КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
I сцяг, і песня усё гэта рабіла цуда болыпае, чым мог зрабіць вядомы знахар і чараўнік з ваколіцы Чубік. - Ат! махаў рукой гаспадар. Пішыце, пішыце... Ідзіце ў поле, у хлеў, у сад... Пішыце, каб вам па спіне так бізунамі пісалі!.. - Можна было б і не хадзіць у поле альбо ў хлеў... можна было б паразумецца... і на слова паверыць добрым людзям, далікатна заўважаў нехта з «упаўнаважаных», і добрыя людзі пачыналі кумекаць. - Яно дык гэтак. Чым ісьці ў поле такой макрэчай альбо лезьці ў хлеў гаўно таптаць, ці не лепш было б зайсьці ў хату напачатку! прапаноўваў раптам кемлівы гаспадар іншым тонам. — Яно, дык ведама, у хату зайсьці было б нядрэнна, пагрэцца... А гэта і пасьля ўсё можна будзе абгаварыць, згаджаліся «упаўнаважаныя» і важна ішлі ў хату. А там гаспадыня накрывала стол з такім спрытам, што цяжка было ўгледзець, адкуль што бярэцца на стале. Гэтак жа неўпрыкметку з шырокай далоні гаспадара, як з шуфля, на стол выслізвала пляшка гарэлкі. Перш, чым выпіць, упаўнаважаныя казалі, што яны пры «службовых абавязацельствах», але хіба што трошкі, кропельку і не болей, каб толькі ўважыць гаспадароў, і што не пашкодзіць рабіць «гасударсьцвенную справу». Праўда, кропелька адмервалася двухсотграмовым медным кубачкам часоў мікалаеўскай вайны, але гэтага чамусьці ніхто не заўважаў. А там ужо, у працэсе далейшай выпіўкі (барышу), «упаўнаважаныя» абяцалі напісаць у сваіх паперах, што ў такога і такога гаспадара ўзяць няма чаго, каб дапамагчы галодным Паволжжа: жывёла звялася (што здохла, што ваўкі загрызлі, што людзі пакралі), а зямля неўрадлівая, а самі гаспадары нямоглыя, ледзь ногі цягаюць... Карацей тут не браць, тут даваць трэба самім гаспадарам, каб не памерлі з голаду, а яны, упаўнаважаныя, прапануюць савецкай уладзе разглядзець пытанне на чарговым пленуме, як дапамагчы бедным... і называлася прозвішча гаспадара. Як гэта не дзіўна, але людзі хацелі верыць абяцанкам «упаўнаважаных» і спадзяваліся, што можа і сапраўды савецкая ўлада ім нешта дасць. Можа і не верылі, але ўсёроўна частавалі і паілі хлопцаў добра, каб хаця ж пасля не было крыўды. Такім чынам хлопцы абыходзілі 3-4 гаспадаркі за дзень. 3 апошняй хаты звычайна выходзілі з песнямі, альбо іх выносілі моўчкі. I так некалькі дзён запар. У апошнія дні такой бурнай сваёй камунарскай дзейнасці хлопцы не прытрымліваліся ўжо аніякай дыпламатыі. Заходзілі на падворак і адразу ставілі пытанне рубам: - Ну, што, будзеш барыш ставіць, ці забяром карову з канём, зямлю абрэжам, штрафу выпішам, морду наб’ём, у турму пасадзім, у Сібір зашлём, падпалім, застрэлім, павесім?!. I людзі частавалі ўпаўнаважанных да выносу цела, бо, вядома, народ наш вельмі гасцінны і вынослівы. Былі ў іх планы абысці не толькі ўсе хутары, але зайсці і ў суседнія вёскі, у Ермакі і Мікулеўшчыну, але тут зацікавіліся імі ў Мястэчку, у былой воласці, дзе быў нядаўна створаны камітэт народнай міліцыі. Пра гэта паспеў папярэдзіць хлопцаў Трэпелеў, і сам ён адмовіўся ад такіх паходаў у суседнія вёскі. А ў хуткім часе сталі хадзіць па хатах сапраўдныя, афіцыйныя ўпаўнаважаныя, якія, дарэчы, нічым не адрозніваліся ад сваіх незаконных папярэднікаў: гэтак жа заходзілі ў хату, гэтак жа гаварылі, гэтак жа выходзілі... Былі сярод афіцыйных упаўнаважаных і Пуценька з Трэпелевым. Неўзабаве прыйшлося пазнаёміцца з упаўнаважанымі і Антосю. Неяк ужо пасля Грамніцаў, у першай палове дня, забіў Жулік (так звалі сабаку) ў ланцуг, ды так, што, здавалася, калі б сарваўся разарваў бы кожнага, хто толькі асмеліўся ступіць на падворак. Дарэчы, Жулік належаў да тых сабакаў, якія не любяць брахаць на людзей, а тут на табе, аж заходзіцца. Праўда, дзіўны быў гэты сабака, калі-некалі ён брахаў, але брахаў толькі на людзей у форме: паліцэйскіх і вайскоўцаў. Антось зірнуў у вакно: так, на падворку стаяла новая ўлада, ажно некалькі чалавек: Сцяпан, Казакевіч і двое невядомых у форме. Адзін незнаёмы быў у скураной куртцы, партупеі, з планшэтам і кабурой для рэвальвера — камісар, ды і толькі; другі быў у салдацкім шынялі і фуражцы, і таксама з планшэтам у іх бок рваў ланцуг Жулік. У гэтай кампаніі быў яшчэ і Пуценька. У хаце тады былі толькі меншыя дзеці, гулялі на падлозе, і Ганька сядзела за калаўротам. Антось накінуў бурку на плечы і выйшаў на ганак. - Паводле апошняй пастановы ЦК Саўнаркома БССР... распачаў было гаварыць камісар. - Можа, у хату зойдзем? перабіў яго чамусьці Пуценька. - Можна і ў хату, пагадзіўся камісар. - Як хочаце, абыякава прагаварыў Антось, але яго ніхто не слухаў. Зайшлі ў хату і прыселі каля стала. Той, што быў у шынялі, сеў у цэнтры. — Ну што, будзеш наліваць, ці забяром карову, каня, пачаў было Пуценька, але Сцяпан яго безцырымона перабіў: - Дарэчы, Антось, пазнаёмся, можа ты й ня ведаеш, гэта камісар Трэпелеў, упаўнаважаны з вобласьці і наш начальнік, знаёміў Сцяпан. А гэты з раёну, таксама ўпаўнаважаны. Астатніх упаўнаважаных ты ведаеш. - Мне ўсёроўна!.. Ганька, ты, можа, што-колечы да стала прыбяры, прапанаваў Антось жонцы. - Ня трэба! Мы не з галоднай хаты! спыніў яго Сцяпан. Мы толькі што ад Амэрыканца, Яна Сакалоўскага... А сёньня нам трэба прайсьці ўвесь ваш куст, хат дваццаць зьбярэцца... Вечарам... Можа... - Калі што, дык ты нам будзеш павінен! не то жартам, не то ўсур'ёз заўважыў Казакевіч. А зараз зоймемся пытаньнямі... - Ну, калі так, дык у мяне ёсьць шмат пытаньняў, і Антось звярнуўся да камісара: - Таварыш начальнік, я хацеў бы спытацца... - Зьдесь пытаньні будзем задаваць мы! як адрэзаў камісар. - Усе пытаньні пасьля, як усё перапішам, і калі будзе час, удакладніў Сцяпан. Той, што ў шынялі, дастаў з планшэты паперы: Ну, так шо, будім шкработь попіру? загаварыў ён з нейкім украінска-расейскім акцэнтам. I пачалося апытваньне, якое больш нагадвала допыт: прозвішча, імя, імя бацькі, жонкі, дзяцей, сваякоў, сваякоў у Польшчы, у Амерыцы, у Нямеччыне, Фінляндыі і Японіі... A пасля пайшоў пералік усяго таго, што можа быць у добрага гаспадара ў хаце, у хляве, у куратніку, паветцы, каморы, адрыне, склепе, у садзе, на агародзе, на полі і г.д. Пытанні часцей задаваў камісар Трэпелеў, а Сцяпан і Казакевіч толькі перапытвалі тады, калі трэба было нешта ўдакладніць. На большасць пытанняў, якія задавалі Антосю, спяшаўся адказаць сусед Пуценька, пры тым стараўся зрабіць падрабязны каментар: Так, яго жонка, запісвайце, таварышы, Ганна Аляксандраўна з Качаноўскіх, адзначце ў дужках, што зь сям’і кулака: у яе бацькі сорак дзесяцін. Запісалі? Сорак дзесяцін зямлі, арфа і свая малатарня... Так, далей, што далей? Дзеці усіх дванаццаць было... Гэта ж колькі трэба было мець дабра, каб накарміць такую араву? Задумайцеся, таварышы!.. шматзначна намякаў Пуценька. Я й сам ведаю, колькі ў мяне дзяцей! незадаволена перабіў Антось Пуценьку. А на дабро маё ты рот не разявай! Без цябе разьбяромся! адрэзаў Пуценька. Нешта апошнімі часамі ты зрабіўся надта гаваркім, суседзе... He к дабру гэта... Што трэба я сам скажу! Антось павярнуўся да камісара. Пытайцеся!.. Ён нагаворыць, таварыш камісар... Я ведаю! іранізаваў Пуценька. Тваё дзела гаў, ды ў будку! -абурыўся Антось. Пусть говоріт! заўважыў камісар. Ітак, деті?.. Дзяцей пералічвала Ганька, бо Антось мог заблытацца ў датах і гадах іх народзін, але, калі ўзнікла пытанне наконт нацыянальнасці, зноў голас браў Пуценька: — Паляк ён, я ведаю, да касьцёла ходзіць... I дзеці, і жонка такія веруючыя, і Бронька, родны брат яго усе палякі, я бачыў! — Усё ты ведаеш, усё ты бачыш! Антось нядобра глянуў на Пуценьку. — А пры паляках ты як запісваўся? спытаўся Сцяпан, хоць добра ведаў, да якой народнасці ён быў запісаны. Было гэта нядаўна: мо і дзесяці гадоў не прайшло. За гэтым жа сталом польскі ўраднік строга пытаўся: Назвіско?.. Народовосьць?.. Антось тады адказаў, што тутэйшы, бо найболей нейтральнае было вызначэнне. Так некалі, за царом, адказваў і Антосеў бацька і тлумачыў Антосю, што, калі скажаш, што ты паляк, дык не патрапіш расейскаму чыноўніку і папу; калі скажаш, што рускі не патрапіш ксяндзу, пану і шляхце; калі скажаш, што беларус дык анікому не патрапіш: ані расейскаму чыноўніку і папу, ані ксяндзу, пану і шляхце... - Кеды пан ходзіць, до косьцёла чы до цэрквы? удакладняў ураднік. - У касьцёл... - To ж пан польскай вяры і естэм поляк! адзначыў ураднік. - Які ж я поляк? засумняваўся Антось. У нас пан Дабрыньскі і то не поляк, дык гэта ж — пан, а я, які ж я пан?!. Вось, каб я меў столькі зямлі і дабра, як маюць у нас палякіасаднікі, тады, можа, я і быў бы палякам, а так — беларусіны мы, бедны народ. Антось да гэтага дня не ведаў бы, што тады запісаў той пісарчук, калі б не Бронька, родны брат. Бронька, перш, чым запісаць народнасць, спытаўся наконт Антося. I, калі ўраднік сказаў, што Антось «естэм осел беларусін», тады Бронька задумаўся. А Франя, яго жонка, сказала, каб запісвалі тутэйшымі, альбо «як хочаце». Як хацелі, так і запісалі. I толькі Марыля, родная сястра, запісалася тутэйшай. Тады, дарэчы, Сцяпан усхваляў такі ўчынак Антося... А як лепш зараз запісацца?.. Можа, прыйдзецца, як гаворыць цесць Качанюк, уцякаць у Польшчу, а тут беларусін... Хто такі... асадзі назад, як той казаў... А яшчэ ходзяць нейкія чуткі пра тое, што ўсіх палякаў будуць вывозіць у дзікую тайгу і казахстанскія стэпы... — Дык вось жа — дакуманты, там запісана, хто я! — Антось дастаў з-за абраза на куце закручаныя ў хустачку нейкія паперы і падаў пісару. - Так і запішам, сказаў той, глянуўшы ў паперы, і пяро зноў зарыпела. - Далій підэмо в хлів, пойдёт жівность, абвясціў пісар. - Конь, карова, бычок-перазімак і цялё... павінна быць, пералічваў Пуценька. - Няма ані бычка, ані цяляці, удакладніў Антось. Бычка я прадаў, а цялё здохла... - Як гэта здохла? не зразумеў Пуценька. - А вось так: заходжу ў хлеў, а яно ляжыць і ня дыхае... Я да дохтара, а ён і кажа: спачуваю, памярло ваша цялятка, растлумачыў Антось. На самай справе, зарэзаў Антось бычка тыдні два якія таму назад, бо хто ж прадае вясной скацінку, хаця ніхто і ня рэжа на лета, але ж сітуацыя была безвыходная. Затое дзеці, хоць раз у жыцці, мяса паелі ўволю. Калі яшчэ такое будзе?.. А цялё ён прыхаваў у гумне: зрабіў загарадку і абклаў з усіх бакоў сенам, калі не замычыць, як прыйдуць глядзець, дык так, можа, і застанецца малое яшчэ цялё, каб рэзаць, а можа ўдасца пратрымаць хоць да лета, а там як Бог дасць...