Самабыцьцё
Міхаіл Баярын
Выдавец: Логвінаў
Памер: 194с.
Мінск 2014
Выдзяляецца пяць згортваньняў:
1. dhatuvrtti згортваньне ў карані. Напрыклад, калі спалучэньне kartum icchati (хоча рабіць) згортваецца ў вытворны корань cikirsa, які далей можа атрымліваць канчаткі дзеяслова. Або, спалучэньне putram icchati (хоча сына) згортваецца ў корань putriya,Прыгэтым адзін змысел (“рабіць”, “сын”) прадстаўляецца асновай (kr, putra), а другі (“хацець”) афіксам (san, куас).
2. krdvrtti згортваньне ў першасныя асновы імёнаў. Напрыклад, калі спалучэньне yah karoti (які чыніць, дзейнік чыну) згортваецца ў першасную аснову kartr (чыньнік), якая далей атрымлівае канчаткі імені і скланяецца. Прыгэтым адзін змысел прадстаўляецца як корань (кг), а другі як афікс (trc). Такія афіксы называюцца krt.
3. taddhitavrtti згортваньне ў другасныя асновы імёнаў. Напрыклад, калі спалучэньне agnih asmin asti (у якім ёсьць агонь) згортваецца ў другасную аснову agnimat (агнявы), які далей атрымлівае канчаткі імені і скланяецца. Прыгэтым адзін змысел прадстаўляецца асновай (agni), а другі афіксам (.matup). Такія афіксы называюцца taddhita.
4. samasavrtti згортваньне ў складаныя асновы імёнаў. Напрыклад, калі спалучэньне tasya purusah (“яго чалавек”) згортваецца ў складаную аснову tatpurusa (“яго чалавек”), якая далей атрымлівае канчаткі імені і скланяецца.
171
5. fkasesavrtti згортваньне ў “аднаго апошняга”. Гэта ўтварэньне выяваў парнага і множнага ліку, што ў санскрыце разглядаецца як згортваньне словазлучэньняў. Напрыклад, калі спалучэньне vrksah vrksah са (“дрэва і дрэва”) згортваецца ў выяву vrksau (“два дрэвы”).
Такім чынам, ад першасных каранёў можна ўтварыць першасныя асновы імені, ад іх другасныя асновы. Першасныя і другасныя асновы можна спалучыць у складаныя асновы. Усе гэтыя ўтварэньні скланяюцца. Ад першасных каранёў і ўсіх утвораных асноваў можна ўтварыць другасныя карані. Яны спрагаюцца. Ад іх можна зноў утварыць першасныя асновы, а ад іх другасныя і складаныя асновы. I ад іх у сваю чаргу можна зноў утварыць другасныя карані. Так слоўнікавы склад санскрыта робіцца рэкурсіўна бясконцым. Аднак, усё гэтае мноства адпачатку ўяўяляе сабой згортваньне спалучэньняў першасных складнікаў у больш простыя адзінкі.
Такім чынам, тое, што заходняй лінгвістычнай традыцыі ўспрымаецца як “словаўтварэньне”, у санскрыцкай граматыцы змысьляецца як згортваньне складанага ў простае, скарачэньне ланцуга да адзінкі.
Паняцьце vrtti ўжываецца таксама ў ЙоГасўтрах Патаньджалі. Трэба заўважыць, што з традыцыйнага гледзішча Патаньджалі лічыцца таксама стваральнікам Mahabhasya, Вялікага Тлумачэньня да граматыкі Паніні і галоўным з трох аўтарытэтаў вйакараны. Патаньджалі вызначае йогу так: yogas cittavrttinirodhah “Йога гэта спыненьне vrtti чуваньня”. Слова vrtti ўтвараецца ад кораня vrt (вярцецца, зварачацца, рухацца, існаваць, адбывацца, дзейнічаць, узьнікаць) і тлумачыцца перакладчыкамі і тлумачальнікамі даволі парознаму: як “дзеяньне, вярчэньне, абарачэньне сьвядомасьці”.
172
Патаньджалі выдзяляе пяць vrtti.
1. ргатапа прамер, правільнае ўспрыманьне
2. viparyaya вычварэньне, аблуднае ўспрыманьне
3. vikalpa адмена, варыятыўнае ўспрыманьне словаў, вольнае ад рэчаў
4. nidra глыбокі сон, успрыманьне нябыту
5. smrti памяць, зноўуспрыманьне ўжо перажытага
Але, калі ўзгадаць, як працуе vrtti ў мове, магчыма і такое тлумачэньне: “йоГа ёсьць спыненьне згортваньня чуваньня”. Vrtti чуваньня можна зразумець гэтак жа сама, як у граматыцы санскрыта як згортваньне, скарачэньне складанага да простага, ланцугоў і абсягаў да адзінак. У такім разе vrtti Йогасўтраў магчыма разглядаць як розныя віды згортваньняў чуваньня, падобна да граматычных згортваньняў, што ўтвараюць новыя словы. Рэчаіснасьці чуйнаваньня, сну, памяці, аблуды і одуму аказваюцца згортваньнямі чуваньня ў пэўныя праявы.
Тое, што здаецца нам разгортваньнем змыслаў у пачуцьцёвыя прасторы, можна насамрэч прадставіць і як згортваньне: выдзяленьне неадзінкавага змыслу, змысловага ланцуга ці абсягу і зьвядзеньне яго да вонкага дачыну, адзінкі. Чуваньне ня толькі напоўнена дачынамі, але ўвесь час утварае новыя дачыны. Утварэньне кожнага дачыну кожны раз аб’ядноўвае пэўны абсяг чуваньня ў цэласьць, адзінку. Затым чуваньне будуе з утвораных дачынаў складаныя будовы паняткаў і згортвае іх да новых дачынаў. Пасьля яно зьбірае паняткі ў новыя будовы і згортвае іх у новыя дачыны. У выніку тое, што здаецца простым і адзінкавым, зьяўляецца згортваньнем мноства няпростага і неадзінкавага. Згортваньне чуваньня адбываецца рэкурсыўна бясконца як словаўтварэньне ў мове.
173
Чуваньне ўтварае змысел зь сябе самога. Яно скарачае, згортвае сябе ў змыслы. Затым яно зьбірае гэтыя згортваньні і згортвае іх у новыя і новыя згортваньні, утвараючы цэлы сьвет. Але ўвесь гэты сьвет зьяўляецца ў выніку згортваньня самога чуваньня. Чуваньне апынаецца ў створаным самім сабой сьвеце множнасьці і раздробленасьці. 3 усёй сваёй паўнаты яно пакідае сабе невялічкую частку сябе і называе гэты маленькі кавалак сябе “Я”. Згорнутае чуваньне прымае выяву згортваньняў, сваіх шматлікіх зьместаў vrttisarupyam itaratra (Yogasutrani 1.4).
У граматыцы санскрыту існуе і зваротная працэдура разгортваньне vrttit што ўзнаўляе сапраўдны, згорнуты ў выявы змысел. Напрыклад, калі слова cikirsari тлумачыцца як kartum icchati (хоча рабіць). Паводле падабенства спыненьне згортваньня чуваньня cittavrttinirodhah азначае разгортваньне, вяртаньне ў свой першасны, разгорнуты, нескарочаны, незаменены стан. I тады зорца ўзнаўляецца ў сваёй уласнай яве tada drastuh svarilpe 'vasthanam (YogasUtrani 1.3). Спыненьне згортваньня, разгортваньне чуваньня аднаўляе адзінства (yoga), цэласьць Сябе.
174
I atha snsankaracaryaviracita
Atmabodhah ||
tapobhih ksinapapanam santanam vitaraginam | mumuksunam apeksyo 'yam atmabodho vidhiyate. ||I| bodho 'nyasadhane.bhyo hi saksan moksaikasadhanam | pakasya vahnivaj jnanam vina mokso na sidhyati 1|2| | avirodhitaya karma navidyam vinivartayet | vidyavidyam nihanty eva tejastimirasahghavat 113|| paricchanna ivajnanat tannase sati ke.valah | svayam prakasate. hy atma me.ghapaye ’msuman iva11 711 ajnanakalusam jivam jnanabhyasad vinirmalam | krtva jhanam svayam nasyej jalam katakarenuvat 115| | samsarah svapnatulyo hi ragadvesadisahkulah | svakale satyavad bhati prabodhe. saty asad bhavet ||6|| tavat satyam jagad bhati Suktikarajatam yatha | yavan na jhayate. brahma sarvadhisthanam advayam 117| | upadane. 'khiladhare jaganti parame.svare. | sargasthitilayan yanti budbudamva varini ||8|| saccidatmany anusyute nitye visnau prakalpitah | vyaktayo vividhah sarva hatake katakadivat 119| | yathakaso hrstkeso nanopadhigato vibhuh | tadbhedad bhinnavad bhati tannase. ke.valo bhavet ||10|| nanopadhivasad eva jativarnasramadayah | atmany aropitas toye. rasavarnadibhedavat ||11|| pahcikrtamahabhatasambhavam karmasamcitam | Sariram sukhaduhkhanam bhogayatanam ucyate. \ \12\\ pahcapranamanobuddhidase.ndriyasamanvitam | apahcikrtabhatottham suksmahgam bhogasadhanam ||13|| anadyavidyanirvacya karanopadhir ucyate. | upadhitritayad anyam atmanam avadharayet ||M||
176
ЕЦанкарачарйа
Самакменьне
Чаканае прагнымі волі, спакойнымі, збытымі страсьці, жарбою згубцамі ган, самакменьне сьцьвярджаецца гэта. |1| Між іншых сродкаў дасягу кем толькі сродак вызволі; як гатаваць без агню не дасягчы вызволі бяз знаньня. |2| Бо чын, неварожы аблудзе, няведаньне не выдаляе, толькі веда зьнішчае няведу, як пры стрэчы зьзяньня і цемры. 131 Нібы схаваны нязнаньнем, па згубе яго зноў адзіны Сам сабой сябе асьвятляе, як сонца па хмараў сыходзе. |4| Душу што ў брудзе нязнаньня, спазнаньнем зрабіўшы бясплямнай, знаньне само мае зьнікнуць, як у чыстай вадзе пыл катакі. |5| На сон бо падобна суплынь, супоўная гіды і жады, як сьніцца, здаецца істотай, з прабудай стаецца нябытам. |6| Датуль сьвет здаецца істотай, як срэбрам здаецца пярліна, покі Род ня будзе спазнаны ўсяго чыста нядвойнай асновай. |7| У апоры ўсяго і прычыне, ўладары навышнім, сусьветы узьнікаюць, існуюць і гінуць, як бурбалкі ў пеністых водах. |8| 3 самаісначуйнага Вішну, які паўсюль і заўсёды, усе розныя ўтвораны зьявы, як із золата зроблены ўкрасы. |9| Як прастора пан здоляў выбытны прымае мноствы адзеяў, іх падзеламі нібы падзельны, ізноў па іх згубе адзіны. |10| Пад уладай мноства адзеяў пароды, аселі і станы на Сябе накладаюцца толькі, як смакі і кветы на воды. |11| Зь велябыту, што мае пяць частак, субытае, зьбертае чынам, цела месцам спажывы уцехі й пакуты завецца. |12| Што мае пяць дыхаў і мысел, кем і дзясяцера здоляў, вытвор непяцёрнага быту, цела тонкае сродак спажывы. 1131 Беспачатна і неапісальна няведа адзея прычыны, Іншым ад гэтае тройцы адзеяў Сябе уважацьме. |14|
177
pancakosddiyogena tattanmaya iva sthitah | auddhatma nilavastrddiyogena sphatiko yatha 117511 vapustusadibhih koaair yuktam yuktyavaghdtatah | dtmdnam antaram suddham vivificydt tandulam yatha ||16|| sada sarvagato 'py atmd na sarvatrdvabhdsate. | buddhav evdvabhdseta svacche.su pratibimbavat ||77|| dehe.ndriyamanobuddhiprakrtibhyo vilaksanam | tadvrttisaksinam vidyad dtmdnam rajavat sada | |I8| | vydprtesv indriyesv atmd vyapdrivdvivekindm | drayate. 'bhre.su dhavatsu dhavanniva yatha last ||19|| dtmacaitanyam daritya de.he.ndriyamanodhiyah | svakriydrthe.su vartante. surydlokam yatha jandh 1|20| | de.hendriyagunan karmdny amale. saccidatmani | adhyasyanty avive.ke.na gagane. nilatadivat | |2J 11 ajfidndn manasopadheh kartrtvadtni cdtmani | kalpyante 'mbugate. candre. calanadi yathdmbhasah 1122| | ragecchdsukhaduhkhddi buddhau satydm pravartate. | susuptau ndsti tanndae. tasmad buddhes tu ndtmanah 1|23| | prakdao 'rkasya toyasya aaityam agner yathosnatd | svabhdvah saccidanandanityanirmalatatmanah 1|24| | dtmanah saccidamsas ca buddhe.r vrttir iti dvayam | samyojya cdvive.ke.na jdndmtti pravartate. 1125| | dtmano vikriyd ndsti buddhe.r bodho na jdtv iti | jivah sarvamalam jndtvd jndtd draste.ti muhyati 1126| | rajjusarpavad dtmdnam jivam jndtvd bhayam vahe.t | ndham jivah pardtme.ti jndtam ce.n nirbhayo bhavet 1127| | dfmdvabhasayaty eko buddhyadtnindriyany api | dtpo ghatadivat svatmajadais tair ndvabhdsyate 1128| | svabodhe nanyabodhe.ccha bodharupatayatmanah | na dipasyanyadipeccha yatha svdtmaprakdsane 1129| | nisidhya nikhilopadhin ne.ti netiti vdkyatah | vidyad aikyam mahdvdkyair jivdtmaparamdtmanoh ||30| | avidyakam sariradi drsyam budbudavat ksaram | e.tad vilaksanam vidyad aham brahmeti nirmalam ||3J 11
КНІГІ ОНЛАЙН
