Санеты Арфею
Райнер Марыя Рыльке
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 143с.
Мінск 1982
«Санеты Арфею» напісаны ў 1922 годзе. У іх Рыльке звяртаецца да вобраза «бога-пеюна» са старажытнагрэчаскай міфалогіі Арфся, які мог усё падпарадкаваць свайму чароўнаму спеву, здолыіы быў пазнаць лгобыя тайпы існасці. Песні Арфея, па думку Рыльке, увасабляюць сэнс мастацтва, а «спеў ёсць жыццё».
У выключна пластычных і сонечна-музычных «Сапетах Арфеіо» Рыльке сцвярджае гарманічны пачатак у жыцці, ператваральную моц мастацтва. У склада-
ных метафізічна-міфалагічных вершаваных пабудовах узнікае філасофская катэгорыя ісціны, якая супрацьстаўляецца ісціне буржуазнага свету, Вершы Рыльке прасякнуты трагічным, але светлым настроем:
Мы — на тысячы год! бо бацька і маці плодныя будучым; спеліцца наша дзіця, што, паўтарыўшыся, перасягне нас у шчасці.
Новыя рысы ўласцівыя і фармальнай структуры паэзіі Рыльке. Паэт нярэдка адмаўляецца ад страфічнага члянення вершаў, ад рыфмы. Аднак пры ўсёіі метафізічпай глыбіні і інтэнсіўнасці філасофскіх роздумаў позпія вершы Рыльке вызначаюцца высокай лапідарнай прастатой, зладжанай і дакладна пабудаванай вершавапай формай. Невыпадкова Рыльке выбірао форму сапета. Форма ж «Дуіненскіх элегііі» ідзе да Гётэ і Гёльдэрліна, а праз іх — да самой антычпай паэзіі.
«Дуіненскія элегіі» і «Сапеты Арфею» — выніковыя творы Рыльке, яго паэтычны запавет.
Паэзія Рыльке характарызуецца ёмкасцю зместу, эмацыянальнай напружанасцю, высокай патуральнасцю, выключпым лірызмам і музычнасцю. Паэзіі Рыльке ўласцівыя глыбокі аналітызм, вытанчаны псіхалагізм, што збліжае яо з мастацтвам майстроў псіхалагічнай прозы.
Апошнія гады жыцця Рыльке былі азмрочапы цяжкай і пакутлівай хваробай — белакроўем. Памёр паэт 29 снежня 1926 года.
Паэзія велізарнай душэўнай сілы зрабіла Рылько ўжо пры жыцці адным з самых любімых і вядомых паэтаў свайго часу. He без рэлігійных настрояў, блізкая да сімвалізму і імпрэсіянізму, яна тым не менш супрацьстаяла пашыраным у тую эпоху спробам разбурэння паэтычнай формы.
Рыльке высока ўздымаецца над узроўнем аўстрый-
скай і нямецкай паэзіі пачатку XX стагоддзя. «Дасканалыіым знаўцам і майстрам нямецкага слова, які ўзбагаціў нямецкую паэзію цудоўнымі творамі», назваў яго I. Р. Бэхер. A. В. Луначарскі бачыў у Рылькс «адну з пайвялікшых індывідуалыіасцей цяперашпяга пямецкага Парпаса».
Пасля другой сусветпай вайпы Рыльке самы папулярпы нямецкі лірык. Яго творы часта перавыдаюцца. У 1962—1963 гадах у ГДР выіішаў трохтомны збор яго твораў.
Лірычпая і філасофская паэзія Рыльке зрабіла вялікі ўплыў на развіццё не толькі пямецкамоўпай, але і сусветпаіі літаратуры. Матывы яго творчасці зпайшлі развіццё ў паэзіі Б. Пастарнака, Л. Фюрпберга, Г. Маўрэра, М. Яструна.
Б. Міцкевіч
* * *
МЫ — ТОЛЬКІ POT. А СЭРЦА ЯК АПЕЦЬ
У РЭЧАХ? ТОЙ МАГУТНЫ УДАР, ЯКІ НА КВОЛЫЯ ПАДЗЕЛЕНЫ ШТУРШКІ У НАС? ЯГО ВЯЛІКІ БОЛЬ СЦЯРПЕЦЬ I ВЕЛІЧ РАДАСЦІ — HE МАЕМ СІЛ.
I ВЫРЫВАЕМСЯ 3 ЯГО ЗУСШ; — МЫ Ж — ТОЛЬКІ РОТ.
А ТОЙ ВЯЛІКІ УДАР — САРДЭЧПЫ НАШ УЗЛОМВАЕ СПАЧЫІІ — I МЫ КРЫЧЫМ...
ТАДЫ МЫ — СУТНАСЦЬ, ІІОВЫ ТВОР I ТВАР.
ШОНЭК, ВЕРАСЕНЬ 1023
ІІапісана паііі Агнес Рэнальд для больш шчырага і сардэчнага ўспрыняцця ёю гэтай кнігі. Райнэр Марыя Рыльке
3 кнігі «АХВЯРЫ ЛАРАМ» (1895)
НАРОДНЫ НАПЕЎ
Сэрцам тужу, слухаю і знемагаю: песня багемскага краю томіць душу.
Чуецца мне голас дзіцячы на полі — ён не змаўкае ніколі, нават у сне.
Дзе б ты ні меў потым прытулак па свеце — вечна ўспамінам звінецьме гэты папеў.
«УВЯНЧАНЬІ' MAPAMT»
(1896)
I ЯК ДА ЦЯБЕ КАХАШІЕ ПРЫЙШЛО...
(3 цыкла «Кахаць»)
I як да цябе каханне прыйшло?
Як замець пялёсткаў, як з цемры святло, як боль малітоўны? Сказала:
Адкрыла каханне ў пябёсах акно, і, крылы згарнуўшы, упала япо мпе ў сэрца і закрасавала...
3 кнігі «ЧАСАСЛОЎ» (1899, 1901, 1903)
«КНІГЛ IIА ЛОМНІЦТВЛ »
(1901)
•k k k
...Я той, паслужлівы твой послух, хто на калепях гасіць свой парыў — дзіця тваіх стваральных снраў узнёслых і той, хто сам цябе сабой стварыў.
Я — голас ціхае каморы, глухі да марнасці людской, ты — хваля ўспенепая ў моры усеабдымнасці. Я — твой.
Няма ж нічога. Зрэдку ледзь з вады ўздымаюцца атолы ды, як маўчанне, слабкі, кволы ўзлёт скрыпак, немыя апёлы і той, няўзрушлівы, як цвердзь, заступнік рэчы і жывёлы, што ўсім дае жыццё і смерць.
Ці ж ты — Усё, а я — Часціна, што вечпа скардзіцца павінна і выстаўляць свой горкі плач? Бадай што я — Усё, Прычына, а ты — Часціпа, мой Слухач.
Няўжо ўспрымаеш ты з-за мура яшчэ чыесьці галасы?
Кіпенне буры? Я ж ёсць бура! — табе шумяць мае лясы.
Ці голас песенькі самотны мяне даслухаць не дае — і псспя ж — я, адзін, гаротпы, паслухай споведзь-жаль яе.
Я той, хто завідна ў адчаі заве цябе — адкрыцца мне, а прыйдзе поч і затачае мяне ў маёй глухой турме, дзе я, адрынуты пябога, адзін у цемрадзі нары, дзе рэчы побыту людскога стаяць, пібы манастыры, што сталі мне замест астрога. Тут мне якраз патрэбен ты, двайнік пакут маіх святы, спагаднік болю і нядолі — як хлеб, патрэбен мпе тады. Пе бачыш, божа, ты піколі, што ўсе паслушнікі твае, старцы, дзяўчаткі і малыя, калі ім волі не стае, пе спяць, бяспраўныя, нямыя, як вязні ў камеры аношняй, то ходзяць тупа, то ляжаць, іх рукі бледныя дрыжаць, як гапчакі перад пагоняй,— так смерць жывою сілай б'с. А перад імі трупы, ямы, былое яваю ўстае, ды зпакі веснік падае
Бюст работы паэтавай жонкі Клары Рыльке-Вестгоф.
Райнэр Марыя і Клара Рыльке, 1906 г.
у чорнай мантыі ля брамы, хоць ноч яшчэ ўздыхае глуха, яшчэ не чуе золку вуха, яшчэ і певень не пяе.
Ноч — дом вялікі. I дарма той вязень б’ецца, як сляпы: за мурам зноў-такі ж каморы, і сутарэнні, і скляпы, тупыя ходы, калідоры — а брамы ў свет нідзе няма.
I кожная ж — такая ноч: жывуць у ёй, не зводзяць воч, цябе шукаючы, мой бог,— іх процьма. Старцоў ты чуеш тых, якія, у цемры торкаючы кіем, еыходзяць з лесвіц чорных залаў — яны відушчыя і ўпоцьмах?.. Ці чуеш горыч іхніх псалмаў? Павінен, мусіш чуць, як іх калені таўкуць бяздушнае каменне, бо плачуць жа, бо плачуць...
2 Зак. 2388
«КНІГА ГАЛЕЧЫ I СМЕРЦІ»
(1903)
* * *
Мой бог, да кожнага прыходзь і сцвердзі яго ў жыцці, у тым жыцці, дзе ёсць Любоў. I Сэнс. I Боль. I слодыч Смерці.
* * *
А беднасць ёсць вялікі светач глыбіні...
* * *
Галетнік беспрытульны ты і ўбогі, як камень без гнязда, без месца ты, як пракажоны йдзеш наўзбоч дарогі з трашчоткаю, мінаеш гарады.
Ты — нібы золкі продзімень з паўночы, скалелы выпладзень нягод людскіх, каму агораны рызман сірочы — замена мантый самых дарагіх.
Тьі — плод слабенькі ў лоне, трапяткі. Ён ледзьве дыхае, калі ў прычыне ад страху сцёгны сціснуцца дзяўчыне, каб першыя суняць жыцця штуршкі.
Ты бедны, як вясенні дождж рахманы, што мірпа лье на дахі гарадоў, як мара вязня пра сусвет жаданы у беспрасветным цемрыве муроў.
Як хворы той, што шчасцем апантаны, калі яго павернуць; як расліны, што сумна квецяцца ля каляіны; ты бедны, быццам у слязах далонь...
Сабака валацужны і нясыты, ці птах, што стыне без дупла ў мароз, ці звер, у сетках лоўчых недабіты, лаўцом нядбалым кінуты, забыты,— з іх доляй ці зраўняецца твой лёс?
Бадзяг з начлежак лёс які ўжо чорны, а твой чарнейшы, ён — бы змрок труны: хай не млыны япы, хай толькі жорны, а хлеб падзёпны змелюць і япы.
Юдольнік беспрытульны, бсспрытомны, жабрак без твару, цень жывы і тло, як ружа беднасці, убога-скромны, бляск залатой аслепленай мамоны, у сонца ператвораны, ў цяпло.
Без роднага жытла, юрод бяздомны, ты ў свеце ўтульнасці — дзікун, крычыш у буру; ты — як арфа тая: ледзь толькі хто на ёй зайграе — рассыплецца ад дотыку да струн.
* * *
0 ты ўсёведны, на чые скрыжалі накрэсліла галеча прахлы знак, зрабі ж, каб беднасцю не пагарджалі, каб не таўклі убогіх, як сабак,— ураўнаваж усім ім лёсу шалі: галеча вьірастае з цемнаты, як мята з кораня, што пахне ў жалі праз далікатныя свае лісты.
* * *
Зірні і ўбач, на што яны падобны: ад сілы ветру іх залежыць рух, іх сон глухі, у ім агонь патух.
А позірк іх вачэй узнёсла-годны: так наляціць знянацку дожджык дробны — і ўжо зацьміўся летні луг.
* * *
Яны спакойныя; амаль як рэчы.
Пакліч у дом — прыходзяць, акурат як добрыя сябры, і, ўгнуўшы плечы, сядзяць забытыя ў сваёй галечы і цыняцца, як бяздзейны апарат.
Нібы вартуюць скарбніцу самотна, а скарб той не даступны ім самім; яны — як човен у віры марскім, як у бялільні чыстыя палотны, развешана-паказаныя ўсім.
* * Л
Глядзі, як па жыцці іх ногі йдуць: сто раз пятляючы, як звера ногі, успамінаючы сто раз дарогі, і снег, і вецер, вострыя парогі, і роспы луг... а ногі аж гудуць.
I з той вялікай мукі капаюць іх слёзы, галечы і пакутніцтву праклён; на іх маўклівыя прыпала лёсы тваіх вачэй таптаць скупыя росы, бальзам травы і крамяныя лёзы — так пальцы топчуць струн празрысты звон.
* * *
I рукі іх дзявочай ласкай надзяць і ласкай матак, што жыццё даюць, турботай птушак, што дамоўку ладзяць,— япы душу даверлівасцю гладзяць, крананнем келіха, з якога п’юць.
л * *
Пе дыхалі іх вусны, не трымцелі, не цалавалі; па скульптурным целе астылае жыццё, што аджыло, бярэ прамснне формаў і святло і мудрасцю здаецца; паралелі у гэтым толькі, камень мёртвы, тло...
* * *
I голас іх, пранізваючы даль, разбуджаны ыа досвітку свяцілам, прарваўшы нетры часу жывасілам, пагутарыўшы сонна з Даніілам, дапосіць з мора вечны голас хваль.
* * *
I епяць яны, аддаўшыся той волі, што моўчкі іх бярэ, каб спажываць і змроку стынь, і золку свежы холад, і целаў іх спакутаваных голад, I падаюць дажджом яны паволі, каб з цемры — юнай плоднаеці дастаць.
I ўжо пяма ад іх імя нічога на целе іх, гатовым прарастаць, як семя з семепі, з якога ты здолеў з вечнасці калісьці ўстаць.
л * *
I целам кожны з іх — нібы жаніх, нібы ручай цячэ на ўлонні лета, жыве прыгожа ў харастве прадмета, і стомлены, цудоўны рытм у іх.
У статнасці іх — слабасць, як адмета жаночых мук, чакаючы якіх, на ўлонні сораму ён зноў прыціх — жывы дракон з прытоеным імпэтам.
* * *
I будуць на зямлі пладзіцца людзі, і не сатрэ іх часу плынь у прах, і ўсцелюць злагадай зямныя грудзі, як ягады духмянасцю ў барах.
Япы шчаслівыя; яны ў адчаі ад ліўняў не схаваліся пад дах, яны пажпуць яшчэ свае ўраджаі і пакаштуюць спеласці ў пладах.
Яны навек прадоўжацца ў бяздонні за край багацця марнага зямлі і ўздымуцца высока, як далоні ад працы адпачылыя, калі усіх саслоўяў людзі знемаглі.
КНІГІ ОНЛАЙН
