Сарока на шыбеніцы
Альгерд Бахарэвіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 354с.
Мінск 2009
Усё гэта вельмі цікава, вельмі, калі толькі не прымаць у разьлік, што за словамі «Сраць я хацеў на сьмерць» стаяць звычайныя грошы. Тое, пры згадваньні чаго сьмерць гамэрычна рагоча.
* ♦ *
Мой асноўны занятак тут — езьдзіць на цягніках Intercity Express. Мая мара доўга шукала сабе ўвасабленьне, a высьветлілася, што ёй усяго толькі трэба перамахнуць празь мяжу. Яна ідэальна ўмясьцілася ў гэтых белых сымпатычных зымеях, ад якіх у чалавека, што застаецца на плятформе й пазірае ім усьлед, узьнікае адчуваньне, быццам яго пазбавілі чагосьці важнага, магчыма, такога, чаго больш яму не наканавана здабыць. I ён ідзе ў бар выпіць піва і нават кідае пару манэтаў аглухлым ад дажджу музыкам — я бачу гэтага небараку, ён па той бок тэлеэкрану, ён таропка зрывае зь мяне маю скуру, вяртае тое, што належала яму, тое, што скрадзенае часам.
Сустрэчны цягнік пралятае міма, белая бура за нерухомым акном, і потым — толькі выпнуты азадак, які са сьвістам уцягвае ў сябе гэтая важкая сэкунда. Выкшталцоная дуэль правадоў за акном, яны наскокваюць адзін на аднаго, сплятаюцца, пераплятаюцца, абганяюць, бягуць навыперадкі, і потым шэрая паласа неба адкідвае іх у бакі, так далёка, што яны самі губляюць свае слупы й потым нейкі час шукаюць, дзе чый... Ветравыя генэратары, што па-донкіхотаўску машуць сваімі рукамі ў белую ды чырвоную палоску, нібы зьдзекуючыся з усіх памежных слупоў на сьвеце. Цацачныя каровы, замерлыя на зялёным аксаміце краіны, што пралятае міма. Ей няма справы, куды ты едзеш, і я дзякую ёй за гэта.
«Ты мусіш вандраваць, — сказала мне тая маленькая бэрлінка, — ты мусіш пабываць паўсюль, дзе толькі зможаш, ты мусіш паглядзець на вялікія й малыя гарады, мусіш пабачыць горы й моры, мусіш быць свабодным, мусіш зрабіць усё, што мог бы зрабіць, і яшчэ больш. Я ведаю, ты шмат можаш дасягнуць. I забудзь пра будзільнікі, чуеш, назаўсёды забудзь пра будзільнікі!.. Ты мусіш уцякаць адтуль, а інакш ты загінеш. I мне — асабіста мне — будзе трошкі шкада».
«Так, так», — ківаў я пад цяжарам прыемных мадальных дзеясловаў, — «Я мушу, я хачу гэтага...». Але ў вачох маіх, відаць, было мала радасьці, бо яна зазірала мне ў твар:
— Можа быць, ты ня хочаш?
I як мне было патлумачыць ёй, што спачатку я мушу навучыцца радавацца, навучыцца не саромецца таго, што нас вучаць са страхам і агідай называць «я сам». Стукай па дрэве, стукай.
Калі б я застаўся на радзіме, я даўно скончыў бы жыцьцё самагубствам. Як пошла гэта гучыць. Чым давесыді, што я не какетнічаю? Зьдзейсьніць самагубства ў вас на вачох мне замінае толькі тое, што ў мёртвых кепскі почырк. Неразборлівы. А я, жывучы тут, маю як ніколі вялікую патрэбу ў выразнасьці і яснасьці. Я абавязкова забіў бы сябе, калі б застаўся. На-
ват нягледзячы на тое, што ўзровень сэратаніну ў маім мозгу і 5-гідраксііндалеацэтынавай кіслаты ў сьпіннамазгавой вадкасьці заўжды быў у норме (я чуў, менавіта іх колькасьць фатальным чынам уплывае на самагубцаў). Я забіў бы сябе, бо гэта было б лягічна. Але тут, як у казцы, зьявілася яна. Інтурыстка, як кажа мая бабуля.
Яна выглядала побач са мной, як упэўненая кропка побач з разубленым, хісткім клічнікам, яна... А цяпер яна наступае мне на нагу, каб я замаўчаў, я абяцаў нікому нічога пра яе не распавядаць, і таму хутчэй, хутчэй, пакуль яна не заціснула мне рот, гэтая маленькая сьмяшлівая бэрлінка зь лісіным тварам і далонямі, якія пахнуць кавай.
Яны заўжды будуць для мяне пахнуць кавай. Таму што ўсё пачалося з кавы. Там, у маім родным горадзе, некалькі гадоў таму. «Ня хочаш пазнаёміцца з замежнікамі? ЗаўтраўТаварыстве інтэрнацыянальнай дружбы...» Замежнікі былі для мяне тады як марсіяне. Мяне з кімсьці зблыталі; ёй нехта сказаў, што я разумею яе мову, і вось яна пытаецца ў мяне пра нешта, вакол людзі, людзі, мы зь ёй сядзім моўчкі, прыціснутыя сталом да самай сьцяны, і можна было ўжо тады ўцяміць, што нам зь ёй нікуды не падзецца адно ад аднаго, выйсьці з-за стала можна было толькі нырнуўшы пад яго; ніхто не зьвяртае на нас увагі, і Р. крычыць гучней за ўсіх. Я пакутліва разважаю, што адказаць ёй, разважаю, ня ведаючы, што яна спытала. Два кароткія словы, якое зь іх абраць? «Не, — кажу я даволі ўпэўнена, — не». Відаць, я абраў «не» выключна з пачуцьця прыхаванага пратэсту супраць Бабілёнскай вежы. А мог бы сказаць «так», і тады б не было нічога, ні гэтага паўночнага гораду, ні самой гэтай вежы, ні цягнікоў ІСЕ, ні мяне, ні яе.
Такім чынам, я сказаў: «Не», і яна засьмяялася, а потым паўтарыла сваё пытаньне, і зноў я нічога не зразумеў. «Не?» — засьмяялася яна гучней, і пагрукала лыжачкай аб філіжанку, так ёй было весела. «Не», — стаяўя на сваім. Чаму ж мне, дурню, не было проста сказаць ёй, што я яе не разумею. Яна перастала сьмяяцца й задумліва зірнула на дзьверы. Там стаяў Франк, яе
калега, і нецярпліва махаў рукой, клічучы да сябе. Яна проста прасіла мяне падняцца зь месца, каб яна змагла выйсьці. Вось і ўсё. Яна ўсьміхнулася й зноў нешта сказала. Гэта была ня тая мова, якой нас вучылі ў школе. «Не», — паўтарыў я гэтым разам упэўнена й смурна, замест таго каб праваліцца скрозь зямлю. «Не». I тады яна ўпершыню паглядзела мне ў вочы.
Яна выйшла, я сядзеў і чырванеў, мне так хацелася, каб яна больш не вяу алася. Але яна вярнулася, і зноў, нешта пераключыўшы к лроткім кашлем у сваіх грудзёх, стала задаваць мне пытаньні, цяпер ясныя і ў той жа час складаныя. На іх нельга было адказаць «не» або «так».
Дзіўна, я адчуў ужо тады, што колькі б улады ні было ў Веранікі, у гэтай бэрлінкі яе нашмат больш: адным узмахам сваёй кафейнай лыжачкі яна магла зьмяніць маё жыцьцё. I я стаў гаварыць, я гаварыў так таропка, нібы паміж намі зараз магліўзьвесьці бэрлінскі мур, я так баяўся не пасьпець, не сказаць ёй усяго. Урэшце я спыніўся, зьнясілены, нібы пасьдя зваротнага пераўтварэньня ў чалавека. Яна памаўчала трохі, а потым сказала: «Я дапамагу табе», і зьнікла.
Праз паўгода, страшныя паўгода, калі мне штоночы здавалася, што я не дажыву да раніцы, яна напісала мне ліст. Яшчэ празь месяц я прыехаў да яе, а яшчэ праз тры месяцы Франк, адзіны разумны чалавек сярод нас, вярнуўся ў сваю кватэру на Нэстарштрасэ.
Ты мяне зараз задушыш.
♦ ♦ ♦
У той дзснь, калі я, яшчэ не зусім адвучаны ад грудзей правадніцы, выйшаў на пэрон таго падазрона пустога вакзалу й некалькі хвілінаў змагаўся з жаданьнем заскочыць назад і прывязаць сябе да дзьвярэй купэ, мне здавалася, што я болын ніколі ня ўбачу Вераніку. I вось праз паўтара года я атрымаў ад яе поўны нязначных навінаў і пустыхусьмешак ліст. Да яго яшчэ было нешта прымацаванае, але я проста захаваў гэта ды перайшоў да іншае карэспандэнцыі. Пагатоў там было што па-
чытаць. Лідэры супраціву ўпэўнена казалі пра тое, што зьбяруць на плошчы сто тысяч — як па мне, дык у гэтым адчуваўся пэўны пэсымізм, нягледзячы на лічбу, якая гарэла рашучым сінім полымем, — бо месяц таму яны абяцалі сабраць дзьвесьце. У лягеры ўжо сядзеў мой блізкі знаёмы Я., і гэта было гэтаксама, як захварэць і ў апошнюю хвіліну здаць квіток на самалёт, які праз гадзіну палёту ўпаў у акіян. Затое адтуль нейкім чынам уцёк адзін зусім яшчэ юнак з нашых, дзе ён цяпер — ня ведалі нават самыя абазнаныя мае прыяцелі. Сябры незарэгістраванай арганізацыі «Мсьціўцы» выступілі з заявай, у якой зрабілі другое папярэджаньне ўраду й высунулі новыя патрабаваньні, пры невыкананьні якіх пагражалі перайсыді да вымушанага тэрору. Я чытаў усё гэта, і за сяброўскім тонам лістоў ясна чуў раздражнёнае бурчэньне. Ім — тым, хто яшчэ нядаўна ставіў мяне ў прыклад — здавалася, што ёсьць нешта больш важнае за цягнікі ІСЕ, што езьдзіць на іх ад Альпаў да Паўночнага мора й назад, замест таго, каб гуляць у валейбол у лягеры й даваць інтэрвію замежным журналістам, — здрада. Я выпіў пасьля гэтага зашмат грапы й заснуў з пультам ад тэлевізара ў руках.
Прымацаваны да ліста Веранікі дакумэнт я адкрыў толькі праз два дні. Ен аказаўся пусты, проста белы ліст, я спачатку зьдзівіўся такім пераменам у ёй, ніколі ня думаў, што Вераніка адкрые ў сабе схільнасьць да такіх пэрформансаў. I толькі потым на гэтай шматзначнай пустаце праступіў, як патаемнае пасланьне пад сьвятлом лямпы, яе фатаздымак. Вераніка прамяніста ўсьміхалася. Гэта было нейкае радыяцыйнае выпраменьваньне. Яна зірнула за маю сьпіну, і з таго часу я не магу пазбавіцца адчуваньня, што й тут — і тут, дзе мець лёд замест сьпірту ня лічыцца грахом — за мной сочыць нехта, каму я забыў сплаціць даўгі.
Манаманія Эгэя апанавала мяне, і цела Веранікі рассыпалася па падлозе старога дому, дзе я жыў, разьляцелася на бліскучыя часткі, крышталёвы пазл, мазаіка водараў, шматочкі скуры, Ka-
лекцыя мядзяных успамінаў — не раўнуючы зубы колеру слановай косткі, што выпалі з разьбітага куфэрачка пахаванай Эгэевай нявесты.
* ♦ ♦
Пакуль ён адчыняў дзьверы й потым доўга вяртаў іх на месца, Вераніка была для яго ўсяго толькі цёмнай плямаю за сталом, бястварым манэкенам у чорным касьцюме, з-пад пахаў якога лезла ў кабінэт сонца. Ен сеў і нецярпліва расклаў перад ёй паперы, заўважыўшы мімаходзь, як нырнулі ў туфлі маленькія ногі з малінавым лакам на пазногцях; адкашляўся, гледзячы ўбок. Ен ня вельмі верыў у посьпех. «Жвалевіч» — прачытала Вераніка, — «Я, Жвалевіч М.Я., ...». Яна падняла галаву: ад наведніка, маладога яшчэ, падазронага выгляду чалавека, бясспрэчна патыхала танным віном. Міжволі яна пасунула трохі да сябе манітор — ці мала што ў гэтага Жвалевіча наўме. I нічога ж ня зробіш: ня будзе ж міліцыянэр унізе правяраць кожнага, хто завітвае ў адміністрацыю. Яна нахмурылася ды адклала заяву:
— Так, таварыш Жвалевіч. Працьверазееце — прыходзьце. Тады й будзем разглядаць ваш запыт.
Наведнік пакрыўджана дастаў з рота тоўсты ком гумкі ды паклаў локці на стол. Але было відаць, што да такога павароту ён быў гатовы.
— Я цьвярозы як шкло... Што гэта вы? За каго мяне?.. Пастойце, пастойце...
Жвалевіч нахіліўся над сталом ды потым гістэрычна зарагатаў, адкінуўшыся ў крэсьле:
— Ая чую, знаёмы голас! Пастой, пастойце... Ды як жа цябе звалі? Ты ж Вераніка!
Вераніка пачырванела ад нечаканасьці, невядомы Жвалевіч, які сядзеў цяпер у вольнай, свойскай такой позе, тым часам выцер сьлёзы й задаволена грукнуў запясьцем аб сьпінку крэсла. I тады яна раптам усё ўзгадала: гэты заўсёды зьнянацку абрынуты на яе галаву боль, і ягонае рэха ў каранях валасоў, і сьлё-
КНІГІ ОНЛАЙН
