Санеты. Трагедыі
Вільям Шэкспір
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 479с.
Мінск 1989
3 багатай драматургічнай спадчыны Шэкспіра сучасныя даследчыкі на першае месца вылучаюць трагедыю «Кароль Лір», дзякуючы яе глыбокаму і да канца не разгаданаму ідэйна-мастацкаму зместу, шырыні і вастрыні ўзнятых у ёй філасофскіх, сацыяльна-палітычных і псіхалагічных праблем.
Праз неймаверныя маральныя і фізічныя пакуты кароль Лір паступова прыйшоў да асэнсавання сапраўднай цаны чалавечай асобы ў грамадстве, пабудаваным на несправядлівых сацыяльных законах, адчуў сябе блізкім да няшчасцяў простага чалавека, што пранікнёна выказана ў яго горкім «ціхім маленні».
Шэкспір стварыў цэлую галерэю цудоўных жаночых вобразаў: Віёла ў «Дванаццатай ночы», Джульета ў «Рамэо і Джульеце», Афелія ў «Гамлеце», Дэздэмона ў «Атэла» і інш., якіх увенчвае Кардэлія ў «Каралі Ліры» — адзін з найбольш паэтычных жаночых вобразаў сусветнай літаратуры. Нездарма, па філасофскай напоўненасці і пранікнёным лірызме, яе параўноўваюць з Беатрычэ ў «Боскай камедыі» Дантэ і з Лаурай у санетах Петраркі. Сярод разгулу самых ганебных страсцей, бездані зла, што раскрываюцца ў «Каралі Ліры», адна Кардэлія нязменна застаецца ўвасабленнем дабра і святла, чалавечай зычлівасці, сардэчнага такту, гармоніі, фізічнай і духоўнай прыгажосці. Кардэлія ў Шэкспіра абмалявана не так праз яе самахарактарыстыку — яна надзвычай сціплая ў праяўленні сваіх пачуццяў, як праз адносіны да яе другіх персанажаў.
Вобраз Кардэліі мае першаступеннае значэнне для разумення асноўнай ідэі трагедыі, якую трапна сфармуляваў савецкі шэкспіразнавец Л. Пінскі: «У адказныя моманты гісторыі сапраўдны гуманізм прасякнуты трывогай за лёс чалавека і чалавечай культуры, за маральную натуру чалавека, якая вырашае ўсё ў жыцці, за яго «сэрца», за Кардэлію»1.
Канчатковая мудрасць караля Ліра — не ў канстатаванні панавання зла ў свеце, а ў неабходнасці актыўнага змагання за высокія ідэалы гуманізму: гэты «скрозь высмактаны горам» стары пакараў смерцю забойцу любімай Кардэліі.
Суадносіны аптымістычнага і песімістычнага пачаткаў у творах вялікага англійскага драматурга, іх складаную дыялектыку вобразна раскрыў A. В. Луначарскі: «... у Шэкспіра чуцён нейкі адвечны пахавальны марш на змрочных басах, нейкае рыданне над жыццём. I адначасова разліваецца золатам і серабром другая
Пннскяй Л. Шекспнр. Основные начала драматургня. М.: 1971. С. 383.
раскошная тэма ў гонар жыцця,— першы голас, які спявае, што жыццё цудоўнае, яркае, хмяльное, палкае, захапляльнае. Гэта і ёсць Шэкспірава музыка»1.
П’есы апошняга трэцяга перыяду творчасці Шэкспіра (1608— 1612 гг.) адзначаны вяртаннем да светлых жыццесцвярджальных матываў ранніх камедый і гістарычных хронік, поўных сацыяльнагістарычнага аптымізму — трагікамедыі «Перыкл», «Цымбелін», «Зімовая казка» і «Бура». He бачачы шляхоў да шчаслівай будучыні чалавецтва ў рэальных гістарычных умовах тагачаснай Англіі, Шэкспір тым не менш застаецца верны ідэалам гуманізму, пераносячы іх ажьіццяўленне ў казачны свет паэтычнай фантазіі.
Творы Шэкспіра шырока выдаюцца ва ўсім свеце. Сапраўды другой радзімай для яго стаў Савецкі Саюз: яго творчая спадчына шматмільённымі тыражамі выходзіць на розных мовах нашай краіны. Сярод беларускіх перакладчыкаў Шэкспіра — К. Крапіва, Ю. Гаўрук, У. Дубоўка, Я. Семяжон, Р. Барадулін, А. Звонак, П. Макаль, У. Някляеў, А. Разанаў.
П’есы Шэкспіра трывала ўвайшлі ў рэпертуар савецкіх тэатраў. Беларуская тэатральная шэкспірыяна пачалася пастаноўкай камедыі «Сон у летнюю ноч» у перакладзе Ю. Гаўрука, якую ажыццявіла ў 1925 годзе Беларуская драматычная студыя ў Маскве пад мастацкім кіраўніцтвам вядомага рэжысёра МХАТа-2 В. Смышляева ў сцэнаграфіі мастака Л. Нікіціна, у тым жа годзе студыйцы паказалі гэты спектакль з вялікім поспехам у Мінску, а ў наступным годзе ён быў адной з першых пастановак Другога Беларускага дзяржаўнага драматычнага тэатра ў Віцебску (цяпер — тэатр імя Якуба Коласа). У гэтым спектаклі рабілі свае першыя крокі ў мастацтве вядомыя майстры беларускай сцэны П. Малчанаў, К. Саннікаў, А. Ільінскі, С. Станюта і іншыя акцёры. 3 таго часу п’есы Шэкспіра пастаянна ў афішах многіх тэатраў Беларусі.
Вось гэтая жывая цікавасць сучасных гледачоў і чытачоў да творчай спадчыны вялікага англійскага драматурга і паэта — яркае сведчанне бессмяротнасці яго мастацтва, пра якую ён прароча пісаў у адным з сваіх санетаў, перакладзеных У. Дубоўкам:
Калі знішчальныя паваляць войны Ўсе статуі, разбураць камяні,— Жывое слова пройдзе супакойна У час наступны праз усе агні.
В ад зі м Н е бышын е ц
1 Луначарскяй A. В. Соч.: В 8 т. М.: 1954. Т. 4. С. 148.
САНЕТЫ
Пераклаў Уладзімір Дубоўка
1
Краса ніколі не памрэ на свеце,— Тварэнні дзіўныя прыносяць плён. Пялёсткі вянуць на ружовым цвеце, Ды аднаўляе памяць іх бутон.
Зіхценнем воч сваіх зачараваны, Ты паліш сам сябе сваім агнём.
Ты катуеш сябе не горш тырана, Набыткі ўсе развеяўшы суздром.
Для свету лепшая акраса сёння, Вястун вясенняй зыркай пектаны, Сок жыватворчы тоячы ў бутоне,— I марнатраўца ты, і скнара ты.
Шкадуй наш свет, не кінь таго ў магілу, Што новае жыццё ускаласіла б.
Як пройдзе сорак зім па-над табой, Чало збароздзяць, быццам поле плугам, Згадае хто убор квяцісты твой, Пабачыўшы старэцкую дзяругу?
На запытанне: «Дзе ўся прыгажосць, Дзе скарбы дзён юнацтва залатога?» — Пакажаш, што ў запаўшых вочах ёсць? Красы ў іх мала, але здзеку многа!
Наколькі прыгажэй сказаць бы так: «Усё найлепшае маё у сыне!
Яго прыняў, як спадчыну, юнак, Мяне яна таксама не пакіне».
Калі пачне у жылах стынуць кроў, Яна праз сына запалае зноў.
3
У люстра глянь на вобраз дзіўны свой, Скажы яму стварыць такі ж, як гэты. Абразіш свет, спазніўшыся сяўбой, Благаславіць не здолеўшы кабеты.
Якой красуні люба не было б, Каб ты ўзараў нявораныя гоні?
Які б дзівак на звод павёў свой род, Любоў ва ўласным пахаваўшы лоне?
Ты аддюстровак матчыным вачам, Яе прадвесні успамін дзівосны.
Ты ўцеху знойдзеш некалі і сам, Праз вокны старасці пабачыш вёсны.
Як не пакінеш памяці такой, Ты сам памрэш і вобраз твой з табой.
О марнатраўца! Спадчыну, багацце, Якія нам прырода ў доўг дае, Ты безрахубна толькі можаш траціць На асалоды ўласныя свае.
Цудоўны скнара! Для цябе пазыкі, Дабро чужое — як уласны дар.
Калі ліхвяр хавае скарб вялікі, Які прыбытак будзе мець ліхвяр?
Гандлюючы цяпер з самім сабою, Сябе самога ашукаць ты рад.
А што ж, як лёс прызначанай парою Запатрабуе справаздачу страт?!
3 табою ляжа і краса таксама, Якая б накш твой здзейсніла тастамант.
5
Мастак цудоўны, незраўнаны час, Нам творыць дзівы дзіўныя няспынна.
I ён жа ўсё, што захапляла нас, Нібы тыран, знішчае ў міг адзіны.
Пазбыўшы лета, ён зіму вядзе Ў наш засмучоны свет, такі знямелы, Дзе ані кветкі, ні лістка нідзе, Адзін прасцяг сцюдзёны, снежна-белы.
I каб не кветак хараство за шклом, Зачыненых у ільдзяной вязніцы, На цуды, створаныя мастаком, Маглі б напэўна мы ураз забыцца.
Зіхценне кветкі страцілі зімой, Але душа іх з той жа пекнатой.
Пільнуй, каб лета і твайго прыход Бязлітасна зіма не зруйнавала, Пакуль дасі красе ў скарбніцу плод I не напоўніш слодыччу фіяла.
Ты не ліхвяр, калі за ўласны дар Бярэш аддзяку шчыра, без умовы. Ты сам свайму багаццю гаспадар, Сябе паўторыш дзесяціразова.
Калі ўсе новыя ўдзесяцярых
Разоў па дзесяць вобраз твой адновяць,— I смерць не страшна ў твой апошні міг, Тваё патомства — вось твая адповедзь!
Занадта ты прыгожы, дасканалы, Каб гэта ўсё здабыткам смерці стала.
7
Калі ў агні ўрачыстых, ясных шат Ідзе з начы магутнае свяціла, Ўзнімае ўсё жывое свой пагляд, Вітае прамяністасць дзіўнай сілы.
Калі яно у залатых агнях Ідзе па небу да свайго узвышша, Тады ўсе з захапленнем у вачах Глядзяць, нібы юнак чароўны выйшаў.
Калі ж яно на небакрай зірне, Стамлёна ў дол пакоціць калясніцу, Тады ўсе вочы недзе ў старане, Пакуль яму да захаду хіліцца.
I ты без следу ў свеце знікнеш так, Калі не застанецца сын-юнак.
У музыцы твая ўся асалода.
Чаму ж яе ты слухаеш з тугой? Калі яна табе не даспадобы, Чаму не развітаешся ты з ёй?
I хоць акорды жалем горкім поўны, У іх сугучнасці табе дакор: Хто без гармоніі жыве чароўнай, Самотны той на ўвесь зямны прастор.
Ты чуў калі, як струны ў дружным ладзе У перазвон гудзяць адна другой?
Так бацька з сынам, разам з імі маці Шчаслівы спеў пяюць адной сям’ёй.
I сведчаць гукі шчырыя усім: Самотны — як і не жывы зусім.
9
Каб не пакінуць любую ўдавой, Дагэтуль ты ні з кім не заручоны. Калі ж бы смерць устала над табой, Апанаваў бы светам смутак чорны.
Свет плакаў бы, як удава, па тым, Што вобраз твой загінуў беззваротна.
Сын адлюстроўкам мог бы быць тваім, Праз сына ты і быў бы бессмяротным.
Калі растраціць скарбы хто усе,— Другія спажывуцца іхнім коштам, А калі знікнуць суджана красе, Яна ў нябыт адыдзе занівошта.
Хто сам сабе гатоў прынесці шкоду, Таму нікога на зямлі не шкода.
Якая ганьба! Жыць і не любіць Людзей спагадных і сябе самога, Любоў да свету цэлага згубіць, Набыўшы ў сэрца пачуццё благога!..
Уласным ворагам сваім ты стаў, Супроць сябе самога паўстаеш ты, I дом цудоўны, ў спадчыну што ўзяў, He аднаўляеш, бурыш ты дарэшты.
Змяніся ты, і я змяню настрой, Краса каханню быць павінна домам.
Як з выгляду, будзь ветлы і душой, He будзь ты ворагам сабе самому.
Краса твая зусім са свету згіне, Як не пакінеш нам яе ты ў сыне.
11
He звянеш ты, бо закрасуеш зноў Цераз дзяцей сваіх і з іх красою. Сваёй ты назавеш нашчадкаў кроў, Якую даў часінай маладою.
Ёсць мудрасць, прыгажосць у думцы той.
Без іх жа радасці і шчасця мала: Калі б згадзіўся свет увесь з табой, Дык праз капу гадоў жыцця б не стала.
Няхай пачвары, вырадкі усе
На свеце нашым згінуць без расплоду.
А ты, за ўсе дары тваёй красе, Павінен шчыра дзякаваць прыроду.
Ты, як пячаць, што выразаў разьбяр, Павінен шмат разоў вярнуць свой дар.
Калі гадзіннік адбівае час нам,
А дзень вясёлы нікне ў шэры змрок, Ці сівізну на чорных бачу пасмах, Фіялкі кволае паніклы зрок,
Калі пабачу дрэвы пры дарозе — Ўсе без лістоў, без засені густой, Або пласты сухой травы на возе, Нядаўна што была жывой травой,—
Тады цябе міжвольна я згадаю: Тваёй красы не вечны такжа цвет.
Адно жыве, другое памірае, А трэцяе ў жыццё цярэбіць след.
КНІГІ ОНЛАЙН
