Саветы
Заходнебеларускі раман-хроніка
Янка Трацяк
Выдавец: ЮрСаПрінт
Памер: 430с.
Гародня 2015
— Ты меней гавары! перабіў яго Тытуш, але Сева не звяртаючы ўвагі працягваў:
- Трэцяе, калі што каму трэба, хай ідзе ў двор і бярэ, Сева гаварыў вельмі спакойна. Я не шкадую.
- Нам альбо ўсё, альбо анічога, удакладніў камунарскую пазіцыю Пуценька.
- Ну, наконт усяго трэба пачакаць, шматзначна заявіў Сцяпан. — А сёньня будзем лічыць, што мірныя перамовы скончыліся нечаканым панскім аскалам і фіяскам...
- Як хочаце, так і лічыце сваімі аскаламі, абыякава адказаў Сева і пайшоў у дом.
Пры такой сітуацыі не было сэнсу ставіць пытанне наконт кватэры для камунараў, але Сцяпан асабліва не перажываў. Загадаў яму Кацалапаў падрыхтаваць спісы польскіх асаднікаў, служачых, ляснічых і тых, хто быў мабілізаваны ў Войска Польскае. Спісы тыя ўзначалівалі ажно два Дабрынскія: Усевалад (Сева) і Слава. Так што, відаць, нядоўга Дабрынскім быць на волі.
Актыву прыйшлося перабрацца, як яны даводзілі «часова», у хату Сцяпана.
Такім чынам, далейшае фармаванне часовай управы, чырвонай гвардыі, камітэту беднаты, нейкіх сельрэўкомаў, камісій, арганізацый, суполак, камуны і нешта кшталту сельскага савету працягвалася ў Ракавічах: абмяркоўвалі і абіралі «прадсядацеляў і начальнікаў дзярэўні», нейкіх старшынь, намеснікаў, сакратароў, загадчыкаў, розных сяброў, як яны казалі членаў. Адным словам, выпрацоўваліся, як і абяцаў упаўнаважаны, планы стратэгіі і перспектывы развіцця савецкай улады на вёсцы.
Для гэтай справы былі прысланыя спецыялісты з усходу: адзін з іх быў вядомы ўжо ўпаўнаважаны таварыш Кацалапаў, а астатнія гэта атрад, чалавек дваццаць чырвонаармейцаў.
Такім чынам была створана сялянская нацыянальная чырвоная гвардыя.
Чырвонаармейцаў раскватэравалі ў людскія хаты, па дватры чалавекі ў кожную. У першую чаргу, салдатаў бралі да сябе актывістыя для іх гэта быў вялікі гонар: жыць у адной хаце з вызваліцелямі. Праўда, некаторым салдатам прыходзілася спаць на падлозе, на саломе, а што зробіш не хапала ўсім канапаў... Але ў большасці было наадварот: на падлозе, альбо ў сенях спалі гаспадары, а «вызваліцелі» ў святліцы на канапах. А вось есці яны сядалі дружна разам з актывістамі і іх сем’ямі за адзін стол.
У Дойневічах чырвонаармейцы кватэравалі ў трох хатах: у Міхася і Юзы Будкевічаў, і, зразумела, у Пуценькі. Пуценька паказаў ім дарогу за Антосева гумно (у Пуценькі не было сваёй уборнай) і салдаты, відаць, былі непераборлівымі, дружна туды хадзілі. Неяк Антось спрабаваў паўшчуваць, маўляў, «нехарашо» гэта — за чужое гумно лётаць да ветру, а вас тут трох, Пуценька чацвёрты, можна выкапаць яму, доскамі абкласці і рабі што хочаш... Але салдаты, відаць, выхаваўчага працэсу так і не зразумелі і гадзілі разам з Пуценькам Антосева гумнішча і надалей.
Другі раз меў гутарку Антось з салдатамі на сваім падворку. Яны зайшлі проста так, паглядзець, як тут жывуць нармальныя людзі. Слова за слова разгаварыліся. I тады Антось нясмела запытаўся:
- А што, таварышы салдаты, як далей што будзя?
I тады адзін салдат, трохі старэйшы за іншых, сказаў:
- Калі, гаспадар, салам пачастуе, скажам, што будзе...
Антось кіўнуў галавой Ганьцы і тая вельмі хуценька прынесла колькі кавалачкаў парэзанай сланіны, пару цыбулін, хлеба перакусіць можна было. А пасля прапанавала кожнаму па кубку малака.
Калі салдаты падсілкаваліся, старэйшы з іх падзякаваў і сказаў:
- Я гляджу ў гаспадара ёсць сала, малако, жыта ў арудзе, бульба ў склепе...
- Ну, гэта як сказаць...
— Пуценька казаў, што ў цябе ўсё ёсьць... Дык вось, дзядзька пытаўся, што будзе... Дык вось, анічога такога ў цябе ўжо ня будзе...
- Як гэта анічога, — перапытаў Антось.
- А вось так: ані сала, ані малака, ані жыта...
Наколькі салдат гэты меў рацыю, стала зразумелым Антосю праз колькі дзён. Неяк пад вечар зайшоў на падворак да
Антося Юза Будкевіч і стаў скардзіцца на сваіх пастаяльцаў, маўляў, як пацукі якія, анідзе анічога не паложыш усё пажыраюць, усё, што на кухні, у каморы, у склепе, у арудзе... Мусіць, і сапраўды анічога ня будзя...
А неўзабаве і пуценькавыя чырвонаармейцы прыйшлі да Антося ўзяць трохі бульбы, пасля мукі, а пасля запатрабавалі кавал сланіны...
* * *
На чарговым сходзе актыву стала вядомым, што, на сённяшні дзень, улада працоўных і сялянаў у Ракавічах і Дойневічах валодае яснай і выразнай стратэгіяй. Пра гэта паведаміў народу таварыш камісар Кацалапаў, які спецыяльна падзеля гэтага прыехаў з мястэчка. Для пацвярджэння сказанаму ён агучыў свае патрабаванні. Першым патрабаваннем быў загад аднесці назад усе панскія рэчы: посуд, мэблю, інструмент, інвентар і іншыя, нават дробныя рэчы — усё, што людзі парасцягвалі з панскіх пакояў у час стыхійных бунтаў. Маўляў, гэтыя рэчы з'яўляюцца сацыялістычнай уласнасцю і павінны належаць народу, у сувязі з гэтым іх трэба абавязкова аднесці, каб не было горш... Праўда, некаторыя бедныя сяляне сталі абурацца, маўляў, якому народу?.. А яны тады хто, хіба не народ?.. Але панскія рэчы, і не толькі Карчэўскага, але і навакольных паноў, якія пакінулі свае гаспадаркі, паціху зносілі ў спецыяльнае памяшканне ў былым складзе Карчэўскага. Зносілі, каб не было горш.
А назаўтра, на досвітку, да склада пад’ехала грузавая машына і старую панскую мэблю, посуд, будаўнічы інструмент, панскае адзенне (кажухі, касцюмы, сукенкі, швэдры) і іншыя болей-меней каштоўныя рэчы Мечык з Славіком па загаду Кацалапава сталі рупліва ўпакоўваць у кузаў.
- Куды гэта? шмат хто цікавіўся такой загрузкай.
- На кудыкіну гару, весела адказваў усім Кацалапаў.
Праўда, калі ж з такім пытаннем звярнуўся Сцяпан, Кацалапаў адказаў вельмі коратка:
- Народу!
- Якому народу? нечага, відаць, не разумеў Сцяпан.
- Нармальнаму народу! растлумачыў Кацалапаў.
А пасля добра загружаная машына паволі пасунулася ў бок Менску.
Наступным крокам таварыша Кацалапава была пагроза арышту старога Карчэўскага. Пан, за гэтыя дні, заместа таго, каб акалець, пайшоў раптам на папраўку. Тут, праўда, і мяс-
цовыя людзі трохі дапамаглі пану, не далі памерці галоднай смерцю, маўляў, навошта нам такі грэх на вёску, і хто што мог, той і прыносіў пану: хто зёлкі і адзенне, хто ежу і напоі.
Толькі вось Кацалапаў, Сцяпан і два чырвонаармейцы нічога не прынеслі паміраючаму старому чалавеку, калі зайшлі яго адведаць. Болей таго, іх здзівіла чыстая падлога ў хаце, ложак з падушкамі і коўдрамі, на якіх сядзеў пан Карчэўскі.
- Ты глядзі што робіцца! не хаваў свайго здзіўлення Кацалапаў. Жывы...
- Т-а-а-а-к! шматзначна затакаў Сцяпан. Прыйдзецца прымаць стражайшыя меры.
- Жастачайшыя! удакладніў Кацалапаў.
Пан Карчэўскі асабліва не абрадаваўся іх прыходу.
- Заўтра ж вы будзеце арыштаваныя паўторна і накіраваныя туды, куды вы не даехалі з першага разу! — Кацалапаў гаварыў так, быццам аддаваў загад на расстрэл, і толькі пасля трохі больш лагодней. Савецкая улада любіць справядлівасць... Таварыш Сьцяпан, вы адказваеце за дастаўку!
Адкажам!
А назаўтра пан Карчэўскі недзе прапаў. Калі Сцяпан з чырвонаармейцамі прыйшлі яго «забіраць», ў хаце анікога не было. Прайшліся па вёсцы, пашукалі ў суседніх хатах, у тых, хто дапамагаў Карчэўскаму — нідзе няма пана, як скрозь зямлю праваліўся сын былога паўстанца.
Прапаў, дык прапаў — актывістаў гэта мала турбавала. Пад радасныя крыкі і лозунгі яны вярнуліся ў дом Карчэўскага, каб прадоўжыць сваю дзяржаўную справу. Пакуль актывісткі наводзілі ў панскіх пакоях рэвалюцыйны парадак, два чырвонаармейцы да вугла дому прыбілі чырвоны сцяг. Відаць, з тым намерам, што нішто так не спалохала б старога Карчэўскага (калі б ён надумаў вярнуцца), як гэтае рэвалюцыйнае палотнішча.
У гэтым жа доме, пад чырвоным сцягам, камісар Кацалапаў адвёў сабе невялікі пакой-спальню, як ён казаў, на ўсякі выпадак. Кватэраваў упаўнаважаны ў Мястэчку, а ў Багданоўцы ён бываў толькі па справе арганізацыі.
Яшчэ адзін пакойчык (сенцы) у панскім доме занялі салдаты.
Пад арганізацыйную кантору камбеда заставалася невялікая панская гасцінная.
Пасля Кацалапаў загадаў Сцяпану напісаць шыльду, якая сведчыла б пра тое, што ў гэтай мясцовасці ёсць арганізаваная афіцыйная савецкая ўлада. Шыльду трэба было павесіць на відным месцы пры ўваходзе ў панскі дом, каб усе бачылі.
Назаўтра здалёку кідаўся ў вочы над дзвярыма надпіс чырвонымі фарбамі на габляванай дошцы: «Часовая Ўправа Савецкай улады тут».
Каля ганку дзяжурыў Сцяпан і кожнаму, хто праходзіў побач Сцяпан неяк усхвалявана паказваў на дошку:
Мая работа, бачыш!
Але людзі хто як аднёсся да гэтай «работы». Адны казалі «здорава», другія анічога не казалі, а Зінка, мясцовая актывістка, сказала: «Як красіво...»
Правісела, праўда, дошка нядоўга да першага прыезду Кацалапава. Глянуў ён на шыльду і скрывіўся:
— Что это за «часовая управа?..». Здесь, что — часы вправляют? Вправо, влево... He пойдёт! Надо как-то іначе...
Сцяпану прыйшлося добра падумаць, як жа засведчыць тут прысутнасць савецкай улады.
Назаўтра на будынку вісела шыльда, на якой не зусім роўнымі літарамі было напісана: «Временное правітельство Советской Власті».
Камісар, калі ўбачыў такі надпіс, аж прысеў ад нечаканасці:
— Вы что здесь, ох... крычаў ён на Сцяпана. В Сібір захотелі? Временное правітельство... Зімні тут устроілі!.. Немедленно убрать!
Прыйшлося Сцяпану зноў перарабляць надпіс. На гэты раз ён доўга не думаў і напісаў: «Главное сельское управленіе Советской Народной Власті» і такі варыянт быў прыняты камісарам з адабрэннем.
Шумеў тады панскі дом шматгалоссем, быццам пчаліны вулей, у якім завяліся не то шэршні, не то восы, не то трутні...
Неяк апынуўся ў гэтым доме і Антось — трэба было ўдакладніць адну паперку наконт зямлі і заадно пацікавіцца, калі адкрыюць школку ў вёсцы каляды ўжо на носе, а дзеці ў хаце сядзяць. Тады Антося ўразілі гэтыя ў асноўным маладыя хлопцы і дзяўчаты, якія весела і з нейкім натхненнем пісалі паперкі, паказвалі іх адзін аднаму і ўсё хадзілі панскімі пакоямі адзін за адным. Тады Антось нават трохі пазайздросціў ім ён у свае маладыя гады на полі спіны не разгінаў, а гэтыя, быццам няма для іх аніякага поля.
Нейкі пісарчук, прыехаў аднекуль з-пад Бабруйска, хадзіў і пытаўся, як правільна напісаць на расейскай мове «ведамосьць», ці «ведомость», ці «ведомасть»?
КНІГІ ОНЛАЙН
