Санеты. Трагедыі
Вільям Шэкспір
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 479с.
Мінск 1989
ЭДМУНД
Вось гэтага я і баюся. Прашу цябе як брата, будзь асцярожны, няхай яго злосць перакіпіць. A то, ведаеш што, хадзем да мяне, і я зраблю так, што ты сам пачуеш, што гаворыць бацька. Вось табе ключ ад маіх дзвярэй. Калі ласка. А захочаш выйсці, бяры зброю.
ЭДГАР
Што ты, брат! Нашто мне зброя? ЭДМУНД
Слухай, брат, я табе раю як лепш. Я чалавек сумленны і павінен папярэдзіць: пад цябе робяць падкоп. Я сказаў тое, што чуў і бачыў, але я не ўсё сказаў. Ты нават не можаш сабе ўявіць, якая небяспека над табою навісла. Ідзі, ідзі адгэтуль.
ЭДГАР
Ты хоць бы мне растлумачыў. ЭДМУНД
Я табе памагу, не сумнявайся.
Эд гар выходзіць.
Старому абы верыць: забабоны, Ўсе плёткі, чуткі ён збярэ да кучы. Брат — прастадушны, зла не прызнае I чортам не спакушан; сяду верхам I буду аб’язджаць, хай прывыкае. Наперад, лейцы ў рукі і ўгалоп! Я панаваць хачу, я — не халоп.
(Выходзіць.)
Сцэна трэцяя
Палац герцага Альбані.
Уваходзяць Ганерылья і Освальд.
ГАНЕРЫЛЬЯ
Гэта праўда, што мой бацька набіў майго прыдворнага за тое, што той пасварыўся з яго блазнам?
ОСВАЛЬД
Праўда, мілэдзі.
ГАНЕРЫЛЬЯ
Ён не дае жыцця мне. Вось мучыцель!
Наехалі, перавярнулі дом:
Крык, лямант, лаянка. He пацярплю!
Абрыдлі мне яго прыдзіркі.— Слухай: Калі яны прыскачуць з палявання, To я не выйду; запытае, дзе я,— Даложыш, што мілэдзі нездарова.
I не старайся вельмі услугоўваць, Рабі ўсё з халадком,— так будзе лепей.
За сцяной чуваць паляўнічы рог.
ОСВАЛЬД
Мілэдзі, едуць.
ГАНЕРЫЛЬЯ
I дворня каб не бегала за ім
3 паклонамі. Што, працы не хапае? Пытанне стаўлю рубам: я ці ён? He падабаецца, то, калі ласка: Вунь дзверы, вунь парог, хай выязджае У госці да сястры: сястра Рэгана Таксама, як і я, не надта любіць, Каб ёй вантробы грызлі. Мулка стала Яму на троне, злез; дык і маўчаў бы, A то выабражае, задаецца.
Здзяцінеў ён, пражыўшы столькі веку; Наш абавязак — узмацніць апеку, Дурной сваволі патураць не след. Камандаваць прыехаў, дармаед! He пацярплю.— Ды помні.
ОСВАЛЬД
Буду помніць, Святлейшая мілэдзі.
ГАНЕРЫЛЬЯ
I накажы, каб дворня не заводзіла дружбы з яго рыцарамі. Холаду, холаду болей. Калі што якое, то я за вас заступлюся. Я хачу вывесці іх на чыстую ваду, і я выведу.— Я зараз жа напішу сястры, каб яна ведала.— Падавай абед.
Выходзяць.
Сцэна чацвёртая
Зала там жа.
У ваходзіць пераапрануты Кент.
КЕНТ
Калі б я мог і голас перайначыць
Так, як змяніў аблічча, то, напэўна,
Лягчэй бы дасягнуў той добрай мэты, Якая прывяла мяне сюды.
I прыйдзецца табе, выгнаннік Кент, Забыўшы крыўду, паслужыць яшчэ раз Свайму ранейшаму гаспадару.
Ражкі за сцэнай.
Уваходзяць Л і р, рыцары і слугі.
ЛІР
Гэй, абедаць! Зараз жа! Чакаць не будзем.
Адзін с л у г а выходзіць.
Ты хто?
КЕНТ
Чалавек.
ЛІР
Што за чалавек? Чым займаешся? Чаго табе ад нас трэба?
КЕНТ
Чалавек я такі, якім здаюся. Хто мне верыць, таму служу верна; хто сумленны, таго паважаю; хто разумны і маўклівы, з тым гавару; судоў баюся, без прычыны не б’юся, рыбы не ем.
ЛІР
Хто ты?
КЕНТ
Чалавек з сэрцам, а яшчэ ёсць душа. Такая ж голь, як і сам кароль.
ЛІР
На тым свеце ўсе будзем голыя. Чаго ты хочаш?
КЕНТ
Хацеў бы наняцца служыць.
ЛІР
Каму?
КЕНТ
Вам.
ЛІР
А ты мяне ведаеш?
КЕНТ
He, сэр, я вас не ведаю, але ў вашым абліччы ёсць нешта такое, што я хацеў бы служыць толькі вам.
ЛІР
Што ты знайшоў у маім абліччы?
КЕНТ
Сляды магутнасці.
ЛІР
А што ты ўмееш?
КЕНТ
Умею даць добрую параду, ездзіць конна, хадзіць пеша, пацешныя казкі лгаць; чалавек я просты: тупават, грубават; здольнасці ў мяне малыя, але работу люблю: што загадаюць, тое і раблю.
ЛІР
Колькі табе гадоў?
КЕНТ
He такі малады, сэр, каб пакахаць дзяўчыну за прыгожыя спевы, і не такі стары, каб палюбіць чорт ведае што. Дзякуй богу, маю ўжо сорак восем гадочкаў.
ЛІР
Аставайся, прымаю на службу. Калі не ўгнявіш мяне да вечара, то ўнаровіш і заўтра.— Гэй, абедаць, зараз жа! — А дзе мой блазен? Дзе гэтая круцёлка? — Пазваць сюды майго блазна.
Уваходзіць О свальд.
Гэй, ты, парсюк, дзе мая дачка?
ОСВАЛЬД
3 вашага дазволу...
( Выходзіць.)
ЛІР
Што сказаў гэты хамуйла? Падаць мне сюды яго морду!
Адзін з рыцараў выходзіць.
Гэй, вы там, дзе мой блазен? — Ды што гэта такое, што гэта вы ўсё ходзіце, як сонныя!
Вяртаецца рыцар.
Ну, што? Дзе гэта свіння ў гамашах, знайшлі?
РЫЦАР
Ваша вялікасць, ён гаворыць, што вашан дачцэ нездаровіцца.
ЛІР
А чаму гэты халоп не вярнуўся, калі я яго клікаў? РЫЦАР
He хоча, ваша вялікасць, так і сказаў. He хоча.
ЛІР
He хоча?
РЫЦАР
Сэр, не магу дазнацца, у чым справа, але, на мой погляд, у дачыненні да вашай вялікасці няма таго агульнага замілавання, якое было раней. Назіраецца ўпадак павагі і паслушэнства. I не толькі слугі выходзяць з рамак прыстойнасці, а нават сам герцаг і ваша дачка.
ЛІР
А! Ты гэта заўважыў?
РЫЦАР
Прашу прабачэння, сэр, можа, гэта не так, але я не магу маўчаць, калі крыўдзяць вашу вялікасць.
ЛІР
Ты мне толькі напомніў тое, аб чым я і сам здагадваюся. Нядаўна я адчуў адзін тонкі ўкол, але я толькі папракнуў сябе за сваю падазронасць. Мала што. Нельга ж думаць, што ўсё ліхое робіцца знарок. Пагляджу, што будзе далей.—Дзе ж гэта мой блазен падзеўся? Два дні я яго не бачу.
РЫЦАР
3 таго часу, як прынцэса Кардэлія выехала ў Францыю, блазен вельмі занудзіўся.
ЛІР
He напамінай, я сам гэта заўважыў.— Ідзі, скажы маёй дачцэ, што я жадаю з ёю гаварыць.
Рыцар выходзіць
Гэй, вы, знайдзіце майго блазна.
Другі слуга выходзіць.
Уваходзіць Освальд.
А, сэр! Гэта вы, сэр! Падыдзіце сюды, сэр. Хто я такі? ОСВАЛЬД
Бацька яе светласці.
ЛІР
Бацька яе светласці? Ах ты, шэльма яе светласці! Паршывы шчанюк! Халоп! Раб!
ОСВАЛЬД
Выбачайце, мілорд, я не шчанюк і не раб. Прашу прабачэння.
ЛІР
Ты яшчэ агрызаешся! Падлюга! (Б’е яго.) ОСВАЛЬД
Я не дазволю, каб мяне білі.
КЕНТ
Любіш, каб цябе гладзілі? Цяльпук чараваты!
(Перакульвае яго ўніз галавой.)
ЛІР
Дзякуй табе, хлопча. Ты служыш добра, і ты мне падабаешся.
КЕНТ
Ну-ну, сэр, стаў на ногі сваю бочку і каціся. Што, людзей не ўмееш адрозніваць? Дык я навучу. Направа, налева, марш! А будзеш падшпільваць свой мяшок, то я так дам, што як на санках выедзеш адгэтуль. Вон! (Выпіхвае Освальда за дзверы.)
ЛІР
Дзякуй, дружа. Маладзец! Вось табе ў задатак за верную службу. (Дае Кенту грошы.)
Уваходзіць блазен.
БЛАЗЕН
I я яму нешта дам, і я яму нешта дам.— На табе, галубчык, гэту шапачку з вушкамі. (Працягвае Кенту сваю шапку.)
ЛІР
Ах ты, мой блазен дарагі! А я без цябе засумаваў. БЛАЗЕН
Ты бяры, бяры шапачку, калі даюць.
КЕНТ
А навошта мне, блазен, твая шапка?
БЛАЗЕН
Як навошта? Дурной галаве — асліныя вушы. He прыставай да таго, хто ляжыць, а даганяй таго, хто бяжыць. Круці нос за ветрам: туды, дзе мяса, а не туды, дзе юшка. Бяры, бяры шапачку. Вось у гэтага дзеда былі тры дачкі: прагнаў ён адну, прагнаў другую, а трэцюю благаславіў за мора шукаць шчасця. Калі ты хочаш яму служыць, то бяры шапачку — яна табе спатрэбіцца.— Як маешся, кум? Эх, каб у мяне былі дзве дачкі і дзве шапкі!
ЛІР
Што б ты з імі рабіў, мой хлопчык?
БЛАЗЕН
Аддаў бы дочкам усю маёмасць, а сабе на памяць пакінуў бы шапкі. У мяне ёсць адна, вазьмі, а другую папрасі ў дочак, яны табе не адмовяць.
ЛІР
Сцеражыся: бізун.
БЛАЗЕН
Праўда, як сабака,— павінна сядзець у будцы. I нават тады, калі перад носам спраўляюць сабачае вяселле.
ЛІР
Горкая праўда, горкія словы.
БЛАЗЕН
А я цябе пацешу.
ЛІР
Пацеш.
БЛАЗЕН
Слухай, кум.
He знаеш — вучыся;
He ўмееш — лаўчыся;
He прасіся, не гніся,
Сваім не хваліся,
За чужым не ганіся,
3 людзьмі не сварыся;
Да баб не хадзі,
Ў карчме не сядзі;
Шануй сваю хатку —
Пражывеш у дастатку.
КЕНТ
Гародзіш ты глупства, блазен.
БЛАЗЕН
Як адвакат у судзе, якому не заплацілі.— Скажы, кум, што можна высмактаць з сухое косткі?
ЛІР
Нічога.
БЛАЗЕН
Правільна. У сухой костцы і ў пустой галаве мозгу няма. He хацеў есці кашку з маслам, дык еш нішчымніцу. (Кенту.) Растлумач яму ты, я — дурань, мне ён не паверыць.
ЛІР
Дурань ты горкі.
БЛАЗЕН
А якая розніца паміж дурнем горкім і дурнем салодкім?
ЛІР
He ведаю, скажы.
БЛАЗЕН
Каб таго пана, які навучыў цябе раздаць зямлю, вымазаць мёдам і паставіць з табою побач, то былі б два дурні: адзін — горкі, а другі — салодкі.
ЛІР
Ты мяне называеш дурнем, мой хлопчык? БЛАЗЕН
А як жа іначай? Тое, што ты меў, ты раздаў, а гэта у цябе прыроднае.
КЕНТ
Сэр, гэты дурань — не зусім дурань.
БЛАЗЕН
Бо мне не дазваляюць. Каб я адзін меў манаполію на дурасць, то паны і лорды палопаліся б ад зайздрасці: кожны хоча мець сваю долю, асабліва жанчыны.— Кум, прадай яйка, дам табе дзве кроны.
ЛІР
Якія дзве кроны?
БЛАЗЕН
Беленькія. Яйка я вып’ю, а шкарлупіны аддам табе: чапляй на галаву і насі здароў. Эх, кум, кум, зіхацела на табе карона залатая, а цяпер толькі лысіна свеціць. Злезла курка са свайго гняздзечка, згубіла курка залатое яечка.— I пашкадаваў ён асла свайго, узваліў на плечы і перанёс цераз лужыну.— Я кажу табе гэта, бо я дурань, а калі хто іншы пачне брахаць — дай яму бізуна. (Спявае.)
Настаў для блазнаў цяжкі час,
Хоць у труну кладзіся:
Дурных прыбавілася ў нас,
Разумныя звяліся.
ЛІР
Калі ты вывучыў столькі песень?
БЛАЗЕН
Нядаўна. 3 таго часу, як твае дочкі сталі табе нянькамі; калі ты даў ім розгу і спусціў свае парадныя штаны.
( Спявае.)
Яны ад шчасця зарыдалі,
Я з гора засмяяўся:
Вялікі Лір, кароль брытанскі, У дурні запісаўся.
Слухай, кум, наймі мне трапача ў настаўнікі — хачу вучыцца хлусіць.
ЛІР
Будзеш хлусіць, адлупцую.
БЛАЗЕН
Бач ты які! — які сам, такія ў цябе і дочкі. Яны збіраюцца біць мяне за праўду, а ты за хлусню. Калі я маўчу, мяне таксама б’юць. He хачу быць блазнам. Лепш наняцца ў пастухі, чым служыць у адстаўнога караля. Кум, у цябе дзірка ў макаўцы — вераб’і розум выпілі.— Сцеражыся! — дыбае птуха-сакатуха, дзюбу навастрыла, хвост распусціла. Кудах-кудах-кудах!
Уваходзіць Ганерылья.
ЛІР
Што з табою, дачка мая? Чаму ты такая хмурная? Нешта ты апошнім часам пачала моршчыцца. БЛАЗЕН
Які ты, кум, стаў прыветлівы, харошы. Раней ты не прыглядаўся так да чужых маршчын, у цябе свае былі, ты быў кароль — персона, а цяпер я — персона, бо я дурань, а ты нуль без палачкі. (Ганерыльі.) Маўчу, маўчу, мілэдзі. Ваш ледзяны позірк пранізвае мяне наскрозь. Брр!
КНІГІ ОНЛАЙН
