Сям’я
Адам Глобус
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 159с.
Мінск 2017
У дырэктарскім кабінеце я знайшоў жанчыну, нечым падобную да маёй маці. «Лье тут у вас!» — «А ў вас не лье?» — «Я пра вуліцу Калініна... Давялося мне добра разагнацца, каб пераскочыць ручаіну...» — «Пераскочылі?» — «Так!» — «Значыцца, вы ў добрай спартыўнай форме, калі можаце лёгка пераскочыць шырокі ручай...» — «Бегаю раніцай... Вольга Мікалаеўна, я тут пытанні да вас пазапісваў. Можна, я іх пазадаю?» — «Задавайце!» — «Вашу бабулю, a маю прабабу, звалі Вольга. А вы не ўзгадалі, як яе імя па бацьку?» — «Іванаўна. Здаецца, Іванаўна. Так мне старэйшая сястра Валянціна сказала. Мы з ёй сазвоньваліся...» — «Выдатна. Мая прабаба — Вольга Іванаўна Глобус. А мой прадзед — Рыгор?..» — «Сямёнавіч...» — «Мой прадзед — Рыгор Сямёнавіч Глобус. Выдатна. А хто яны былі па веравызнанні?» — «Праваслаўныя. Там, у Гулевічах, у нас усе праваслаўныя...» — «А Глобусы заўсёды жылі ў Гулевічах? Ці, можа, яны аднекуль туды прыехалі?» — «Глобусы лічыліся сераднякамі, і іх не раскулачвалі. У Гулевічах іх дакладна не раскулачылі... Але ў сям’і казалі, што раней іх высылалі на Каўказ, што раней яны жылі недзе пад Баранавічамі ці ў
Баранавічах... Дакладна я пра высылку на Каўказ нічога не ведаю і пра Баранавічы толькі чула ад старэйшых...» — «А майго дзеда Валодзю Глобуса вы помніце?» — «Ён памёр у 61-м, мне было дзевяць гадоў. Памятаю, як яны ўсёй сям’ёю прыйшлі да нас на нейкае свята. Сядзелі ў нас за сталом... Твараў не помню...» — «У Валодзі Глобуса было чатыры жонкі: Алена, Ядзя — мая баба, Маня і Антаніна?» — «Маню не ведаю».— «Мне Павел, той, што ў Гулевічах каня трымае, расказаў пра Маню, якая жыла з Глобусам пасля Ядзі...» — «Вы ўжо больш за мяне ведаеце...» — «А як прозвішча Паўла? Я не спытаўся ў яго...» — «Аляшкевіч».— «Ён мне сказаў, што ў Мані ад Глобуса дзяцей не было... Ад Алены ў яго была Надзя, ад Ядзі — Ніна, а якія дзеці былі ад Антаніны?» — «Быў сын Мікалай. Ён старэйшы за мяне, яму недзе пад 60. Жыве ён у Копылі. Ляжыць. Спаралізавала яго. Ён хацеў быць мараком. Ездзіў у Кранштат, некалькі разоў паступаў у мараходку, але не паступіў. Жыў недзе ў Петразаводску, а потым вярнуўся...» — «А яшчэ былі дзеці?» — «Быў яшчэ сын — Іван Глобус з 1948 года. Я з ім у школе вучылася. Вы на іх, на Ваню і Колю, нечым падобны. Нешта такое ёсць. He скажу што, але нешта ёсць...» — «Мне ў Гулевічах казалі, што ў Івана не ўсё добра?» — «Ай, у калгасе мех бульбы ці нечага там узяў... Яго судзілі. Сядзеў ён не доўга, а потым з’ехаў... Дзе ён, ніхто не ведае... Мала я вам інфармацыі дала. А прозвішча сваё — Глобус — я люблю. Каб ведала наперад, як маё жыццё складзецца, дык і засталася б на сваім прозвішчы... Вы ўжо збіраецеся сыходзіць?» — «Так... Адно пытанне ў мяне засталося... Як памёр Валодзя Глобус?» — «Ад шклянкі кісялю. Яму зрабілі аперацыю ў Мінску. Доўга рабілі. Баба Вольга нават жыла ў Мінску, пакуль Валодзя ў бальніцы ляжаў. Потым прывезлі яго ў Гулевічы. Яму захацелася кісялю. Дактары казалі, што яму нельга пасля аперацыі піць шмат вадкасці, а ён выпіў цэлую шклянку кісялю і памёр...» — «Містычнасць ёсць у гэтай шклянцы кісялю, бо прозвішча другога мужа маёй бабы Ядзі — Кісель. Мамін айчым Бронік Кісель вельмі любіў Ядзю, а Валодзю Глобуса
ўсе Кісялі страшэнна не любілі... Я пайду?» — «На Пасху мы — усе Глобусы — збіраемся ў Гулевічах, ходзім на могілкі. Вы ж бачылі, у нас там цэлы радок магіл. Можаце прыехаць. Там вам старэйшыя больш за мяне раскажуць».— «Я пайду?..» — «Заходзьце...» — «Зайду!» Навальніца сціхла, але дождж усё яшчэ сыпаўся, дробны восеньскі дождж.
Беларуская проза XXI стагоддзя
Бацькі
чэсь
Словы пра тату майго, Чэся (Вячаслава) Адамчыка, напісаныя да ягонага 80-годдзя
Дзяргай і лірыка
«Адведаем старога Дзергая?» — пытаецца бацька. «Адведаем». Мы заходзім у пракураную аднапакаёўку, што ў трэцім пад’ездзе на першым паверсе. Паэт Дзяргай жыве ў нашым чатырохпавярховым белацагляным доме, які стаіць на рагу Коласа і Ламаносава. Дзяргай любіць сінядымны тытунь і густабурштынавую гарбату. Ён робіць мне паўшклянкі моцнай і салодкай, як павідла з яблыкаў, гарбаты-дзергаёўкі. Значна пазней я даведаюся, што бацька паэта ў дваццатыя гады мінулага стагоддзя меў у нашым Мінску ўласную сталоўку, у якой закусвалі нават Купала з Коласам. А тады, стоячы каля этажэркі з беларускімі кнігамі, я спажываў гарачы напой маленечкімі глыткамі. Мужчыны курылі ў адчыненае на летні горад акно. Мужчыны гаварылі пра паэзію. Курыць тытунь, піць гарбату, разважаць пра вершы — тры правільныя дарослыя мужчынскія справы, якія добра робяцца ў нядзельны сонечны вечар. Так я думаў у дзяцінстве, стоячы ў нізкастольнай аднапакаёўцы паэта Дзергая. Дый цяпер так думаю.
Мядзведзь і гадзіннік на ланцужку
Мяне малога тата вадзіў на елку ў Саюз пісьменнікаў. Там ладзіліся забаўляльныя гульні з віктарынамі, танцавалі Дзед Мароз са Снягуркай, паказваліся мультфільмы і раздаваліся падарункі — кардонныя скарбонкі з печывам ды цукеркамі. Найбольш мяне ўражваў мядзведзь. Нават не сам артыст, апрануты ў брунатнага вялікагаловага мішку, мяне радаваў-вабіў яго круглы, пасаджаны на ланцуг гадзіннік. Той гадзіннік быў пафарбаваны ў жоўтую, лічы, залатую, фарбу. Чорныя стрэлкі нястомна паказвалі без пяці дванаццаць, паказвалі вечна-святочны навагодні час. Танцуючы з мядзведзем, я марыў як мага хутчэй вырасці і набыць круглы гадзіннік на ланцужку... У мастацкай вучэльні я адкладваў грошы са стыпендыі і нарэшце назбіраў сямнаццаць рублёў на свой першы гадзіннік — круглы, кішэнны і з ланцужком. Насіць яго не змог: не зручны.
Тата і Сангі
3 ніўхскім паэтам Уладзімірам Сангі тата пазнаёміўся і пачаў сябраваць на вышэйшых літаратурных курсах у Маскве. Ніўх Сангі знешне быў нечым падобны да знакамітага японца Ісікава Такубоку — прынамсі, ягонае тагачаснае аблічча мне такім запомнілася. Пасля вучобы татавы шляхі і шляхі Сангі амаль не перакрыжоўваліся. Апошні раз сябры сустрэліся зноў жа ў Маскве на з’ездзе савецкіх пісьменнікаў у 1981 годзе. Тата пацікавіўся, ці не атрымаў Сангі якую высокую ўзнагароду ці прэмію. На што той засмяяўся і адказаў: «Ніўхам прэмій не даюць!» Бацьку адказ спадабаўся, і прынагодна ён паўтараў за сваім даўнім таварышам, што ніўхам (чытай — беларусам) вялікіх прэмій не даюць.
Апавяданні
Тата расказваў, што ў маладосці ён вырашыў напісаць сто апавяданняў. «Калі хоць бы адно з сотні надрукуюць, буду пісьменнікам!» Сваё першае апавяданне ён паслаў у беластоцкі тыднёвік «Ніва», і за гэта тату выключылі з універсітэта.
«Студэнт, які вучыцца ў СССР, не павінен слаць лісты ў панскую Польшчу»,— такое бацька пачуў ад універсітэцкага начальства. Другое татава апавяданне згубіў рэдактар — Максім Танк. Здавалася, трэба скарыцца і кінуць пісаць, але бацька верыў у сябе. He дарма верыў, бо ягоныя ўнукі вывучалі татавы ўзорныя апавяданні ў школе. У мяне з літаратарствам было крыху інакш. Я задумаў напісаць дзесяць апавяданняў, каб стаць прафесійным пісьменнікам. Маё першае апавяданне называлася «Слон», а надрукавала яго Рая Баравікова 11 верасня 1985 года. Як жа даўно ўсё тое было... 11 верасня 2001 маці ўбачыла ў тэлевізары руйнаванне Амерыкі. Яна падхапілася з канапы і пабегла па кватэры, каб падзяліцца з нашым бацькам жудаснай навіною. Яе так узрушыла ўбачаная вайна, што маці нават забылася пра бацькаву смерць.
Партрэты паэтаў
У мяне ў працоўным кабінеце вісіць партрэт Якуба Коласа і фотаздымак Янкі Купалы. Гледзячы на іх, я згадаў, што ў кабінеце Уладзіміра Караткевіча вісеў вялікі партрэт Каліноўскага, у бацькавым кабінеце была фотакартка Дубоўкі, у жончынай студыі сумна ўсміхаецца напісаны мною для яе Гіём Апалінэр, у брата на кніжнай паліцы стаіць партрэт нашага бацькі — Вячаслава Адамчыка, у пакоі Анатоля Сыса вісеў партрэт Максіма Багдановіча, а ў кабінеце Янкі Брыля быў Леў Талстой, Ала Сямёнава любіць фотапартрэт Міхася Стральцова... Цікава, якія партрэты пісьменнікаў ёсць у іншых людзей? Мяне гэтае пытанне хвалявала заўжды...
Месца сустрэчы
Нядзельнай раніцай крочыў па праспекце Незалежнасці. Нешта-нейкае нібыта мяне штурханула, і я спыніўся на тым месцы, дзе апошні раз выпадкова сустрэў на вуліцы яшчэ жывога, але ўжо смяротна хворага бацьку. Мінакі праходзілі паўз мяне, а я стаяў ды стаяў, бо аслупянеў. З’явіўся бацька. Цяперака ён зусім празрысты і ледзь чутны. Тата-нябожчык сказаў, каб я пастаяў побач з ім яшчэ якую хвіліну. Я спытаў у
нябожчыка, як яму там без нас трываецца. Адказаў, што існуе ціха-мірна. Удзень на тым самым месцы я сустрэў маці. Яна несказана ўзрадавалася нашай выпадковай сустрэчы, абняла мяне, і я пацалаваў яе ў шчаку.
Непрачытаныя бібліятэкі
У мяне шмат кніжак. Сярод іх многа недачытаных і непрачытаных зусім. Мая бібліятэка большая за мяне, яна болыная за маё жыццё. У мяне не хопіць часу прачытаць усе набытыя і расстаўленыя на паліцах кнігі. Нейкі час змрочнае адкрыццё і бянтэжыла, і непакоіла, і нервавала... Цяпер я змірыўся з просценькай думкаю, што ўсю сваю бібліятэку не прачытаю, як не прачытаў уласны кнігазбор мой бацька-нябожчык.
Гадзіннік
Паскардзіўся маці, што ад спёкі прыпухае рука і робіцца нязручна насіць гадзіннік. На што мама сказала: «А я ўжо гадоў дзевяць яго — свой наручны гадзіннік — не надзяваю. Як наш бацька памёр, так я і перастала насіць гадзіннік...»
Месца і тытунь
Над магілаю таты і праз паўтара года, як кінуў курыць, хочацца глыбока зацягнуцца тытунёвым дымам.
Цемра
Маці кажа, што ёй не хапае татавага храпення. Яно яе раздражняла, шмат начэй яна з-за таго храпення не магла заснуць, а цяпер тое бацькава пахрапванне ўспамінаецца зусім інакш... Прачынаешся, услухоўваешся ў цемру, і здаецца, зараз пачуеш храп. Пачуеш і скажаш: «Слава, ты так храпіш, што я заснуць не магу». Ён прачнецца, павернецца на другі бок і скажа: «Ніна, ты адразу не засынай, бо тады я з-за твайго храпення да раніцы спаць не буду. Давай мы паспрабуем разам заснуць...» Таты амаль дзесяць гадоў з намі няма, а маці ўсё ўслухоўваецца ў цемру.
Летнія травы
На праспекце спыніўся перакінуцца словам са знаёмым збіральнікам беларускага жывапісу. Нечакана для мяне ён сказаў, што на самым пачатку лета зноў перачытае татава апавяданне «Пах летніх траў». Ён перачытвае гэтае апавяданне кожны год, бо і ў яго была заўсёдная дарога са сталіцы ў родную вёску. Бацька дакладна апісаў настрой вяртання дамоў Вяртанне, пасля якога на нейкае імгненне табе здаецца, «што ты нідзе не быў, што жыў дома, што гэтае самае было ўчора, пазаўчора, год назад, два і болей...» Кнігу бацькавых апавяданняў «Міг бліскавіцы» я палюбіў з юнацтва і таксама шматкроць яе перачытваў. Пасля сустрэчы з татавым чытачом зноў прагартаў «Пах летніх траў», зноў спыніўся на фрагменце з сонечна-жоўтым лубінам: «Аўтобус страсяне — абарвуцца думкі. I будзеш зноў глядзець у акно, будуць мільгаць белыя слупкі ■— адзін за адным — ля мосціка, і здалёк на грудку будзе відаць лубін — увесь у цвеце, як сонца, і раптам ён запахне густым цяплом, лёгкаю пясчанаю зямлёю, і нехта, аж прыпаднімаючыся, скажа: «Ой, як хораша!» Пойдуць далёкія панурыя лясы...» Хутка лета.
КНІГІ ОНЛАЙН
