Сідхартха
Герман Гесэ
Выдавец: Логвінаў
Памер: 100с.
Мінск 2007
Герман Гесэ
СІДХАРТХА
Hermann Hesse
Siddhartha
Eine indlsche Dichtung
Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main 2002
Герман Гесэ
Сідхартха
3 нямецкай мовы пераклаў Арцём Храшонак
Мінск
Выдавец I. П. Логвінаў
2007
УДК 821
ББК 84 (Нем)
Г 43
© Hermann Hesse, 1950
© А. Арашонак, пераклад на беларускую мову, 2007 © I. Логвінаў, афармленне, 2007
ISBN 978-985-6800-36-1
Частка першая
Сын брахмана
У ценю дома, у промнях сонца, на беразе ракі сярод чоўнаў, пад шатамі вербалозавага лесу, пад шатамі фігавых дрэў, разам з Гавіндам, сваім сябрам, сынам брахмана, вырас Сідхартха, прыгожы сын брахмана, малады сокал. Сонца смугліла яго шырокія плечы на беразе ракі, пры купаннях, пры святых абмываннях, пры святых ахвяраваннях. Цені цяклі ў яго чорныя вочы ў мангавым гаі, пры дзіцячых гульнях, пры спевах маці, пры святых ахвярах, пры вучэнні яго мудрага бацькі, пры размовах мудрацоў. Доўга ўжо ўдзельнічаў Сідхартха ў размовах мудрых, практыкаваўся з Гавіндам у дыспутах і ў мастацтве сузірання, у медытацыі. Ужо ўмеў ён нячутна прамаўляць ОМ — Слова слоў — засяроджана з уздыхам, засяроджана з выдыхам, з засяроджанай душой, чало ахінаў ясны дух. Ужо адчуваў Сідхартха ўнутры сваёй існасці атман — непарушнае «Я», адзінае ў Сусвеце.
Радасць бруілася ў сэрцы бацькі за сына, разумнага, прагнага да ведаў; вялікага мудраца і святара бачыў бацька ў ім, князя сярод брахманаў.
Асалода напаўняла матчыны грудзі, калі яна бачыла яго, калі крочыла з ім, калі бачыла, як сядае і ўстае, Сідхартху, волата, прыгажуна, поўнага гонару, ветлівага да яе.
Каханне ўспыхвала ў сэрцах дачок брахманаў, калі Сідхартха ішоў па вулках горада, з ззяючым ілбом, з позіркам караля, з вузкімі сцёгнамі.
Але больш за ўсіх любіў яго Гавінда — сябар, сын брахмана. Ен любіў вочы Сідхартхі, мілагучны голас, любіў яго хаду і поўныя гонару рухі, любіў усё, што рабіў і казаў Сідхартха, але больш за ўсё любіў яго дух, яго высокія, вогненныя думкі, яго палымяную волю, яго высокае пакліканне. Гавінда ведаў: не стане Сідхартха звычайным брахманам, лянівым ахвяравальнікам, ласым да грошай гандляром забабонамі, не стане славалюбным і пустым прамоўцам, злым, хітрым святаром, альбо добрай, дурной авечкай у статку многіх. I сам ён, Гавінда, не жадаў быць такім, брахманам, якіх дзясяткі тысяч. Ён жадаў пайсці следам за Сідхартхам — улюбёмым, цудоўным. I калі б Сідхартха аднойчы стаў Богам, калі б узвысіўся да прамяністых, пайшоў бы следам за ім Гавінда, як яго сябар, як яго спадарожнік, як яго збраяносец, як служка, як цень.
Так любілі Сідхартху ўсе. Усім чыніў ён радасць, усім ён быў даспадобы.
Але ён, Сідхартха, не чыніў радасці сабе, не быў сабе весялосцю. Вандруючы па ружовых сцежках фігавага саду, седзячы ў блакітных шатах гаю сузірання, абмываючы члены свае ў штодзённым пакаянні, ахвяруючы ў цяністым лесе магнолій, у поўных гонару жэстах, улюбёны ўсімі ўсёй душою, ён не меў радасці ў сваім сэрцы. Неспатоленыя думкі зацякалі ў яго плынямі рэк, іскрыліся зоркамі ночы, таялі промнямі сонца, мроямі і неспакоем прыходзілі яму ў душу з дымам ахвяр, нашэптваліся вершамі «Рыгведы», накропваліся з вучэнняў старадаўніх брахманаў.
Сідхартху пачала тачыць незадаволенасць у сабе. Ён пачаў адчуваць, што любоў яго бацькі і любоў яго маці, а таксама любоў яго сябра Гавінды не заўсёды і не ва ўсе часіны робяць яго шчаслівым, суцяшаюць, насычаюць яго, задавальняюць яго. Ён пачаў заўважаць, што яго годны бацька і астатнія настаўнікі, мудрыя брахманы, перадалі самае лепшае з сваёй мудрасці, быццам напоўнілі вены сваім багаццем. Але вены былі ненапоўненымі, дух быў не-
спатоленым, душа была неспакойнай, сэрца несуцешаным. Добрымі былі абмыванні, але былі вадой, яны не змывалі грахоў, не спаталялі душэўнай смагі, не вызвалялі сэрца ад жаху. Выдатнымі былі ахвяры і заклікі да багоў — але ці дастатковымі? Ці прыносілі шчасце ахвяры? А што было з багамі? Ці насамрэч быў Праджапаці, які стварыў Свет? Ці не быў гэта атман — адзіны, агульны? Ці не былі гэта абліччы багоў, створаныя, як ты і я, ці яны зніклі ў мінулым? Ці было гэта добра, было правільна, было гэта асэнсаваным і вышэйшым учынкам — ахвяраваць багам? Каму іншаму ахвяраваць, каму іншаму ўзносіць пашану, як не яму, адзінаму, атману? Але дзе было знайсці атмана, дзе жыў ён, дзе білася яго вечнае сэрца, дзе, як ні ў самім сабе, унутры, у непарушным, што кожны нясе ў сабе? Але дзе, дзе было гэтае «Я», гэтае ўнутранае, гэтае апошняе? Было гэта не плоць ад плоці, гэта яшчэ не было розумам і свядомасцю, як вучылі наймудрэйшыя. Дзе, дзе ж было гэта ўсё? Дасягнуць датуль, да «Я», да сябе, да атмана — ці быў іншы шлях, які варта было шукаць? Ах, ніхто не паказаў гэтага шляху, ніхто не ведаў яго, ні бацька, ні настаўнікі, ні мудрацы, ні ахвярныя спевы! Усё яны ведалі, брахманы і іх святыя кнігі, аб усім распавядалі яны і больш чым аб усім, аб стварэнні Сусвету, аб узнікненні мовы, страў, уздыху, выдыху, аб парадку пачуццяў і ўчынках багоў — бясконца шмат ведалі яны, але ці каштоўнымі былі гэтыя веды, калі не ведаеш аднога і адзінага, самага важнага, адзінага важнага?
Канечне, у шматлікіх вершах святых кніг, асабліва ва Упанішадах «Самаведы», гаворыцца пра гэтае ўнутранае і апошняе. Цудоўныя вершы! «Твая душа — суцэльны Свет», — напісана ў іх, і напісана, што чалавек можа занурыцца ў сон, глыбокі сон, і жыць у атмане. Каштоўная мудрасць была ў гэтых вершах, усе веды наймудрэйшых былі тут сабраныя ў магічных словах, чысцюткія, як пчоламі сабраны мёд. He, нямала было заўважыць веліч досведу, што ў незлічоным парадку дынастый мудрых брахманаў была сабрана і захавана. Але дзе былі брахманы, дзе святары, дзе мудрацы альбо пакаяныя, якім давялося гэтыя веды не толькі атрымаць, але і пера-
жыць? Дзе дасведчаны, які вярнуўся са атмана, з сну вярнуўся ў дзень, у жыццё, па кожным кроку, словам і справай? Шмат годных брахманаў ведалі Сідхартху, яго бацьку з усіх найчысцейшых вучоных, найшаноўных. На дзіва быў яго бацька, ціхмянымі і высакароднымі былі яго паводзіны, чыстым жыццё, мудрым слова, цудоўныя і высокія думкі жылі ў яго галаве — але нават ён, які гэтак шмат ведаў, жыў у спакоі і духоўнасці, ці не быў ён сам з тых, хто шукае, хто прагне? Ці не мусіць зноўку і зноўку ён, прагны, наталяцца са святых крыніц, у ахвярах, у кнігах, у дыспутах брахманаў? Чаму ён павінны, бездакорны, змываць кожны дзень грахі, кожны дзень клапаціцца пра ачышчэнне, кожны дзень — нанова? Ці быў у ім атман, цёк ў яго ўласным сэрцы першавыток? Трэба шукаць гэты першавыток ва ўласным «Я», трэба мець у сабе! Усё астатняе было пошукам, аблуднай сцяжынкай, зманам.
Такімі былі думкі Сідхартхі, такой была яго прага, такой была яго пакута.
Часта чытаў ён з «Чхандог’я-Упанішадаў» сабе словы: «Насамрэч імя брахмана Сацьям — сапраўднае; хто ведае гэта, той узносіцца кожны дзень у паднябессе». Часта з’яўлялася блізка яно, паднябессе, але ніколі Сідхартха не дасягнуў яго, ніколі не наталіў пакутлівую прагу. I ад усіх мудрых і наймудрэйшых, якіх ён ведаў і з асалодай успрымаў іх казань, не было з іх нікога, хто б дасягнуў суцэльна паднябесся, хто б спатоліў Сідхартху, яго вечную прагу.
— Гавінда, — казаў Сідхартха свайму сябру, — Гавінда, даражэнькі, хадзем са мною да баньянавага дрэва і паглыбімся ў медытацыі.
Яны ішлі да баньянавага дрэва, сядалі пад ім: Сідхартха, праз дваццаць крокаў — Гавінда. Калі Гавінда сядаў, падрыхтаваўшыся прамовіць Ом, Сідхартха прамармытаў верш:
Ом — лук, страла — душа, Брахман — цэль стралы, ім наканавана сустрэцца.
Калі звычайны час медытацыі скончыўся, Гавінда ўзняўся. Надыйшоў вечар, быў час вячэрняга
абмывання. Гавінда паклікаў Сідхартху. Сідхартха не даў адказу. Сідхартха агарнуўся медытацыяй, яго вочы ўтаропіліся на вельмі адлеглую цэль, кончык языка трохі выступаў між зубоў; здавалася, што Сідхартха не дыхае. Так ён сядзеў, паглыблены ў медытацыю, думаючы пра Ом, нацэліўшы стралою сваю душу ў брахман.
Некалі праз горад Сідхартхі праходзілі саманы, аскеты-пілігрымы — тры азызлыя, адчужаныя ад усяго мужчыны, не старыя, яшчэ маладыя, з пыльнымі і акрываўленымі плячамі, амаль голыя, абпаленыя сонцам, атачоныя адзінотай, чужыя і варожыя свету, чужакі і схуднелыя шакалы ў імперыі людзей. За імі лунаў гарачы дух ціхай жарсці страчанай службы, адсутнасць спачування і самасці.
Вечарам, пасля сузірання, Сідхартха звярнуўся да Гавінды:
— Заўтра раніцай, мой сябар, Сідхартха пойдзе да саманаў. Ён стане саманам.
Гавінда збялеў, пачуўшы словы, і на суворым твары сябра прачытаў рашэнне, упартае і незваротнае, як пушчаная з луку страла. Адразу, з першага позірку Гавінда зразумеў: зараз усё пачынаецца, Сідхартха знайшоў свой шлях, зараз пачынаецца яго лёс, разам з ягоным. I Гавінда збялеў, як сухая бананавая лупіна.
— О Сідхартха, — усклікнуў ён, — дазволіць табе гэта бацька?
Сідхартха зірнуў, як празарлівец. 3 хуткасцю стралы прачытаў ён у душы Гав’нды жах, прачытаў пакорлівасць.
— О Гавінда, — сказаў Сідхартха. — Давай не будзем казаць лішніх слоў. Заўтра з першымі промнямі я пачну жыць, як саманы. Нічога больш не кажы пра гэта.
Сідхартха ўвайшоў у камору, дзе на цыноўцы сядзеў яго бацька, падыйшоў ззаду і спыніўся, пакуль бацька не адчуў, што нехта стаіць за ім. Спытаў брахман:
— Гэта ты, Сідхартха? Кажы, з чым да мяне ты прыйшоў.
Мовіў Сідхартха:
— За дазволам тваім, мой бацька. Я прыйшоў сказаць табе, што мне трэба пакінуць заўтра твой дом і накіравацца да аскетаў. Стаць саманам — маё рашэнне. Няхай мой бацька не будзе супраць.
Брахман маўчаў, маўчаў так доўга, што ў маленькім акенцы сузор’і змянілі свае ўзоры, пакуль маўчанне ў каморы знайшло сваё завяршэнне. Стаяў сын нерухома, моўчкі, са скрыжаванымі рукамі, моўчкі і нерухома сядзеў на цыноўцы бацька, а зоры ззялі на небасхіле. Тут прамовіў бацька:
— He след брахману казаць моцныя і гнеўныя словы. Але параніў ты маё сэрца. He хачу я чуць з тваіх вуснаў просьбу ў другі раз.
Павольна ўзняўся брахман, Сідхартха стаяў моўчкі, скрыжаваўшы рукі.
— Чаго ты чакаеш? — спытаў бацька.
Сідхартха прамовіў:
— Ты ведаеш.
Раззлаваны бацька выйшаў з каморы, у роспачы лёг спаць.
Праз гадзіну, бо сон не ішоў у вочы, брахман узняўся, пахадзіў туды-сюды, выйшаў з дому. Праз маленькае акенца каморы зірнуў ён: там стаяў Сідхартха, скрыжаваўшы рукі, непахісны. Блякла зіхацела яго светлае адзенне. Неспакой быў на сэрцы бацькі, брахман вярнуўся ў ложак.
КНІГІ ОНЛАЙН
