Сарока на шыбеніцы
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 354с.
Мінск 2009
Франк, мой гід па завулках тутэйшага жыцьця, распавядаў мне неяк пра знакамітую «падкову» — адмысловы графік, які паказвае, як зьмяняюцца пачуцьці чалавека, што жыве за мяжой. Спачатку ўсё здаецца вакол цікавым і добразычлівым, і ты кажаш: «О так, усё як я марыў, гэта сапраўдны рай. A цяжкасьці я пераадолею, дый як іх не пераадолець у такой краіне, дзе кожны табе ўсьміхаецца!». Потым замежнік паціху разумее, што паколькі зваротны квіток ён сабе купляць не сьпяшаецца, да яго пачынаюць ставіцца як да нармальнага чалавека, а не як да госьця дарагога, і вось тут усё вакол імкліва чарнее, ты адчуваеш сябе чужым і нікому не патрэбным. Але час ідзе, і дзеясловы пакорліва схіляюць перад табой галовы, і ты ўжо бяз сораму называеш гэты горад сваім, а няўмольны закон чалавечага суіснаваньня абавязкова й своечасова дае табе двух-трох знаёмых, і тыя ня маюць нічога супраць такога статусу, у той час як астатні люд ператвараецца ў непразрыстае племя прахожых, чыноўнікаў і прадаўцоў. Змрок цябе больш не кранае, сьвятло табой не цікавіцца, вакол шэра й прыймальна, ты прыстасаваўся.
У кожнага нармальнага чалавека, калі ён захоча прааналізаваць сваё жыцьцё за мяжой з дапамогай графіка, павінна атрымацца ў выніку такая «падкова», хіба што ў роз-
ных людзей розная ступень выгнутасьці. У мяне атрымалася роўная лінія, якая яшчэ да ўсяго дэманстратыўна, з выклікам уздымаецца ўверх над гэтай пасадачнай паласой часовага выгнаньня.
— Нічога, — супакоіў мяне Франк. — Нічога, не хвалюйся, у цябе яшчэ ўсё наперадзе.
Але ж мне й праўда ўсё тут падабаецца. Неўзабаве я адчую сябе тут чужым і нікому не патрэбным, але буду дзякаваць і за гэта. Трэці месяц запар тут ідзе дождж. Мне падабаецца ў гэтым паўночным Маконда. Мне тут усё падабаецца.
« Што цябе ўсё цягне спаць у чужых ложках, што табе дома не сядзіцца?» — злавалася маці, калі мне было васямнаццаць. Прайшло невядома колькі часу, а я ўсё яшчэ сплю ў чужых ложках, мяняю кватэры, і калі заходжу ў кожную наступную, атрымліваю дзіўнае задавальненьне ад усьведамленьня таго, што вось і гэтае жытло давядзецца хутка пакінуць. Дождж, на шкле майго акна сядзяць сьлімакі, па вуліцы праносіцца машына за машынай, штосэкунды іх шум успыхвае й гасьне, і я раптам зь незвычайнай выразнасьцю разумею, што з кожным такім гукам маё жыцьцё становіцца карацейшым.
4
выглядала надзвычай прывабна, гэтая корачка лёду на жалезнай бэльцы арэляў, настальгічныя магутныя
JL. маразы той зімы ўмелі сябе прэзэнтаваць: гэта была амаль празрыстая корачка, якая выклікала ў ласай да салодкага дзіцячай душы думкі пра карамэль і ледзянцы, гэта была такая хітрая корачка, якую хацелася разбурыць, бо надта ж шмат у ёй было фанабэрыстай самаўпэўненасьці, — але больш за ўсё яе хацелася лізнуць. Вераніка хадзіла туды-сюды міма корачкі да абеду, цягаючы за сабой санкі, а калі пасьля дзённага сну бацькі зноў выштурхнулі яе на двор, ня вытрымала: падышла да арэляў, азірнулася па баках, заплюшчыла вочы й з адчуваньнем невыноснага шчасьця лізнула.
Лёд прыемна апёк, Вераніка падумала пра тое, што бацькам бы гэта дакладна не спадабалася — не, яны ніводнага разу не казалі нічога наконт таго, ці можна лізаць ледзяныя коркі на жалезных палках, але нутром, сваёй непаседлівай дзявочай інтуіцыяй Вераніка здагадвалася, што за такое ёй бы зрабілі, як казаў тата, галавамон. Але трэ было ісьці дамоў, не хапала яшчэ, каб гэта пабачыў хто-небудзь з суседзяў. Вераніка паспрабавала адарваць язык ад смачнага лёду — і не змагла, было балюча й крыўдна, яна шмыгнула носам і паспрабавала яшчэ раз, і зноў прыклеены язык не хацеў адрывацца, і балела пры гэтым так, быццам яна дакранулася языком да гарачага праса. Вось як, ад халоднага можа балець як ад гарачага, падумала Вераніка скрозь сьлёзы й пастаралася не варушыцца — тады боль адпускаў, толькі сьпіна стамілася быць у такім крыху
нахіленым стане. Ад роспачы яна зараўла, і потым зноў рванулася назад, але страх болю ўжо пасяліўся ў Вераніцы, і яна панічна баялася яшчэ раз зрабіць языку гэтак балюча.
Так яна прастаяла некалькі хвілінаў, зусім нядоўга, але на сьнегужо клаліся роўныя вячэрнія цені, дарослыя вярталіся з працы дахаты, таропка, уцягнуўшы ў плечы свае задуменныя, цяжкія галовы ў футровых шапках, ніхто не зьвяртаў на пляцоўку ўвагі, а Вераніка ціхенька румзала сабе пад нос і з цікаўнасьцю кожнага дзіцяці разважала пры гэтым: напэўна, калі яе ўсё ж знойдуць, давядзецца выклікаць хуткую, і ёй адпілуюць язык, а можа, скажуць чакаць вясны, пакуль лёд не растане, паесьці ёй, вядома ж, будуць прыносіць, але вось як яна будзе жаваць; а можа быць, тата нешта прыдумае, возьме свае інстпўумэнты, і давядзецца пахадзіць трохі з жалезкай на языку, пакуль не адваліцца.
«Ты чаго?» — пачула яна голас за сьпінай, гэта быў Малькоў, ён зайшоў сьпераду ды весела ашчэрыўся. Вераніка, забыўшы пра сваё незайздроснае становішча й задыхаючыся ад роспачы, хацела яму ўсё патлумачыць, і тут жа закрычала з новай сілай ад болю. Малькоў з сур’ёзным выглядам абышоў арэлі, агледзеў пасінелы Веранічын язык і задумаўся. Ен быў разважлівы хлопчык, у шашкі гуляў, кніжкі фантастычныя чытаў, і Вераніка ўскладала наяго цяпер вялікія надзеі. «Та-аак», — прамовіў Малькоў, зьняў пальчатку ды хацеў пальцамі вызваліць Вераніку, але тая так пагрозьліва зарычала, што ён палахліва схаваў пальцы назад. «Што з табой рабіць?» — глыбакадумна запытаўся Малькоў, па ім было відаць, што ён ужо шкадуе пра іхную сустрэчу. «Задала ты мне задачу, сястра. Але бяз панікі, мы што-небудзь прыдумаем». I Малькоў стаў думаць: з вачыма, якія старанна дэманстравалі напружаную працу думкі, ён ляпіў сьнежкі ды кідаў у баскетбольны шчыт, і задаволена цмокаў, пацэліўшы. Над арэлямі загарэўся ліхтар. «Бяз стратаў тут не абыдзешся, — прамовіў нарэшце Малькоў. — Але безь языка жыць можна. Гэта без галавы людзі доўга не жывуць, ці, вось, напрыклад, аднаму чалавеку
выразалі пячонку, а потым паставілі новую, электронную. A безь языка нават свае плюсы. У школе, напрыклад». Вераніка адчула, што на яе языку таксама зьявілася корачка лёду. Яна замярзала. «Ты мычы, калі што», — сказаў Малькоў. «Я зразумею. Галоўнае, пацярпі. У мяне ўжо ёсьць плян». Потым падышоў Рудзінчкоўскі (толькі не Рудзінчкоўскі!), хлопчык з тых, якія вельмі любяць глядзець на чужыя пакуты, Вераніка бачыла неяк, як ён гучна сьмяяўся, калі аднаму з аднаклясьнікаў расьсеклі брыво на ўроку фізкультуры. Рудзінчкоўскі зірнуў на Вераніку ў клубах пары, і яго, канечне ж, разабраў сьмех.
Ад сьлёзаў твар Веранікі таксама стаў пакрывацца лёдам. Стала ўжо зусім цёмна. Падышла сястра Малькова, на год старэйшая за яго, якую адправілі шукаць брата. «Вы што, атупелі?» — закрычала яна, пабачыўшы, у чым справа, і пабегла кудысьці. «Слухай, мне ісьці трэба, — сказаў устрывожана Малькоў, — Я ў бацькі папрашуся й потым прыйду». Рудзінчкоўскі застаўся, ён відавочна мёрз, але падскокваў, трос рукамі і штохвіліны з інтарэсам зазіраў у твар Веранікі. Вераніка цяпер проста плакала, яна адчула, як бясьсільле, цяжкае, соннае, навалілася на яе, «Якая я маленькая, — падумала яна скрозь сьлёзы, — Зусім, зусім маленькая». Ёй стала ясна, што той, хто беражэ яе, і пра каго яна пасьпела трохі забыць за апошні час, можа спазьніцца, але ён не спазьняўся, і сэрца Веранікі рванулася наперад, і ў галаве затахкала, часта-часта, аглушальна, калі яна пачула зь цемры знаёмы голас. Сьнег за сьпінай радасна зарыпеў, да Веранікі падбегла мама, а за ёй сястра Малькова, трохі гордая й вельмі зацікаўленая. «Гора ты маё», — мармытала мама. «Зараз, зараз...». Нягледзячы на тое, што гэта выклікала боль, Вераніка заматляла асьцярожна галавой, а вачыма паказала такі жах, ад якога гатовая была зарумзаць нават сястра Малькова, у якой язык быў у цёплым роце, ня тое, што ў паўмёртвай Веранікі. «Глядзі, там слана вязуць, заапарк, мабыць, прыехаў!» — закрычала раптам мама, паказаўшы пальцам туды, дзе сьвяцілі ліхтары, і Вераніка скасавурыла імгненна вочы ў тым напрамку, і тут жа была схопле-
ная рукавіцамі за лоб і нос, боль ударыў ёй па языку, які як уджалены скочыў за вусны, за халодныя зубы, у гарачую ванну сьліны. «Дзе слон, я ня бачу!» — верашчала Вераніка, з жахам гледзячы на малюсенькую чырвоную палоску, якая засталася тырчаць у ледзяной корцы.
Цалавацца Эдзік зусім ня ўмеў. Вераніка й сама не была спэцыялістам у гэтай галіне, не магла яна на той час і пахваліцца вялікім досьведам, але ведала — ведала кончыкамі пальцаў, міжножжам, жыватом, унутраным бокам каленяў — што пацалунак, сапраўдны пацалунак, ёсьць усё ж чымсьці іншым. Ен цалаваўся мокра, так, што й мікраскапічныя валаскі пад носам Веранікі, і яе шчокі, і падбародзьдзе шторазу апыналіся ў ягонай клейкай сьліне, быццам яна апусьціла твар у сочыва. Язык Эдзіка старанна лез Вераніцы за зубы, яна нарэшце пускала яго, без агіды, але насьцярожана адзначаючы, што ён там робіць. А рабіў ён вось што: заміраў разгублена над яе языком (Вераніка саромелася напачатку пускаць свой язык у дзеяньне, і ён ціха ляжаў унізе, сьціпла й нібыта апусьціўшы вочы — як і належыць цнатліваму ружоваму стварэньню), a потым, спахапіўшыся, пачынаў кідацца як шалёны ва ўсе бакі. Вераніка прыйшла да высновы, што, па-першае, кіраваць сваім языком Эдзік ня ўмеў — ягоная бедная lingua жыла сама па сабе ды найчасьцей трапляла ў нябачны тупік Веранічынага нёба, а па-другое, надта кароткім быў гэты Эдзікаў орган, ягоны гаспадар відавочна хацеў большае рухомасьці, большага абшару для ажыцыдяўленьня ўласных грандыёзных плянаў, ды толькі язык не даставаў да намечаных пунктаў.
Ён наогул уваходзіў у рот Веранікі зусім на трошкі, Вераніка кожны раз баялася самкнуць зубы на гэтым вяртлявым госьцю. Увогуле, яна ніяк не магла навучыцца расслабляцца падчас гэтых непрафэсійных пацалункаў, і так і не навучылася да канца іхнага знаёмства. Заўсёды думала не пра тое, пра што, паводле аповедаў, мусіць думаць у такія моманты жанчына. А яшчэ
Эдзік сам, відаць, не адчуваў ад пацалункаў асаблівае асалоды і шмат часу са свайго жыцьцёвага кашальку на гэткія ўступы не выдаткоўваў. Напэўна, ён разважаўтак: тры хвіліны — і досыць зь яе, калі я змог яе гэтым узбудзіць, то пара пераходзіць да ўсяго астатняга, калі жне — то нашто губляць час. Ён і пераходзіў да астатняга, мокры твар Веранікі ахвотна выплёваў чужы язык, у роце было так, як бывае пасьля прастуды, а Эдзік старанна лез праверыць, ці падзейнічаў на Вераніку ягоны пацалунак, і вось тут ужо Вераніка станавілася сталёвай, алмазнай, тытанавай — ніякая сіла, ніякае ўяўленьне, ніякія журботныя ўмольныя мужчынскія вочы не маглі прымусіць яе расьціснуць калені, адзінае, чаго аднойчы дамогся Эдзік — гэта хвіліннае сузіраньне яе грудзей у цені паласатай баваўнянай вокладкі, але вокладка закрылася, Эдзік палез са стогнам сабе ў нагавіцы, «Я сам», — пяшчотна прамовіў ён, таропка расшпільваючы пас, — «Ты проста паглядзі», — але Вераніцы не хацелася ні на што глядзець, яна, можа, паглядзела б, у іншы час і на іншага хлопца, усё ж цікава было наогул, як яны гэта робяць, але тады — не, не, не, дзякуй. I яна паехала дамоў, і потым, празь нейкі час, пайшла зь ягонага жыцьця, гордая, як так і ня ўзятая крэпасьць, усе белыя сьцягі якой пайшлі на хусткі для яе несаступлівых абаронцаў. Бо на якім жа юным бязьлітасным санцапёку адбывалася на самай справе аблога!..
КНІГІ ОНЛАЙН
