Сапраўднае аблічча
Зянон Пазьняк
Кнігу складаюць выбраныя артыкулы, выступы на канферэнцыях, пасяджэннях Вярхоўнага Савета БССР, прамовы на мітынгах
народнага дэпутата БССР, Старшыні БНФ Зянона Пазьняка, зробленыя ім з 1988 па 1990 гт. Змешчана таксама нізка ягоных вершаў.
Выдавец:
Памер: 240с.
Мінск 1992
ЗМЕСТ
| Сіла духоўнасці. Уступнае слова Васіля Быкава | 3 |
| Вобраз роднай зямлі (верш) | 6 |
| Чакаю бацьку з вайны (верш) | 7 |
| Курапаты — дарога сьмерці | 8 |
| Шумяць над магілай сосны | 21 |
| «Сябры» (верш) | 37 |
| Гучаньне анёльскага голасу (верш) | 38 |
| *Двуязычие и бюрократизм | 39 |
| *Паведамленьне аб Таварыстве «Мартыралог Беларусі» | 53 |
| *Рэвалюцыя зьнізу | 60 |
| Дзяды (верш) | 62 |
| Сьляпянскі лес (верш) | 63 |
| В последние предвыборные дни | 64 |
| *Курапаты приоткрыли завесу над еще одной тайной сталинизма | 66 |
| Репрессии в Минске | 72 |
| Путь к независимости | 75 |
| *Чарнобыль — трагедыя нацыі | 77 |
| Вершы з цыклу «Радыяцыя» | 83 |
| Rec Publica | 85 |
| Глёрыя Патрыя | 89 |
| *«Веру ў нашых людзей...» | 96 |
| Выступление на II сьезде «Саюдиса» | 100 |
| *Выняткі са стэнаграмаў першай сесіі Вярхоўнага Савета БССР дванаццатага склікання | 103 |
| Слова пра дзеда. Пазьняк Ян Аляксандравіч | 115 |
| Тэкст незаслуханага выступу на пасяджэньні сесіі Вярхоўнага Савета БССР | 122 |
| Выступ на пасяджэньні Вярхоўнага Савета БССР 19 ліпеня 1990г | 127 |
| На Браслаўскім замчышчы сустракаю ўсход (верш) | 129 |
| Выступленне на семінары «Жыцьцё пасьля Чарнобыля | 130 |
| Шлях да свабоды | 134 |
| *Якая пазіцыя ў апазіцыі | 147 |
| Старая паштоўка (верш) | 154 |
| Асноўныя прынцыпы канцэпцыі пераходу Беларускай ССР на рыначную эканоміку | 155 |
| *«Альтернатива всегда существует...» | 163 |
| Выступ на мітынгу 7 лістапада 1990 г. на плошчы Леніна ў Мінску | 169 |
| *Интервью еженедельнику «Сын Отечества» | 173 |
| *Пра У.І.Леніна і камуністаў | 177 |
| *Интервью газете «Мегаполис Экспресс | 186 |
| Выступ на пасяджэньні Вярхоўнага Савета БССР 10 сьнежня 1990 г | 192 |
| Пра імперыю і ўласнасьць | 195 |
| Багаславеньне рыцару (верш) | 201 |
| *Інтэрв’ю часопісу «Вираж», дадзенае ў пачатку 1991 г | 202 |
| Хроніка чалітычных падзей 1991 году | 206 |
Публікацыі. пазначаныя «зорачкай», падаюцца ў скарачэнні.
Масава-палітычнае выданне
ПАЗЬНЯК ЗЯНОН СТАНІСЛАВАВІЧ
САПРАЎДНАЕ АБЛІЧЧА
Рэдактар К. Тарасаў
Адказны за выпуск Я. Вяснін
Мастак А. Ружо
Мастацкі рэдактар Л. Бятанаў
Тэхнічны рэдактар Л. Масцерава
Карэктары Я. Лукашка, Л. Сцяпанава
Фотаздымкі, якімі аздоблена кніга, далі Ю. Белякоў, С. Брушко, В.
Дубінка, В. Жук, Ю. Іваноў, Ул. Кармілкін, Ä. Кляшчук, Я. Коктыш,
Ул. Крук, Л. Ліпень, Г. Ліхтаровіч, 3. Пазьняк, Ул. Панада,
В. Рудэнка.
Фстаілюстрацйі падабраў і падрйхтаваў Я. Кулік.
Падпісана да друку 3.02.92 г. Фармат 84x108 1/32. Ум. друк. арк.
10,92 +1,68 укл. Ул.-выд. арк. 11,57. Тыраж 25000 асобнікаў.
Заказ №2734
Творча-вытворчы цэнтр «Паліфакт»
220092, Мінск, вул. Дуніна-Марцынкевіча, 6
Фабрыка каляровага друку
220115, Мінск, вул. Каржанеўскага, 20
Ва ўсе часы не абыходзіцца без вырадкаў, што ўжо казаць пра грамадства ЗО-х? Дзеля справядлівасці трэба адзначыць, што сярод цнянцаў было шмат добрых, прыстойных людзей. Пра аднаго з іх — старшыню сельсавета, а потым калгаса Цімоха Васільевіча Бацяна — ужо ўспаміналася. Ен не выдаў, не прадаў ніводнага земляка. Хоць ад яго патрабавалі. Цімох Васільевіч быў чалавек мужны і нетыповы для таго подлага часу. Былая цнянская настаўніца Надзея Апанасаўна Мікуліч (1926 г.нарадж.) расказвае, што, калі забралі настаўніка Арсеня Паўлавіча Грушу, перад яго жонкай Вольгай Іванаўнай некатсрыя напалоханыя цнянцы зачынялі дзверы, каб не ўгнявіць сталіністаў. Толькі Цімох Бацян не зачыняў дзвярэй і дапамог няшчаснай, забітай кабеце ў яе жыццёвых патрэбах і бядзе. Тады энкавэдзісты схапілі ноччу Цімоха Васільевіча і тут жа павезлі за плот. Паставілі на край ямы, наган у горла — «будешь давать врагов народа, алн нет?» «У мяне няма ворагаў», — адказвае Бацян. «Давай врагов нлн убьем’» «У мяне няма ворагаў! — закрычаў на іх Цімох Васільевіч. I ...дзіва — яны не застрэлілі яго. Пэўна, не хапіла фармальнасцяў.
Затое хапала фармальнасцяў, каб забіваць сотні тысяч бяспраўных. Сталіністы адправілі на той свет бацькоў Надзеі Апанасаўны. Яна ўспамінае, як у яе роднай вёсцы Малышэвічах пад Слуцкам забіралі сялян. Сярод іншых схапілі шасцідзесяцігадовую адзінокую жанчыну Марылю Шмак. Яна была зусім глухая і непісьменная, жыла ў пограбе ў стра-
шэннай беднасці (нават хаты сваёй не мела). Яе катавалі «з выдумкай», сыпалі ў горла пясок, дабіваліся нейкіх прызнанняў. Потым, наздзекаваўшыся, стукнулі па галаве — яна тут жа і сканала...
У 1986 годзе мне давялося рабіць самыя цяжкія археалагічныя даследаванні ў маім жыцці — раскопкі падмуркаў касцёла і кляштара Дамініканцаў у Мінску. Цяжкія не ў тым сэнсе, што было ўскрыта 1OOO кв.м плошчы за сезон і прыйшлося працаваць часам па 18 гадзін у суткі, цяжкія тым, што помнік быў нібы «ўтоплены» ў чалавечых касцях, пахаваннях і брацкіх магілах сярэдзіны XVII стагоддзя. Вось велізарная магіла 11 метраў удаўжыню. Завал касцей. Шкілеты ў тры штабелі. Мушкетныя прастрэлы ў чараііах, праломы. Гэта быў час страшнай вайны, час жахлівага вынішчэння, калі было забіта, загінула, вымерла ад эпідэмій большая палова (51 працэнт) насельніцтва Беларусі. Тады наш народ перамог, адстаяў сваю незалежнасць, але сілы яго ўжо былі падарваны. Болып жахлівай пары не ведала наша гісторыя аж да першай паловы XX ст., да часоў сталіншчыны, і, о няшчасце, яно прыйшло якраз тады, калі мы толькі-толькі пачалі станавіцца на ногі, калі перад нашай нацыянальнай будучыняй яшчэ толькі трымцела світанне...
Вось яно, наша світанне, у раскапаных магілах, . у Курапатах глядзіць на мяне пустымі вачніцамі, з якіх, нібы слёзы, высыпаецца, сыплецца жоўты пясок. Выбіраем рэшткі... Доўгія валасы жанчыны, светлыя, нібы лён, выцягваем з-пад прастрэленых чарапоў, асцярожна, каб не парваць. Адна пасма, другая, трэцяя... гузікі з-пад бялізны... Мінае працоўны дзень і ноччу прадаўжаецца ўсё ў свядомасці — цягну, бясконца выцягваю з-пад касцей кужэльныя валасы, светлыя, нібы лён, і няма ім канца...
Калісьці, расчышчаючы косці забітых продкаў у брацкай магіле ля Дамініканца, я думаў: Госпадзі, хоць бы апошні раз мне такія раскопкі, хоць бы гэтая чаша мінула мяне! He мінула. Мы нікуды не дзенемся ад нашай гісторыі. I жывыя і мёртвыя — мы адно. Мы — народ, і калі мы ўжо мёртвых нічым не ўспаможам, то мёртвыя нас успамогуць. Яны могуць асвяціць нам шлях, асвяціць
нашы душы сваімі пакутамі, ускалыхнуць нашы розумы, сэрцы і дух, калі толькі таго мы захочам... Чуеце, як шалеюць цемрашалы, як яны імкнуцца «забіць» нашых мёртвых, схаваць, абылгаць, абпляваць, затаптаць. Гэй, хто там? Гэта вы, Лэдзі Макбет? — He змываецца ж кроў! 0, гэтая глыбокая таемнасць смерці! 0, сіла продкаў, калі ў Дзень Задушны. адбываецца яднанне! I калі мы згубім, страцім гэтую сілу, нас — няма.
Кожны чалавек, братове, кожны сумленны чалавек павінен змагацца з сталінізмам — гэтай самай подлай, самай ілжывай, самай антыгуманнай з’явай, якая існавала калі-небудзь на свеце.
«ЛіМ», 1988, 16 верасня
«СЯБРЫ»
На скрыжаваньні
Мне заступілі дарогу трое ворагаў
I закрычалі:
— Мы заб’ем цябе, Зянон!
Тут падыйшоў мой сябра
I ворагі змоўклі.
Але сябра ўбачыў, што ворагаў трое, — сказаў: Абодвух заб’юць, —
I перайшоў на іх бок.
Тым часам падыйшоў другі сябра.
Але ўбачыў, што іх чацьвёра, — сказаў:
— Ты павінен мяне зразумець, —
I стаў на бок чатырох.
У гэты час напаткаў мяне трэці сябра.
Але ўбачыў, што іх пяцёра, — Без слоў перабег да пяцёх.
Тады я сказаў сябрам:
— Глядзіце: трое іх, трое вас, я — чацьвёрты, Хіба дазволіце ворагам забіць свайго радака?
— He дазволім! — Дружна сказалі сябры.
I ворагі адступілі.
Так мы і разышліся з таго скрыжаваньня: Ворагі сабе, мы — сабе.
Толькі з тае пары
Я стаў вельмі асьцярожы з сябрамі Да першага скрыжаваньня.
1983 г.
ГУЧАНЬНЕ АНЁЛЬСКАГА ГОЛАСУ
У цішы над Зямлёй
У эфіры начным
Голас жаночы гучыць:
— Авэ, Марыя, грацыя плена... —
Чысты, як срэбны струмень
на радзіме, Як сонечны бляск
у крынічнай вадзе. —
Авэ, Марыя, грацыя плена...
Беражы, сьцеражы нас у чорнай бядзе. .
Да прыёмніка вухам прынік Я далёка ў лясной старане, Там, дзе сосны шумяць
пад дажджом,
Там, дзе хмары бягуць
над вадой.
Авэ, Марыя, грацыя плена... .
Гучыць над начною Зямлёй.
1987 г.
ДВУЯЗЫЧНЕ Н БЮРОКРАТНЗМ
йсторнческнй опыт народов подтверждает, что развнтне нацнональной культуры н быстрое достнженне ею высокого уровня осуіцествляется прн условнн разностороннего межнацнонального взанмообмена опытом н однсвременно прн условнн продолження нацнональных траднцнй, а главное — бережного сохранення автономнн основных средств культуры (свободного обіцественно полезного труда, языка, нсторнческой памятн: то есть тех средств, без которых культура вообіце не возннкает н сушествовать не может). Эта схема закономерностн так называемого ускоренного развнтня культуры, нлн «ускорення», впервые нсследована н предложена enje в 1915 году класснком белорусской поэзнн М.Богдановнчем прнменнтельно к лнтературе нацнонально-возрождаюіцегося народа. Однако эта закономерность характерна вообіце для эволюцнн нацнональных культур.
Двуязычне нмеет свон снльные положнтельные стороны главным образом для высокообразованной частн населення. Но в таком важном вопросе, который непосредственно н сутественно касается судеб людей, народов, культур, решаюшую сушностную роль должны нграть не положнтельные, а отрнцательные моменты. й еслн онм все же есть, еслн онн достаточно серьезны — от экспернмента следует отказаться, как от опасного негодного лекарства, нбо обьектом такого опыта является не машнна, не бездушный механнзм, не дерево, а человек. (...)
Двуязычне в расчетах бюрократнн — это метод давлення на нацнональную культуру, средство подрыва ее еднного консолйднруюшего начала, «разоруженмя» перед лнцом ассммйляцнн в ннтересах еднного бюрократнческого государства. Еслн представнть, что с бюрократней какнм-лнбо чудесным образом вдруг покончено, то вопрос о введеннн двуязычня для народов СССР вообше не стоял бы вввду отсутствня соцнальной снлы, заннтересованной в монопольном владеннн авторнтарной властью. Сушествованне н свободное развнтне нацнональных культур создает демократнческую обстановку в обшестве н само является результатом этой обстановкн, завнснмо от уровня демок-
ратнзацнн. Управлять такой страной (тем более бюрократнческнмн методамн) бюрократнн сложно. Она стремнтся к упрошенню, к «механнзацнм» отношеннй, к полному подавленню демократнческнх начал н автономнй нацнональных культур, демонстрнруя прн этом нзоіцренные демагогнческне прнемы, способные ввестн в заблужденне н обмануть массы. (...) He следует забывать об агресснвностн н особой пснхологнн советской бюрократнн. У нее другая шкала ценностей. Народы, лнчность, нацнональная культура... — в чнновннчьем поннманнн это пережнткн, нбо обьектнвно по своей соцнальной н пснхологнческой сушностн, несмотря на якобы патрнотнческне речн, бюрократня космополнтнчна (отсюда н космополнтнческая трактовка понятня ннтернацноналнзма) н глубоко враждебна всякому творческому, духовному спонтанному развнтню любой культуры, в том чнсле н культуры собственного народа. Это очень хорошо вндно на прнмере отношення к памятннкам нацнональной нсторнн н, в частностн, русской нсторнн, подвергшнмся бюрократнческому опустошенню ннчуть не меньше, чем памятннкн другнх народов.
Бюрократня стремптся контролнровать демократнческую духовную культуру, подкупнть ее, чтобы влнять, руководнть н, наконец, задавнть н создать суррогат, нмнтацню духовной культуры. Она бюрократнн не нужна н вредна. йбо демократнческая н духовная культура (напомню, что «культуры вообше» не бывает, она суіцествует в нацнональных особенностях н форме) — это та среда, в которой вырастает человек-лнчносгь, человектворец, который внутренне свободен. Бюрократнческая же снстема обшественных отношеннй н сннтезнрованные в ней ценностн благопрнятствуют вырастанню человека-функцнонера, в суіцностн своей холуя, лншенного свободы н творчества. Он необходнм бюрократнческой машнне властн как спнца в колесе, является своеобразным «селекцнонным заказом» бюрократнл, способным сушествовать в мертвом мнре бюрократнческнх взанмоотношеннй. Крнзнс наступает тогда, когда образуется соцнальное обшество функцнонеров. Тогда начннается застой, нбо мертвый, бездушный органнзм сам по себе не двнжется. Мы еше пережнваем такой крнзнс. В нем отражено основное антагоннстнческое
протлворечле бюрократлзма — между члновнлчьлм самовластлем л народным самовыраженлем.
Стремленле к безраздельной бюрократнческой властл породпло, казалось бы, взалмолсключаюіцле тенденцлл: космополлтлзм по отношенлю к любой культуре л «языковой шовннлзм». Но это кажушееся протнворечле. Шовлнлзм л космополлтлзм солвдарны л мнрно сожлтельствуют в бюрократлзме, проявляясь то одной, то другой стороной в завлслмостл от обстоятельств л требованлй момента. Язык бюрократля рассматрлвает только с точкл зренля его коммунлкатлвной функцлл связл, но отнюдь не как средство культуры. Язык ей необходлм только как едлный унлфлцлрованный механлзм сообіценля, обеспечлваюіцлй удобное функцлонлрованле властл (а не развлтля культуры). To есть, ей нужен тот «едлный государственный язык», полнтнческую реакцлонную сушность которого прнменнтельно к многонацлональному государству крлтлковал лотвергал В.Н.Ленлн.
КНІГІ ОНЛАЙН
