Сям’я
Адам Глобус
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 159с.
Мінск 2017
Дождж
Выйшаў на вуліцу. Паліўся дождж. Я паглядзеў на неба з-пад парасона і падумаў: «Божа, калі ты ёсць, зрабі, каб скончыўся дождж. Ну хіба табе цяжка? Пакутуе тата. Мучыцца мама. Праз дзень у мяне самалёт да Барселоны. Як я кіну бацькоў? Што скажу людзям пра сваю адсутнасць на пахаванні?» — «Калі ты не пабудзеш на татавым пахаванні, ты сабе гэтага ніколі не даруеш»,— кажуць навокал. I яны кажуць праўду. «Божа, дай мне знак, спыні дождж». I дождж перастаў. Я вярнуўся дамоў, пачаў парадкаваць фінансавыя запісы. I тут патэлефанавала мама і сказала: «Тата не дыхае. Тата памёр».
Апрананне
Першыя гадзіны пасля татавай смерці прамінулі для мяне ў істэрычным паўсне. Цяпер я дакладна ведаю, навошта занавешваюць люстэркі. Калі пабачыў скрыўлены плачам уласны твар са звар’яцелымі вачыма, дык напалохаўся больш, чым ад выгляду аголенага таты, якому я трымаў твар, каб ён не застыў з адкрытым ротам. Вочы закрыў тату я. Калі апранаў пінжак, дык ледзь-ледзь не зламаў ужо нягнуткую і халодную татаву правую руку. Мы паклалі тату на стол у святочным гарнітуры і навюткіх чаравіках. Пасярод ночы прыйшоў Міраслаў, і я паехаў дадому паспаць. Выпіў гарэлкі і праспаў да дзесяці раніцы.
Кроў
Поўна людзей з кветкамі. Усе спачуваюць. А ў мяне кожныя пяць хвілін твар перакошваецца, збіваецца дыханне, слёзы цякуць з вачэй. Тату пераклалі са стала ў труну. Маміна цётка Вікця прывяла жанчын, і яны адспявалі нашага тату Чэся. У кватэры такая задуха, што я захацеў выйсці на вуліцу, каб не страціць прытомнасць. Калі адчыняў дзверы на праспект, дык ададраў кавалак скуры з указальнага пальца на правай руцэ. Стаю з акрываўленай рукой на праспекце, і кроў мая крапае на шэры брук. I тут падыходзіць да мяне мастачка ў чорных акулярах, падобная да вупыршы, і пытаецца: «Адамчык, што з табой? Ты вельмі кепска выглядаеш».— «Бацька ў мяне памёр. Зараз хаваць будзем. Вось я дзверы адчыніў і скуру з пальца садраў. Я і ўчора яе садраў, калі татавымі ключамі спрабаваў гэты замок адчыніць. Толькі ўчора ранка была маленькая...» Вярнулася Ядзя з аптэкі, забінтавала мне палец. Мастачка развіталася. «Крэпка будзе стаяць тое, пад што кроў пацякла»,— згадалася мне. Што будзе крэпка стаяць?
Слова
Труну закрылі вечкам і прыкруцілі. Як добра, што вечка прыкручваецца, і не будзе гэтага жахлівага гуку забівання
цвікоў. Хлопцы ўзнялі майго тату на плечы і панеслі. Мама па сходах лесвіцы ледзь ідзе, а таму труна далёка ўнізе. 3 цемнаватага пад’езда выходжу на сонца і слепну. Гучыць аркестр, але што за музыка, разабраць не магу. Падыходзіць Толік Кісель і абдымае мяне. 3 ім іду да аўтобуса-катафалка. Як толькі мы селі ў аўтобус, пайшоў дождж. Праз вентыляцыйныя люкі на труну, на крыж, на партрэт пачалі падаць буйныя кроплі, падобныя да кропель маёй крыві, адно празрыстыя. A перад самай Кальварыяй заззяла сонца. Неверагодна зыркае ў вільготнай свежасці. Тату чакала магіла на грудзе, непадалёк ад касцёла. На рамонт і адкрыццё гэтага касцёла тата адным з першых ахвяраваў грошы ў часы атэістычнай безнадзейнасці. Паніхіду праводзіла старшыня Саюза пісьменнікаў Вольга Іпатава. Выступалі татавы калегі. А калі далі слова мне, мама, якую я падтрымліваў за локаць, ціха сказала: «Толькі нядоўга, бо я не вытрымаю». Маміна рэпліка збіла мяне, і маму стала шкада больш за тату. I я толькі сказаў: «Тата, я так цябе люблю, што ў мяне няма слоў». Сказаў — і заплакаў гучна, непрыгожа. Потым гаварыла мама. Потым труну апусцілі ў яміну, засыпалі. Далакопы, калі ўпрыгожвалі капец, зламалі напалам кветкі. «Каб не пакралі»,— растлумачылі яны.
Кватэра
На жалобную вячэру ні я, ні Міраслаў не пайшлі, сілы не было. 3 дачкой я вярнуўся дадому. Пераапрануўся ў спартовае і пайшоў бегаць у парку, каб змучыцца фізічна і на нейкі час забыцца пра смерць. Пасля ледзянога душу я зноў апрануў усё чорнае, паехаў на бацькоўскую кватэру. Адчыніў Міраслаў: «Цяжка сюды прыходзіць, калі нікога няма». Сапраўды. Я прайшоўся па пустых пакоях. Усе татавы рэчы нібыта памерлі разам з ім. Кнігі, нататнікі, рукапісы ляжалі як нежывыя. Адчужанасць свяцілася ў кожнай рэчы. Мы дачакаліся маці. Толькі калі яна пераапранулася ў хатняе і загаварыла пра сонечнасць гэтага дня, пра тое, што тата збіраўся напісаць буквар, а цяпер мы мусім дарабіць задуманае, я перастаў хвалявацца за яе і развітаўся.
Мора
Стаю на беразе Міжземнага мора. Гляджу на ваду. Чалавечае жыццё падобнае да падзення хвалі. Я пра гэта казаў раней і, пэўна, скажу і падумаю не адзін раз. I пра тое, як небяспечна чалавеку зазіраць у сваю будучыню, у сваю магілу. I чамусьці ўсё адно даводзіцца гэта рабіць. На Кальварыйскіх могілках мы прыдбалі сямейнае месца. Пакуль там толькі тата, а я на беразе мора згадваю падарункі, якія ён прывозіў мне, якія я прывозіў яму. «Прывязі просты сшытак і простую ручку»,— казаў тата. I я прывязу яму ручку і сшытак і пакладу пад крыж, бо тата любіў пісаць, a я люблю свайго тату.
Мама
Кашулі
Тату, ужо ледзь жывога, прывезлі на лецішча, у Валоўшчыну. Ён любіў свой блакітны двухпавярховы дамок у крышку неахайным садзе з яблынямі і кустамі парэчак. Тата сабраў свае старыя кашулі і папрасіў маму памыць. Там няма гарачай вады. Мама грэла яе і за некалькі дзён перамыла ўсе чыста кашулі. Каб тата, крый бог, не даведаўся пра свой блізкі сыход.
Пас
Дзядзька Антон падарыў мне салдацкі пас з важкай абзоранай спражкаю. Я вельмі ганарыўся скураным пасам. 3 ім я быў непераможны ў свае адзінаццаць гадоў. Калі перацягнуць такой зброяю па рэбрах, выдатны атрымліваецца ўдар. Толькі біўся я тым пасам, можа, якіх тры разы, дый то пабойваўся рассекчы галовы сваім аднакласнікам. Пасам лупцавалі мяне. За боты поўныя вады, за двойкі па паводзінах, за падманы,
за гырканні на бацькоў, за ўцёкі з дому... Было за што біць. Балазе пад рукою выдатны пас. Ён ляжаў на палічцы сцянной шафы ў вітальні. Выдатны пас. Перацягнуў раз-другі па плячах — і болей не трэба. Біла мяне мама. Тата сыходзіў у кабінет, як толькі пачыналася сварка. Мама брала пас, сварылася і лупцавала. Было за што.
Рука
Адзін з самых даўніх успамінаў пра маму звязаны з яе рукою. Я, двухгадовы, ахоплены страхамі, і не магу заснуць. Прашу: «Мама, дай мне руку». Маці сядае на ложак і кладзе далонь на падушку. Я абдымаю цёплую руку, супакойваюся і засынаю.
Малако
He ведаю, хто такое прыдумаў і падказаў маме. Але нехта даўмеўся, што жаночым малаком добра прамываць мае хворыя вочы. Якраз нарадзіўся брат. Мама, калі карміла яго, клікала мяне і пырскала ў вочы малаком. Вочы ў мяне сапраўды моцна балелі, я страшэнна не любіў дактароў і розныя працэдуры, у тым ліку і малочныя прамыванні. Трываў, вядома. Плакаў. Слёзы змешваліся з малаком, я іх размазваў па шчоках. Ішоў мыцца. 3 люстэрка на мяне злосна глядзеў першакласнік, размалёваны маміным малаком.
Ахвяры
Дзеля татавай творчасці, дзеля мяне з братам мама адмовілася ад кар’еры. Ці шкадавала яна? Пэўна ж, так. Каб не шкадавала, дык і не ведаў бы я, што ёй прапаноўвалі пайсці ў аспірантуру, застацца працаваць у Нацыянальнай бібліятэцы, а яна выбрала сям’ю. Мама заўсёды выбірала сям’ю. Калі ў брата ўзніклі цяжкасці з урокамі, мама адмовілася ад пасады загадчыцы бібліятэкі і пайшла працаваць у школу настаўніцаю працы. Мама заўсёды жыла болей дзеля нас, чым дзеля сябе.
Малюнкі
Намаляваць маму цяжка. Вельмі блізкі чалавек, немагчыма аддаліцца, цяжка зірнуць адстароненымі вачыма. Таму, колькі ні рабіў я спроб намаляваць партрэт, не атрымлівалася нічога вартаснага. Аднаго разу ў інстытуце, калі я ўшчыльную вывучаў кубізм з ягоным жывапісным рэчывам, адзін сівагаловы мастак спытаў: «А маці сваю ты таксама будзеш раскладаць на квадраты і кубікі?» Малаадукаванасць выкладчыка не ўразіла — большасць з іх невукі, але нетактоўнасць абурыла. нібыта ён вылаяўся на маю сям’ю. Спрачацца я не стаў. Адзначыў сабе, што партрэт мамы я абавязаны намаляваць, і ўсё тут. Намаляваў. Выпадкова. He малюючы намаляваў. Знайшоў яго сярод старых накідаў да вітражу ў сабор Успення Дзевы Марыі. Шукаючы вобраз Божай Маці, у 1982 годзе я зрабіў безліч эскізаў. Сярод іх знайшлася маленькая акварэль, на якой намалявалася не Дзева Марыя, а мая маладая мама. Тады і не заўважыў. Ёсць у мастацтве чароўнасць — здатнасць твораў жыць незалежна ад стваральніка.
Маучанне
Па тыдні, а то і па два я не гаварыў з мамаю, а яна са мною. «Мы не гаворым»,— казаў я брату ці бацьку. «Чаму?» — «Не гаворым, і ўсё!» Прычыны сапраўды былі дробязныя, мізэрныя. Пэўна, мы стамляліся ад любові, ад шчырасці і цеплыні ўзаемаадносін і пераставалі размаўляць, каб адпачыць. «Дом для цябе — толькі месца начлегу. Прыбег, паспаў і збег»,— дакарала мама. Я замаўкаў, бо любіў свой прапахлы алейнымі фарбамі, застаўлены чарапамі і кнігамі, завешаны палотнамі і малюнкамі пакой. Бацькі дазволілі ператварыць яго ў майстэрню. А тут — начлежка. Крыўдна. Выйсці з маўчання цяжэй, чым апынуцца ў ім. Але мы выходзілі: побыт дае шмат нагоды загаварыць. «Валодзя, вынесі смецце!» — «Зараз, а ты каву звары». Каву п’ём разам і гаворым доўга, бо так шмат адбылося ўсяго ўсялякага, пакуль маўчалі.
Лекі
Праца. Камандзіроўкі. Масква. Вільня. Мітусня. Мінск. Вільня. Масква. За справамі маму не бачу. Пагавару па тэлефоне і супакоюся, нібыта адведаў. Мама пра тату сказала, што ягоныя рэчы стаяць на месцы, толькі лекі сардэчныя яна ўзяла і прымае. «Ён дазволіў. Прыйшоў у сне. Я паскардзілася на кепскі стан, на тое, што на вуліцу тры дні не выходжу, і запасы таблетак і кропель скончыліся. «Бяры мае,— ён так сказаў,— бяры мае». Узяла. Мне лягчэй».
Талерачка
Мама расказвае, што адным з першых маіх слоў было настойлівае «дай». Гаварыць я пачаў у дзевяць месяцаў, любіў сядзець на маміных руках і казаць: «Дай!» Патрабаваў усё чыста: і гадзіннік з гіркамі, і забіты ў сцяну цвік. Баба Ядзя абцугамі выдзірала той цвік і давала першаму ўнуку. Апагеем «дай» стала талерачка. «Дай мне талерачку з неба!» — запатрабаваў я ў мамы і паказаў на поўню. Яна смяялася. На гэтым мае «дай» і скончыліся, бо калі нешта прасіў, усе дадавалі: «I талерачку з неба».
Сур ’ёзнасць
Наколькі я сур’ёзны, цяжка сказаць. Пэўна, настолькі, наколькі падобны да бацькі. Тата быў суцэльна сур’ёзны. Нават іронію ён скарыстоўваў, каб захаваць у недатыкальнасці сваё грунтоўнае стаўленне да жыцця. Мама, наадварот, любіла і любіць жыццё такім, як ёсць тут і цяпер. Яе аптымізм ураўнаважваў татавы песімізм і нігілізм. Маміна паглыбленасць у побыт, у матэрыю, у сучаснасць аказалася насамрэч болын сур’ёзная і запатрабаваная за нашы з татам надзеі, вечна няспраўджаныя, планы, заўсёды недавыкананыя, захапленні і расчараванні. На мамінай, а не на татавай сур’ёзнасці трымалася і трымаецца наша вялікая сям’я. Наша сур'ёзнасць у творчасці — толькі цень вялікай любові да мамы.
КНІГІ ОНЛАЙН
