КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
* * * Узвысь іх з прорвы гарадской віны, дзе лютасць іх зняверыла, гібенне, бо кожны дзень у сумятні адны з цярпеннем раненым гараць яны. Няўжо ім месца на зямлі пяма? Каму вятры? Каму празрыстыя крыніцы? Хіба і еажалка ўжо сніць дарма, каб даступіцца ў іх прытулак ніцы? Ім так нямнога трэба: ўкараніцца, а плоць, як дрэва, возьме ўсё сама. * * * 0, дзе ж ты, Ясная? Чаму ніколі не распасцерла ты магутнай волі па-над надзеямі святла, дабра? Чаму не апраменіла юдолі, о ты, Вячэрняя Зара? 3 «КНІГІ ВОБРАЗАЎ» (1902, 1906) ІШЦЫЯЛ Аддай сваю нам прыгажосць, не разважаючы, што будзе. Маўчы. Яна адкажа: «Ўсё, што ёсць вялікае ўва мне, у кроў і ў плоць няхай ульецца людзям». ПОСТУП I зноў жыццё маё шуміць; глыбока у бсрагі паток яго адзеты. Зноў роднымі мне робяцца прадметы, зноў бачыць свет мяне сваім прарокам. Бязмоўнае ўспрымаю я шырока: калі ў святло завоблачнага краю у мроях птушкаю сягаю, калі прыпадаю ў раку ныраю і, рыбкай схоплепы, жыву. СУР’ЁЗНАЯ ГАДЗІНА Хто галосіць цяпер недзе ў свеце, без прычыны галосіць у свеце,— галосіць па мне. Хто смяецца цяпер недзе ў свеце, без прычыны смяецца ў свеце,— смяецца з мяне. Хто вандруе цяпер недзе ў свеце, без прычыны вандруе ў свеце,— ідзе да мяне. Хто канае цяпер недзе ў свеце, без прычыпы канае ў свеце,— той бачыць мяне. ВУСЦІШНАСЦЬ У звялым лесе крык, птушыны крык, бяздумным ён здаецца ў звялым лесе. I ўсё ж угрунтаваны круглы крык у мігу тым, з якога ўзнік, шырокі, нібы неба ў звялым лесе. Усё ўвабралася ў птушыны крык: увесь абсяг зямлі і ветру ўзмах, спакой бязгучнасці ў паветры, кароткі міг, што сам — працяг, што сам — прыціх і спрах, нібыта знае, чаму жывое памірае, прайшоўшы крыку нетры. ЦІШЫНЯ Чуеш, каханая, ўскрыліў я рукі... Чуеш ты шолахі іх... Можа, прадметы падслухалі рухі скрухі ў самотных сэрцах людскіх? Чуеш, каханая, веек шолах, у шэлесце іх — ты сама, чуеш, каханая, чуйны іх сполах... ...толькі цябе тут няма... Кожнага руху адлюстраванне ў цішы шаўковай відно; застыў несакрушальна, навек, на экране далечы немай — мой кожны парыў. Подых мой кожны ўздымае, калыша зоркі. Водар я п’ю, што прыйшоў з цішынёю. Бачу я вобраз далёкі — анёлкі. Думаю я пра цябе. Толькі ты не са мною. СУЗІРАЛЬНІК Па дрэвах бачу, іх вятры сякуць без жалю. Завіруха брынчыць у шыбы: нешта глуха вяшчае з далечы мпе скруха. А што? — не зразумець без друга, не палюбіць мне без сястры. Ператваральная навала праз бор і час ідзе здаўпа, нібы прыродзе веку мала, нібы, як слова ў псалме, стала жыццём і вечнасцю яна. Мы скрышым дробныя няшчасці, вялікія — пакрышаць нас! Калі б у сэрца буру ўкласці, мы сталі б волатамі страсці, Нічым і Ўсім у гэты час! Перамагаючы малое, драбнееш сам — нікчэмны плён. А Вечнае, а ІІебылое не йдзе самохаць у палон. Вось так анёл, біблейскі волат, з праціўнікам вёў гожы бой: ён сціснуў ворага штосілы і, нібы струны арфы, жылы, іх металічны востры холад, іх тонкі спеў адчуў рукой. Каго анёл адольваў, гой выходзіў прасвятлелы з бою, удасканалены душой, магутны, ўсцешаны сабою. Ён не абражаны зусім, бо ён навучаны змагацца і моцы мужнага скарацца — і ў гэтым рост ягоных сіл. АСЕННІ ДЗЕНЬ Паспела лета, ўпёкся хлеб. Пара, мой бог, укрыць ад сквару дар прыроды і даць разгону восеньскім вятрам. Дай трошкі сонца на даспеў; яно — каб пырскаў сокам кожны плод румяны, яно — каб слодыччу быў кожпы п’яны, каб цяжка-цягкае было віно. Бяздомны не агорае жытла, разлучаны не выб’ецца з самоты, пісаць пачне ці будзе без ахвоты бадзяцца між прысадаў ля святла па залацістых россыпах лістоты. КАХАЦЬ Без цябе мне так тужліва, слёзна — я плыву, як з рук жывы пясок, мне працівіцца ўжо стала позна звабнасці, што ўладна і сур’ёзна падхапіла ў свой мяне паток... ...час маўклівасці. Усё ў ім строга — ён не здраджваў мне і не крычаў; мой спакой, нібы спакой парога, па якім струменіцца ручай. Л цяпер прадвеспе ўзварушыла зноў мяне, ад часу адкрышыла, ад таго, што ўжо — здабытак тла. Цёплую душу маю на мукі нехта выдасць у чыесьці рукі — знаць душа не будзе, што жыла. АДЗІНОТА Як дождж, як мроіва, як слота, назойлівая наша адзінота. Ўстае з раўніны, з мора і з балота, згушчаецца ў нябёсах і тады ліецца з хмар, імжыць на гарады, на золку сочыцца яна, цярусіць на вуліцы маўклівыя, на целы расчаравана-млявыя, што, мусіць, знайсці не здолелі, чаго хацелі, бо ўжо, абняўшыся ў адной пасцелі нянавісцю расплачваюцца ўпотай... ...I ў рэкі зноў сплывае адзінота... PONT DU CARROUSEL Сляпы жабрак на мосце. Ён адзін, як пагранічны слуп, стаіць забыта і без надзей на лепшае, нібыта вартуе плынь азораных гадзін, што па-над ім цякуць у вышыні,— навокал тлум віруе, шум, агні... Ён тут суддзя над светам спрахла-душным, пастаўлены на ростані вякоў, ён — брама чорная ў свет мерцвякоў перад натоўпам, пышным і бяздушным. САМОТНЬІ Як мараход, прыгнапы воляй бур, сярод тубыльцаў я — жабрак прыблудны. Іх дзень, як слуп адгаблявана-нудны, а мой — як далеч, поўная фігур. Мой свет пустэльны, воку непрывычны, як неабжыты Месяц. На Зямлі іх свет утульны і аднааблічны, ў ім словамі пачуцці абраслі. Прадметы, мною ўзятыя сюды, прымаюцца варожа, незнаёма: яны, як жэўжыкі, скакалі дома, а тут змарпелі ад пуды. ЦАРЫ Пізка вершаў I У той былінны час жылі асілкі, адвечны бор стагнаў, глухі і дзікі, і рэкі паўнаводыыя цяклі; паклікалі ваіідроўныя калікі,— і ён устаў з нямогласці, вялікі Ілья, асілак мурамскай зямлі. Бацькі ўраблялі ляды і выжары, цягалі з расцяробаў валуны, а выйшаў сын і разбудзіў абшары, і разгарнуў аралам дзірваны. Ен сек дубы, раскідваў камянюкі, што вартавалі нерушы здаўна, і з тых камлёў дрыготліва на рукі карэнішчы спаўзалі, як гадзюкі, угледзеўшы святло пасля цямна. Расой падсілкаваўшыся, кабыла адчула моц і пруткасць у нагах і радасным іржаннем абвясціла, што верхаўцу не здрадзіць у баях. Спасціглі разам: казачпая сіла іх на падзвіжніцкі пазвала шлях. I скачуць... праз вякі, як праз хвіліны (а хто сядзеў бязвольна, той спачыў), бо хто, калі і як той час лічыў, калі ў суцэльнасці ёсць свет адзіны. I ёсць сапраўдная на свеце мера, тысячагоддзе ў ім — не шлях, а крок. I пойдуць тыя ў далечы наперад, каго дачасна ўкрыў глыбокі змрок. II Яшчэ страшыдлы й вогііеіпіыя цмокі былі на варце вотчын гадаўя, яшчэ не вырас, не ўзмужпеў Ілья, а смельчакі ішлі ўжо ў свет шырокі з мячом і булавой на Салаўя. Агнездаваўся злыдзень той крывавы на дзевяці галінах — трох дубах: ад жудаснага свісту жухлі травы, і ад яго паганскае забавы, як пошасць, панаваў усюды страх. Вясновы досвітак аж коле ў вочы, злавесна ўсё прымоўкла да відна — ды тлумяцца навокал патарочы, і прыцішак застылы — што мана; а волаты ідуць праз гэту цемру дрыготкім поступам у глухамань, правальваюцца ў вычварную зеўру бясследна, як у багністую твань. I толькі найдужэйшыя мужчыны прайшлі жывыя посвіст салаўіны, што з горла-жарала па ўсёй шугаў і ледзяніў душу. Ішлі яны ў лясы, сталеючы памалу, насустрач красавіцкаму прагалу вясны, цяпла... Яны перамаглі жывёльны страх і вось ужо на ўзлессі пабудавалі гарады і весі і знішчылі свой страх, сваю хімеру. I давялося ўжо лясному зверу самому ратавацца ад аблогі: 3 Зак. 2388 33 пакінуць лежпі, поры і бярлогі, скарыць свой нораў і прасіць даверу, заступпіцтва і шчырай дапамогі — і пакланіцца чалавеку ў ногі. III Часцей і часцей прыбліжэнцы цара карміліся крошывам з дзікіх чутак, а чуткі былі пра Яго, ўладара... Аблашчанцы ўпрочкі беглі з двара... Жанчыны шапталіся... ў кожпы закутак ёп моўчкі заглядваў, папружана слухаў, і чулася часам пужліваму вуху то слова жахлівае «нож», то «атрута»... Пі скрыняў ля сцеп, пі ўслонаў; панура туліліся цепі забойцаў да мура, з сябе чарпарызнікаў выдаючы. У вусцішнай моўчы адно пе ўсачы злавесчага зірку ці рыпу маспічын, адпо пе ўцікуй асцярог таямпічых, не сціспі злавеспа цяжкога жазла — і смерць... Ды трошкі яшчэ берагла парчовая рыза (пад ёй кіпцюрамі старэчас цела драў холад кудлаты). Каму можпа верыць? Калі з-за вугла накінецца страх, прапахлы мурамі, што гопіць яго праз глухія палаты, праз строй пенавісны баяраў паганых, у морак захутаных, недапытапых, праз рукі абвіслыя... адна з якіх...— I ён па бягу часам вырве з іх маўклівага строю якогась мапаха, і люта пад ногі сабе шпурпе... Задумліва прывід стыне ў акне: Хто сёння за ката? Каго прыме плаха? Хто сам я? Хто ёп? Што ён мне?.. IV Вось час, калі аслеплая краіпа у люстры славы ўгледзела свой твар. Атожылак апошні, званнем цар, да ўшанавання звыклы, да фанфар, душой трымціць на троне, як трысціпа, і ў той бязволыіасці песамавітай рука паўзе з пурпурных аксамітаў у вір ілюзій, голых мар. Нібыта ўдзельную грызпю татары у кажухах, нацягнутых па латы, яго маўчанне слухаюць баяры, і пецярплівасцю гараць пагляды... Шаноўнай пыхі — поўныя палаты. I ўспамінаюць іншага, кашмары яго буянстваў і суровай кары, калі ён лобам іх аб мур гваздаў. I помніцца, як той, калі сядаў па гэты самы аксамітпы троп,— падушкі задам падмінаў ямчэй. Бо змрочпай мерай рэчаў стаўся ён, і доўга крылася ад іх вачэй, якога ж колеру ядваб цячэ з-пад царскай рызы залатой. I думалі яны, што пышнасці такой нашчадак пе ўтрымае на плячах. Бо хоць і свечкі ўсе гараць наўкола, але жамчужны бляск нібы ачах, і, як таму, былому, арэолам пе асвятляе царственную голаў рубінамі абшытая парча,— ўся веліч голая глядзіцца квола... Іх памяць не патухла... Япы лісліва туляцца да трона, ды блякпе, меркпе царская карона, і волю царскую з’ядае ржа; памазанпік, ёп верыць іх паклонам,— а ў тым халопстве ўжо крыху прымглёна нібы праблісквае лязо нажа. V Самотай ахаваны ад каварства, бяссільны цар не згіне ад нажа, ўрачыстасць прыме ў епадчыну і царства — па іх баліць пяшчотная душа. Ужо цяпер з акна сваёй святліцы ён далечы дзяржаўнае сталіцы праглядвае праз чорны змрок начны, і ў першы дзень вясны кладуцца гулка на дух бярозавы крывых завулкаў прызыўнай ютрані званы. Званы вялікія гудуць сурова — яны цары мінулага, якія з часоў татаршчыны прайшлі жывыя праз кроў і смерць, праз рэкі агпявыя, узнікшы з крыўды, з гневу паступова. 3G I зразумеў ён, хто яны такія, што авалодалі яго душой, што і яго, манарха з божай волі, хто прагне ад людзей патолі, завуць увысь з прастольнае юдолі высакароднай мараю сваёй.