Сарока на шыбеніцы
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 354с.
Мінск 2009
Рэлігія, дзяржаўныя органы, урад, гаспадарка... Крыжы, укрыжаваньні, скрыжаваньні, крыжаванкі, «крыжыкі-нулікі»... Нецікава. На нашым гербе трактар, а наш сьцяг белы: вось вам эканоміка, а вось вам і зьнешняя палітыка. Трактар на патрэбу лёгка стане танкам, а вось арлоў, якія красуюцца на некаторых чужых, быццам бы дэмакратычных гербах, у ластавак не пераробіш (сказаў, уздыхнуўшы, дзядзька Ягор, зьбіраючыся раніцай у нядзельку на выбарчы ўчастак).
Пра гісторыю альманах ня згадвае, а яна заслугоўвае ўвагі. Рэч у тым, што паводле фашыстоўскай вэрсіі, гісторыя нашай белай краіны налічвае ўжо пяць стагодзьдзяў. У гэта цяжка паверыць. Я, напрыклад, разумею Франка, які заўжды ня можа стрымаць усьмешкі, калі чуе пра нашыя Вялікія гістарычныя нулі. Але ж
большасць лічыць, што краіне ўсяго пару дзясяткаў гадкоў. На чыім я баку? Hi на чыім, бо ведаю: гэтая краіна нарадзілася разам са мной, са мной і адыдзе ў нябыт. Бо яна — частка майго цела, гэтая краіна; тэрыторыя, якая заслужыла пакараньне, дзяржава, замерлая ў чаканьні помсты. Яна ж насамрэч не настолькі няісная, каб пазьбегнуць кары. Пра яе напісана ў любым даведніку. Белым па белым, белым па белым, белым па белым.
Чаго мне там не хапала?
♦ ♦ ♦
За вакном старанна, нібы жанчыны на занятках шэйпінгам, машуць рукамі ветракі-генэратары — зрэшты, ня ўсе: вунь адзін стаіць зусім нерухома, нібы крыж на даху таямнічае падземнае царквы, якому аднаму дазволена глядзець на неба. Сівы кантралёр з завушніцамі ў абодвух вушах аддае мне мае квіткі ды, бадай што, бярэ пад казырок — субкультурная ветлівасьць, зь якой я ніколі ня звыкнуся. Цяпер можна зноў павярнуцца да вакна, там зьмяняюць адзін аднога зь вясёлым чыгуначным пошчакам паўночныя краявіды, дзе-нідзе яшчэ рэклямуючы для паўсонных пасажыраў альпійскія падарожжы, ледзь дацягваючыся каналамі-ўказальнікамі да плямаў сьнегу між яркай, з выклікам, травы. Яшчэ пару тыдняў, і палі тут запахнуць гноем, на радасьць усіх ворагаў глябалізацыі, запахнуць зусім як у нас, але гэта мяне ня цешыць. Любое падабенства я ўспрымаю тут як уласную паразу, хаця насамрэч мне слушна заўважылі нядаўна: «Ты падобны да футбольнага заўзятара, які прыехаў на край сьвету пабалець за чужую каманду». Побач са мной заклапочана, бы стаматоляг, узіраючыся ў разяўленую пашчу свайго ноўтбука, сядзіць хлопец гадоў дваццаці пяці, і ягоны ручны сьвет, у якім бог ведае што робіцца, едзе разам зь ім, дый з усімі намі заадно, у гэты невялікі партовы горад. У падарожнай сваёй дрымоце я забываю, дзе знаходжуся, і вельмі зьдзіўляюся, калі чую ад яго нешта не па-расейску. Па шчырасьці, я не разумею ані слова, але ківаю ў адказ, і ён зноў задаволена ўтаропліваецца ў экран.
Я пераходжу ў вагон для курцоў. Побач нехта скручвае самакрутку, сьпераду дыміцца паголеная патыліца. Прыемна апынуцца сярод падобных да цябе самагубцаў. Я ведаю, што ніколі болей не патэлефаную Вераніцы, набіраю нумар і чую яе голас. Узрадаваны голас, але цеплыні я не адчуваю, скразьнякі яе калідораў дзьмуць скрозь слухаўку, водар казённых дываноў напаўняе вагон. Нехта за маёй сьпінай чхае. Мы размаўляем зь Веранікай ні пра што, пра нейкія тэлефонныя тарыфы, пра надвор’е, нібыта тут Афрыка, а там Антарктыда, тысяча кілямэтраў стомэтроўка для антыцыклёну. А потым я пачынаю злавацца, і намаўляю сябе спыніцца, і злуюся яшчэ мацней.
— Проста ты добры, — супакойвае мяне Вераніка, — ты занадта добры, ты ўсіх шкадуеш, нават гэтую навалач... А яшчэ ты рамантычны, ты вельмі рамантычны, вось цябе й цягне да ўсялякіх сумнеўных асобаў. Ведаеш, як хлопчыкі, якім падабаюцца антыгероі... Але яны не антыгероі, яны рэальныя злачынцы... Фашысты, разумееш? Ты заўсёды быў такі, цябе заўжды цягнула рабіць усё насуперак. Аднак гэта нармальна для дзяцей, дарослыя звычайна ўрэшце ўсё ж уцямліваюць, што да чаго.
— Лухта, — кажу я раздражнёна, — я што, таксама па-твойму гэты... фашыст... Вы проста падмяняеце ўсё, падмяняеце паняткі...
— Ты мяне ня слухаеш, — уздыхае Вераніка, — ты ніколі мяне ня слухаў. Ты наогул нікога ня слухаў, ты замкнуўся ў сабе, ты паўтараеш усьлед за гэтымі: народ-быдла, а ты хаця б размаўляў з гэтым быдлам калі-небудзь...
— Ня толькі размаўляў, — я выціскаю зь сябе максымум зласьлівасьці, але насамрэч атрымліваецца сумная, натужная фраза, — цалаваў яму ногі... Ня кажучы пра мноства іншых, інтымных рэчаў.
— А ідзі ты, — сьмяецца яна.
— Я забараняю табе сьмяяцца, — кажу я раптам гучна, і суседзі азіраюцца на мяне, але безь зьдзіўленьня: гэтыя рускія вечна лаюцца ды крычаць. — Я забараняю табе. Бо вы ня можаце сьмяяцца, ня здольныя, вы, забойцы. Вы кампрамэтуеце
самую ідэю сьмеху. Адзінае, што вам дазволена, — гэта гнюсна рагатаць. I падхіхікваць начальству...
— Табе там што, зусім галаву задурылі? — спачувальна кажа Вераніка. — Ты кажаш як гэтыя нашыя зомбі. Каго мы забілі? Скажы мне, калі ласка.
— Mae мары. Сорак маленькіх крылатых істотаў. Па-твойму, гэта не злачынства?
— Слухай, канчай. Быццам няма іншых тэмаў. Распавёў бы лепш, як ты там харчуешся... Кажуць, у вас там няма чорнага хлеба. Зусім. Праўда? Я б павесілася. Вось я табе напішу сёньня... Далібог, сёньня ўсё кіну ды напішу.
Мне раптам хочацца забіць Вераніку. Ці, прынамсі, зрабіць ёй балюча. А яна, як ні ў чым не бывала, распавядае мне пра стрыечную сястру.
— Прабач, — кажу я, — прабач. Я цябе вельмі ўважліва слухаю. Дарэчы, я не падумаў, у цябе ж на... на гэтай тваёй працы могуць быць праблемы праз мае тэлефанаваньні.
— Гэта яшчэ чаму?
— Ну, ня думаю, што ў вас там добра ставяцца да такіх, як я...
— Да якіх такіх, як ты?.. He разумею. Панавыдумляў сабе нешта. Чаму гэта мне ня могуць пазваніць з-за мяжы? Што я, ў кадэбэ працую? Ці на вайсковым заводзе?
За акном зьяўляюцца лінейкі й цыркулі партовага гораду, і нада мной завісае ў руках лысага атлянта чорная аграмадзіна ягонага чамадана, а Вераніка ўсё гаворыць мне нешта са сваёй далечыні. Я б хацеў мець такую кнопку, як на маім мабільным тэлефоне — такую, якой можна было б сьцерці ў любы момант цэлую краіну. Хаця б на той час, пакуль яна табе не перазвоніць. А Вераніка ўсё балбоча — пра брата, абвараны палец, Чэслава й крышачку пра мяне, забыўшы, дзе яна, забыўшыся на Гілюка, які ціхенька сьцягвае ў яе са стала нейкую брашурку ды шукае ў кішэні акуляры; забыўшыся на чаргу, што цярпліва чакае ў калідоры, чаргу, што адчувае нязьменны гонар за самую сябе, — бо мала знойдзецца на сьвеце рэчаў, якія б з такім жа
посьпехам і без усялякіх стратаў маглі ператварыць свой канец у свой жа пачатак.
♦ ♦ *
На першы погляд мяне з гэтым дажджлівым партовым горадам нічога ня зьвязвала. Едучы сюды з Бэрліну на сваім першым ІСЕ і адчуваючы ўсім целам радасьць ініцыяцыі, я зноў спрабаваў прыгадаць, што я ведаю пра будучае месца майго выгнаньня. Рэч у тым, што выгнаньне я абраў па сваёй волі, a пра ўласную геаграфію мусіла паклапаціцца ўжо яно само. Пра гэты горад я ведаў мала, дый тое, што ведаў, абмяжоўвалася нейкімі неправеранымі фактамі, па кожны зь якіх трэ было лезьці ў даведнікі.
Так, на першы погляд я ня ведаў пра гэты горад амаль нічога. Калі я вымаўляў ягонае імя, у галаву прыходзіў адзін з клюбаў бундэслігі, сярэднявечны саюз партовых гарадоў, загадкавая мова й ня менш загадкавае халоднае мора. Даволі сьціплы набор, якім мог пахваліцца кожны другі мой суайчыньнік. Ад гэтага мне было прыкра. Я звыкся быць арыгінальным нават у дробязях, і гэты паўночны горад ставіў прыхадня на месца. Паўночным ён, між тым, быў, напэўна, адно ў маім уяўленьні: проста кантынэнт для мяне сьціснуўся ўрэшце да памераў адной краіны, той, па якой нёс маё цела цяпер рамантычны ІСЕ, і тут ужо ніхто б не запярэчыў — з гэтага пункту гледзішча горад быў несумненна паўночны.
Але варта мне было прыехаць, зьняць акуляры й пашвэндацца крыху па ягоных каменных вуліцах, варта было заблудзіцца ў ім, як у сутарэньнях агромністага карабля-музэя, варта было сесьці аднойчы на мэтро і выправіцца ў туманнае прадмесьце, як стала зразумела: я ўжо быў тут калісьці. Гадоў так сто таму.
Гэта адбылося на Вялікдзень. Я сядзеў на беразе ракі, на лавачцы, і раптам пабачыў на іншым беразе Амэрыку. Сапраўдную Амэрыку, краіну, дзе спраўджваюцца мары.
Да сярэдзіны дзевятнаццатага стагодзьдзя эміграцыя ў Амэрыку адбывалася ў асноўным праз парты Лівэрпуля, Гаўра, Ант-
вэрпэна. Але вось і ў маім партовым горадзе арганізуецца адмысловая параходная кампанія для перасяленцаў. I неўзабаве горад становіцца для выгнаньнікаў і эмігрантаў адной з самых шырокіх брамаў на кантынэнце. Трохі больш чым за паўстагодзьдзя празь ягоны порт Эўропу пакінула каля пяці мільёнаў чалавек з усходу. Гэта былі яўрэі, стараверы, баптысты, летуценьнікі, разважлівая вусатая моладзь, будучыя каўбоі... Гэта былі паэты й проста авантурысты. Суседзі плявалі ім усьлед, як плявалі добрыя людзі з Сэзуана ўсьлед брэмэнскім музыкантам. А яны дабіраліся да майго партовага гораду і імкнулі далей, праз акіян, за акіян, у краіну, дзе ўсім хапала неба, зямлі й працы.
Агенты кампаніі езьдзілі па вялікіх і малых гарадах, па вёсках і хутарах, прадаючы квіткі на свае параходы. Ахвотныя заўсёды знаходзіліся, і не адзін селянін, што не выяжджаў трыццаць год далей за бліжэйшы кірмаш, раптам кідаў усё і мкнуў на край сьвету. Пагатоў, кампанія гуляла па-чэснаму: кожны разам з квітком атрымліваў накіраваньне да начлежнага дому ў гэтым партовым горадзе, а на самім караблі — абавязковае спальнае месца. Параход адольваў акіян за два тыдні, і прабавіць іх на адкрытай палубе, як гэта рабілі бедныя кліенты іншых кампаніяў, было небясьпечна...
Апрача кампаніі, пра эмігрантаў паклапаціліся й гарадзкія ўлады, прыняўшы Закон аб абароне перасяленцаў і пабудаваўшы ў прадмесьці каменныя баракі, дзе тыя жылі ў чаканьні свайго парахода. Прынамсі, цяпер кожны, хто пакідаў у пошуках лепшага жыцьця кантынэнт, мог быць пэўны, што адпраўляецца менавіта ў Амэрыку, а ня чорт яго ведае куды.
Натуральна, чакаючы гэты сымбалічны параход, яны баяліся. Думаю, баяўся й мой прадзед, які хадзіў па гэтым бруку сто гадоў таму, штохвіліны паляпваючы сябе па кішэнях: грошы, пашпарт, білет, грошы, пашпарт, білет. Але ж ён дабраўся да Амэрыкі. Дабраўся й займеў там сям’ю, і напладзіў дзяцей, і ягоны сын дасылаў зусім яму незнаёмым, маім цяпер ужо памерлым сваякам у калгас з Амэрыкі крыва-
КНІГІ ОНЛАЙН
