Сафійка. Полацк. Родны край
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 287с.
Мінск 2017
3
Напярэдадні прыезду Рагвалода ў Полацк на падаконнік да Звеніславы прыляцелі сінічкі. Яны радасна ціўкалі, махалі крыльцамі, пераскоквалі з месца на месца. Звеніслава ўбачыла ў гэтым добры знак. «Значыць, усё ідзе да лепшага, багі не супраць майго шчасця»,— падумала дзяўчына. Яе сэрца суцішылася, трывожныя думкі адляцелі прэч.
Ладдзі з гасцямі прычалілі да берага бліжэй да поўдня. Прамяні вясновага сонца сагравалі зямлю, усё навокал зелянела. Рагвалод саскочыў з ладдзі, агледзеўся, паправіў адзенне. Ён быў сярэдняга росту, але крэпкага целаскладу, з правільнымі рысамі твару і светлымі валасамі. Апранугы ў кароткую туніку з вышытай каймой. Падпяразаны скураным поясам з бронзавай чаканай бляхай. Зверху на плечы накінуты паўкруглы плашч. На нагах — мяккія саф’янавыя боты.
Гасцей сустракала шмат палачан. Усе хацелі бачыць князя. Мужчыны, жанчыны і падлеткі стаялі на валу, ініпыя — наўпрост на беразе. Галовы дзяўчат упрыгожвалі прывабныя вянкі, зграбна сплеценыя з яркіх лугавых і лясных красак.
Паводле звычаю, прыгожа апранутая маладая дзяўчына паднесла Рагвалоду каравай. Воўк стаяў наперадзе натоўпу. Ен ступіў насустрач і моцна сціснуў у абдымках Рагвалода, як меркавалася,— будучага зяця і новага валадара Полацкай зямлі.
Рагвалод падзякаваў гаспадару, перадаў добрыя пажаданні ад бацькі.
Госць зрабіў прыемнае ўражанне.
Людзі ў натоўпе шапталіся, нехта даволі гучна прамовіў:
— Бач ты, вараг, а апрануты як і мы, ды і размаўляе амаль панашаму.
Хор дзяўчат у святочных белых сукенках, заспяваў песню ў гонар госця. Іх звонкія галасы краналі сэрцы. Цёплы летні вецер панёс яе над Дзвіной.
Воўк быў незвычайна ўзрушаны. Ён, відавочна, радаваўся прыезду Рагвалода. Павёў дарагога госця ў святліцу, адмыслова ўзведзеную для яго са звонкай смалістай сасны.
Новы палац для будучага князя стаяў на ўзвышшы. Валадар павінен далёка бачыць, сузіраць наваколле! Амаль казачнай прыгажосці будынак усцешыў вока Рагвалода. Здзівілі маляўнічыя ўзоры,
39
Ш САФІЙКА ПОЛАЦК РОАНЫ КРАЙ
выразаныя на дзвярах. Дошчачкі акуратна падагнаны адна да адной. Відаць было, дрэва апрацоўвалі ўмелыя рукі майстроў. У прасторных пакоях усё ўпарадкавана, належным чынам падрыхтавана для ўтульнага жыцця.
Вечарам у гонар прыбыцця Рагвалода ўчынілі раскошны баль. Моцныя дубовыя сталы ўгіналіся ад страў, прыгатаваных умелымі рукамі мясцовых кухараў. Драўляныя і гліняныя місы былі коптурам напоўненыя смажыным і вяленым мясам — алянінай, ласінай, дзічынай, зайчацінай, каўбасамі, рознымі відамі рыбы, салёнымі грыбамі. Пілі медавуху і яблычнае віно. Слугі падносілі новыя стравы, лоўка абслугоўвалі гасцей і гаспадароў, якія размясціліся ўздоўж сталоў на лавах. Воўк і Рагвалод сядзелі побач, аб нечым размаўлялі.
Разпораз гучалі тосты за здароўе валадара крывічоў і шаноўнага госця. Усе ў знак згоды ківалі галовамі, далучаліся да сказанага. Высока ўздымалі напоўненыя да краёў кубкі, выпівалі да дна.
Нарэшце наступіў галоўны момант. Воўк загадаў слугам паклікаць дачку. Звеніслава з хваляваннем чакала сустрэчы з суджаным. Колькі часу яна думала пра яго ад той хвіліны, калі бацька паведаміў ёй сваё рашэнне!
Звеніслава ўвайшла, прывіталася, села леваруч ад бацькі.
За вечар Рагвалод толькі некалькі разоў абмяняўся з ёй позіркам. Пагутарыць, а тым болей застацца самнасам, не дазваляў звычай.
4
Назаўтра Воўк паказваў Рагвалоду горад. Агляд пачалі з Верхняга замка, які быў найбольш абаронены. Полацкі дзяцінец стаяў на высокім правым беразе Дзвіны. Ад Палаты да Дзвіны пракапаны глыбокі роў, запоўнены вадой. Замак быў умацаваны дубовымі сценамі, меў дзевяць вежаў з некалькімі паверхамі байніц. 3 іх лучнікі маглі бесперашкодна страляць па ворагу.
Бліжэй да брамы знаходзіўся прасторны будынак. Там жыла асабістая ахова князя, у склад якой уваходзілі найбольш спрактыкаваныя і правераныя дружыннікі.
У Верхнім замку, апрача палаца князя, стаялі два вельмі значныя збудаванні — Збройная палата і Скарбніца.
Будынак, дзе знаходзілася зброя, быў даволі вялікіх памераў. Збройная палата мела акруглую форму. Бярвёны стаялі вертыкальна, шчытна падагнаныя адно да аднаго. Накрытая вострым дашчатым дахам Збройная палата мела некалькі ўваходаў, каб у выпадку патрэбы можна было хутка раздаць мячы, дзіды, тарчы, баявыя сякеры, лукі з калчанамі стрэл. Звонку, каля кожных дзвярэй, стаяў узброены стражнік. Халоднай зброі і рознай абарончай амуніцыі было даволі
40
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК Ш
шмат. Тут захоўваліся стратэгічныя рэзервы на выпадак працяглай абароны. Дружыннікі, якія жылі ў Ніжнім замку і Запалоцці, трымалі ўласную зброю пры сабе. На ўсіх вежах таксама знаходзілася неабходная колькасць зброі. Апрача таго, рамеснікі і практычна ўсе мужчыны горада мелі зброю ва ўласным жытле, пад рукой.
Асабліва ўразіла Рагвалода Скарбніца. Над зямлёй узвышалася пабудова, нібы асобная вежа, прыстасаваная да абароны. Яе ўвесь час ахоўвалі ўзброеныя дружыннікі. Воўк, Рагвалод і Лось увайшлі ў будыніну, спусціліся па ступенях, выкладзеных з камянёў, у асветленае памяшканне. Сцены і столь мацаваліся дубовымі плахамі і пляскатымі камянямі. Уздоўж сцен на нізкіх лаўках стаялі металічныя і дубовыя куфры. Воўк адчыняў іх па чарзе, паказваў Рагвалоду скарб крывічоў. Куфры да краёў былі напоўненыя залатымі і сярэбранымі вырабамі рэдкай прыгажосці — пярсцёнкамі з каштоўнымі камянямі, амулетамі, каралямі, завушніцамі, бранзалетамі. Асобна захоўваліся манеты — скандынаўскія, візантыйскія, хазарскія.
Воўк тлумачыў:
— Скрыні, напоўненыя каштоўнымі рэчамі, залатымі і сярэбранымі манетамі,— зарука нашай магутнасці. У крайнім выпадку, заўжды можна адкупіцца золатам і каштоўнасцямі.
Рагвалод не чакаў убачыць столькі багаццяў. Ен ніколі ў жыцці не сустракаў столькі скарбаў, сабраных у адным месцы.
Ніжні замак выглядаў сціплейшым. Ен меў сем абарончых вежаў. Амаль у цэнтры ўзвышаўся прыгожы палац ваяводы Лася, а таксама дагледжаныя дамкі, дзе жылі заможныя гандляры і дружына князя.
Значную частку тэрыторыі Ніжняга замка займала Ратніца. Тут адбывалася загартоўка дружыннікаў. На пляцы былі адмысловыя прыстасаванні для трэніровак, вырабленыя пераважна з дрэва.
У Запалоцці, абнесеным сценамі з вежамі, шчыравалі майстры і рамеснікі — збройнікі, кавалі, залатары, ганчары, цесляры, ткачы, шаўцы, мяснікі і хлебнікі. Тут таксама жыла пэўная колькасць дружыннікаў князя. У выпадку патрэбы, яны маглі імкліва заняць абарону на сценах.
Усяго ў Полацку на той час жыло больш за тры тысячы чалавек.
3 жытлом палачане аніякіх клопатаў не мелі: вакол шумелі лясы, будаўнічага дрэва ўсім хапала. Гароднікі — будаўнікі гарадскіх умацаванняў і цесляры добра ведалі сваю справу. Спакон веку крывічы ўмелі спраўна абыходзіцца з сякерай, будаўнічым начыннем і сталярнымі прыладамі.
Воўк падрабязна распавядаў, як узводзілася абарончая сістэма горада, хваліў майстроў, звяртаў увагу на шматлікія дэталі. Горад уразіў Рагвалода,— дагледжаны, добра ўмацаваны, належным чынам упарадкаваны.
41
САФІЙКА. ПОЛАЦК. РОДНЫ КРАЙ
Ваявода Лось, які таксама суправаджаў Рагвалода, пераважна Maynay. Звыш двух метраў ростам, чалавекволат, мускулісты, з імгненнай рэакцыяй, ён практычна не меў сабе роўных: цудоўна валодаў мячом, умела спраўляўся з доўгай дзідай. Лось асабіста адказваў за абарону замкаў, ведаў кожную дэталь абарончых сцен, усе вежы і байніцы на іх.
5
Рагвалода, аднак, чакаў сюрпрыз. Воўк і іншыя кіраўнікі родаў не сказалі галоўнага. Праз дзень, надвячоркам, яны паклікалі яго ў Свяшчэнную дубраву, што раскінулася на высокім беразе Дзвіны.
У цэнтры дубравы ўзвышаўся велізарны ДубВелікан. Вакол яго роўнымі колцамі раслі меншыя дубы, высаджаныя жрацамі. Нешта містычнае і велічнае панавала ў векавечнай дубраве.
Іх ужо чакаў высокі сівабароды жрэц, які трымаў у руках тугі лук з на дзіва кароткай стралой і двухбаковы меч, вырабленыя з невядомага рэчыва. Зброя належыла продкам крывічоў. Паводле падання, гэтыя лук са стралой і меч крывічы атрымалі з рук самога Перуна.
Калі прыехалі і сышлі з коней, Воўк звярнуўся да Рагвалода:
— Вялікі князь! Мы паклікалі цябе гаспадаром да нас, бо багі выбралі цябе. Нашы жрацы прачыталі волю нябёсаў. Зараз я ўручу табе гэтыя лук са стралой і меч. Яны маюць вялізную сілу. Той, хто стане іх валадаром, ніколі не будзе пераможаны ворагам.
Усе ў здранцвенні чакалі. А раптам жрацы памыліліся?
Як толькі Рагвалод дакрануўся да рэліквій, усё неба прарэзала Маланка і ўдарыў Пярун. Наваколле скаланулася. Паўсюль стаяў страшэнны гул і грукат. Сонца закрыў Месяц. Людзі ад страху ўпалі на калені.
Лук са стралой і меч зноў набылі магічную сілу. Нябёсы пацвердзілі абранасць Рагвалода.
Як толькі ўсё сціхла, Воўк першым ўзняўся і выгукнуў:
— Слава князю! Няхай квітнее Полацк і багацее наша зямля!
Астатнія паўтаралі за ім:
— Слава князю! Слава Перуну!
Наблізіўся Вяшчун і паведаміў князю:
— Гэтыя лук са стралой і меч атрымалі нашы даўнія прашчуры ад багоў. Яны доказ велічы нашага народа! Ніколі не загінем, не забудземся, хто мы ёсць! Ніколі не страцім душы сваёй і сутнасці сваёй!
42
АД СКАРЫНЫ ПАЧАТАК 6
Вяселле згулялі праз некалькі дзён. Яно адбывалася паводле звычаяў і абрадаў крывічоў.
Людзі чакалі галоўнай дзеі, калі Звеніслава перад усімі разуе князя і абмые яму ногі. Крывічы клапаціліся аб тым, каб захаваць даўні звычай.
Перад высокім ганкам паставілі драўляны княжацкі трон, перад ім — нізенькі ўслончык для ног. Побач — кадка з цёплай вадой.
Рагвалод падышоў, сеў на ўслончык. Ен крыху хваляваўся. He за сябе, за Звеніславу. Але, як аказалася, князь дарэмна непакоіўся. Звеніслава ўпэўнена наблізілася да месца вясельнага рытуалу, хуценька расшнуравала Рагвалодаў абутак. Прыгаршчамі набрала з кадкі вады, абмыла князю ногі. Затым пяшчотна выцерла іх хусткай, якую трымала напагатове служанка. Шмат разоў прыслужніца Збыня прымушала яе паўтараць рытуальнае мыццё ног князю, пакуль Рагнеда не засвоіла ўсё да дробязей.
Старадаўні звычай, які сімвалізаваў вечную адданасць жонкі свайму князюваладару, гатоўнасць ва ўсім служыць і дагаджаць яму, быў належным чынам здзейснены. Менавіта з гэтага моманту Рагвалод і Звеніслава станавіліся мужам і жонкай.
КНІГІ ОНЛАЙН
