Сідхартха
Герман Гесэ
Выдавец: Логвінаў
Памер: 100с.
Мінск 2007
Сідхартха нахіліўся, узяў з зямлі камень і ўзважыў на далоні.
— Гэта камень, — сказаў, падкідваючы, Сідхартха, — праз некаторы час ён, магчыма, стане зямлёй і вырасце з зямлі раслінай, альбо жывёлінай ці ча-
лавекам. I раней вось казаў я: гэты камень — проста камень, ён належыць свету Маі, магчыма, у колазвароце пераўтварэнняў ён стане чалавекам і духам, і таму яму я надаю вартасць. Гэтак, магчыма, я думаў раней. Але сёння думаю я: гэты камень ёсць камянём, ён таксама жывёліна, ён — Бог, ён — Буда, я люблю і шаную яго не таму, што ён можа стаць тым ці іншым, а менавіта таму, што ён ёсць. Камень з’явіўся мне камянём, таму я люблю яго, бачу ў ім вартасць і сэнс у кожнай яго няроўнасці і рытвіначцы, у жоўці, у шэрані, у цвёрдасці, у гуку, які ў ім ёсць, калі стукаю, у яго сухасці ці вільготнасці. Есць камяні, якія адчуваеш як алей ці мыла, a іншыя як лісце, іншыя як пясок, і кожны па-свойму прамаўляе ў малітве ОМ, кожны — брахман, але ў той жа час застаецца камянём, ён і алейны і мылісты, менавіта гэта падабаецца мне, здаецца цудоўным і вартым, каб узносіць яму малітвы. Але досыць казаць пра гэта. Словы дрэнна дзейнічаюць на патаемны сэнс, ён робіцца роўным, трохі скажоным, трохі дурнаватым — так, і гэта таксама мне вельмі падабаецца, і з гэтым я згодны: у чым адзін чалавек знаходзіць каштоўнасць і мудрасць, іншаму падасца дурасцю.
Моўчкі слухаў Гавінда.
— Чаму ты мне распавёў пра гэты камень? — пасля паўзы няўпэўнена спытаў Гавінда.
— Гэта было выпадкова. Альбо, магчыма, я хацеў сказаць, што менавіта гэты камень, рака, і ўсе гэтыя рэчы, якія сузіраем мы і можам навучыцца ад іх, я люблю. Mary любіць камень, Гавінда, і дрэва, і кавалак кары. Гэта рэчы, а рэчы можна любіць. A словы я не магу любіць. Таму вучэнне для мяне нішто, у іх няма цвёрдасці, няма мяккасці, няма фарбаў, няма відарысаў, няма водару, няма прысмаку, яны не больш чым словы. Магчыма, гэта перашкаджала табе знайсці мір у душы, магчыма, зашмат слоў. Бо выратаванне і дабрачыннасць, сансара і нірвана — проста словы, Гавінда. Няма такой рэчы НІРВАНА, ёсць толькі слова НІРВАНА.
Казаў Гавінда:
— Нірвана, мой дружа, не толькі слова. Гэта і думка.
Сідхартха працягваў далей:
— Думка, няхай будзе думка. Мушу прызнацца табе, дарагі, не вельмі адрозніваю думкі ад слоў. Шчыра кажучы, я і не надта высока цаню думкі. Рэчы больш значныя для мяне. Напрыклад, вось на гэтым чоўне працаваў адзін чалавек, мой папярэднік і настаўнік, святы чалавек, які шмат год верыў проста ў рэчку, больш ні ў што. Ён заўважыў, што голас ракі гаварыў з ім, ад яе ён вучыўся, яна выхоўвала і навучала яго, рака здавалася яму Богам, шмат год ведаў ён, што кожны ветрык, кожная хмарка, кожная птушка, кожны жук такі ж боскі, як і шаноўная рака. А калі гэты святы сыходзіў у лясы, то ведаў ужо ўсё, ведаў болей, чым ты і я, без настаўніка, без кніг, толькі таму, што верыў рацэ.
Гавінда казаў:
— Але гэта, што ты называеш «рэчамі», ці ёсць гэта сапраўднае, нешта існае? Ці гэта, можа, толькі падман, можа, толькі абрыс і бачнасць? Твой камень, тваё дрэва, твая рака — ці сапраўдныя яны?
— I гэта мяне не вельмі турбуе, — сказаў Сідхартха. — Няхай рэчы будуць бачнасць ці не, тады і я раблюся бачнасцю, значыць, яны роўныя мне. Гэта тое, што прымушае мяне любіць і шанаваць: яны роўныя мне. Таму я магу іх любіць. Вось і вучэнне, з якога ты будзеш смяяцца: любоў, о Гавінда, бачыцца мне найгалоўнейшым у свеце. Бачыць свет наскрозь, тлумачыць яго, ненавідзець яго — хай гэтым займаюцца мысліўцы. Мне толькі адзінае патрэбна: умець любіць гэты свет, не ненавідзець, не пагарджаць ім і сабою, умець пазіраць на сябе і іншыя істоты з любоўю, з ухваленнем, з пашанай.
— Гэта я разумею, — сказаў Гавінда, — але якраз гэта Узвышаны вызначаў як падман. Ён пакінуў нам добразычлівасць, спагаду, спачуванне, цярплівасць, але не любоў, ён забараняў звязваць нашы сэрцы любоўю да ўсяго зямнога.
— Я гэта ведаю, — сказаў Сідхартха, прамяніста ўсміхаючыся. — Я гэта ведаю, Гавінда. I глядзі, мы ўжо ў самым гушчары меркаванняў, у спрэчцы пра словы. Згодны, мае словы пра любоў, быццам бы супярэчнасць словам Гатамы. Якраз таму я так не давяраю словам, бо ведаю — гэтая супярэчнасць
падманлівая. Я ведаю, што думаю супольна з Гатамам. Як ён не можа не ведаць любові? Ён, спазнаўшы ўсё чалавечае быццё, яго нікчэмнасць і тленнасць, любіў людзей, ён сваё доўгае, поўнае цяжкасцяў жыццё скарыстаў, каб дапамагаць і вучыць іх! Нават у яго, твайго вялікага настаўніка, справы больш важныя за прамовы, рухі рук яго былі важнейшыя за яго меркаванні. He ў прамовах, не ў думках бачу яго вялікасць, а ва ўчынках, у жыцці.
Доўга маўчалі абодва старыя чалавекі. Потым прамовіў Гавінда, пакланіўшыся на развітанне:
— Удзячны табе, Сідхартха, што сказаў мне некаторыя думкі свае. Часткова думкі твае незвычайныя, не ўсе сталі адразу зразумелымі. Як бы ні было, я ўдзячны табе і жадаю спакойных дзён.
(Моўчкі, патаемна думаў Гавінда: «Гэты Сідхартха — дзіўны чалавек, дзіўныя думкі выказвае, дурным гучыць вучэнне яго. Па-іншаму гучыць чыстае вучэнне Узвышанага — чысцей, больш зразумела, яскравей, нічога дзіўнага, дурнога ці смешнага ў ім не схавана. Але інакш, чым Сідхартхавы думкі, бачацца мне яго рукі, ногі, яго вочы, яго лоб, яго подых, яго ўсмешка, яго вітанне, яго хада. Ніколі з той пары, як наш Узвышаны — Гатама — паглыбіўся ў нірвану, ніколі больш не сустракаў такога чалавека, ад якога перадавалася б пачуццё: ён — святы! Толькі ён адзіны, Сідхартха. Няхай вучэнне яго дзіўнаватае, няхай прамовы гучаць дурнавата, але яго позірк і яго рукі, яго скура і валасы — ўсё ў ім выпраменьвае чысціню, выпраменьвае спакой, выпраменьвае весялосць і мяккасць, і святасць, якіх я не бачыў ні ў адным чалавеку пасля апошняй у чалавечым абліччы смерці нашага Узвышанага Настаўніка»),
У той момант, калі так думаў Гавінда, у сэрцы яго было супярэчлівае пачуццё, але пакланіўся Сідхартху. Нізка пакланіўся ён перад сябрам, які ціха сядзеў.
— Сідхартха, — казаў ён. — Мы зрабіліся старымі. Наўрад ці яшчэ пабачымся ў такім абліччы. Я бачу, мой дарагі, што ты знайшоў спакой. Прызнаюся: не знайшоў яго я. Скажы мне яшчэ пару словаў, якія мог бы схапіць я, зразумець, узяць з
сабою! Дай мне што-небудзь у дарогу! Яна часцяком цяжкая, мая дарога, часцяком цьмяная, Сідхартха.
Сідхартха маўчаў і глядзеў на яго з усё той жа спакойнай усмешкай. Неадрыўна глядзеў яму ў вочы Гавінда -— нясмела, з самотаю. Пакута і вечны пошук былі ў яго позірку, вечнае блуканне.
Сідхартха глядзеў і ўсміхаўся.
— Схіліся да мяне! — прашаптаў ён ціха Гавіндзе. — Нахіліся да мяне! Так, яшчэ бліжэй! Зусім блізка! Гавінда, пацалуй мяне ў лоб.
I ў той час, калі Гавінда, здзіўлены, але апанаваны любоўю і прадчуваннем, падпарадкаваўся словам, схіліўся, дакрануўся вуснамі да ілба, і адбылося з ім нешта дзіўнае. Пакуль яго думкі блукалі сярод дзіўных слоў Сідхартхі, пакуль дарэмна спрабаваў уявіць час неіснуючым і ўявіць сабе нірвану і сансару як штосьці адзінае, нейкая пагарда спрачалася ў ім да слоў сябра з любоўю і павагай, а здарылася з ім вось што.
Ён не бачыў больш твару свайго сябра Сідхартхі, ён бачыў замест яго іншыя твары, шмат твараў, доўгую чараду, імклівую раку твараў, сотняў, тысячаў, яны набліжаліся і сыходзілі, але здавалася, што яны тут; яны несупынна змяняліся і абнаўляліся, і былі Сідхартхам. Ён бачыў мызу рыбіны — карпа, скажоную болем пастку, рыбіну перад смерцю з пукатымі вачыма; ён бачыў твар нованароджанага дзіцяці — чырвонага, зморшчанага перад першым крыкам; ён бачыў твар забойцы, калі той засадзіў свой нож у чалавека; ён бачыў у гэтае імгненне гэтага ж злодзея ў ланцугах, які стаяў на каленях, і яго галаву кат адсякаў цяжкім мячом; ён бачыў голыя целы мужчын і кабет, сплеценыя позамі і змаганнем любові; ён бачыў раскіданых мерцвякоў— маўклівых, спустошаных; ён бачыў галовы жывёлін — дзікоў, кракадзілаў, сланоў, валоў, птушак; ён бачыў багоў, бачыў Крышну, бачыў Агні, бачыў гэтыя вобразы ў спалучэннях, як дапамагалі адзін адному, любілі, ненавідзелі, нішчылі, нараджалі адзін аднога нанова — кожны прымаў новае аблічча і між імі не было прамежку. I ўсе гэтыя вобразы і твары спачывалі, цяклі, стваралі сябе, расплываліся і зацякалі адзін ў адзін, і пад усім было нешта
танюткае, бесцялеснае, але нешта існае, быццам шкло ці лёд, як празрыстая скура ці міса, ці форма, ці маска з вады, і гэтая маска ўсміхалася, гэта MacKa была ўсмешлівым тварам Сідхартхі, які ён — Гавінда — цалаваў у гэты момант. I пабачыў Гавінда гэтую ўсмешку-маску, гэтую ўсмешку адзінства над чарадою вобразаў, гэтую ўсмешку адначасовасці над тысячай нараджэнняў і смерцяў, гэтая ўсмешка Сідхартхі была дакладна падобная да ціхай, файнай, непранікальнай, мабыць добрай, мабыць кплівай, мудрай, з тысячамі зморшчынак, усмешкі, як у Гатамы, Буды, якую з пашанай бачыў сотні разоў. Гавінда ведаў, так усміхаюцца Дасканалыя.
Больш не ведаючы, ці існуе час, ці доўжылася гэтая відзежа секунду ці сотні гадоў, ці гэта быў Сідхартха, ці Гатама, ці было Я і ТЫ; некаторы час стаяў Гавінда, быццам у яго душу была паслана боская страла, рана ад якой была такой салодкай; зачараваны і спустошаны стаяў Гавінда, схіліўшыся над спакойным тварам Сідхартхі, якога толькі што пацалаваў, які быў толькі што сцэнай усіх вобразаў, усіх пераўтварэнняў, усяго існага. Твар Сідхартхі не змяніўся, калі на яго рысах завяршылася ўся глыбіня пераўтварэнняў, ён спакойна ўсміхаўся, усміхаўся ціха і мякка, магчыма, вельмі добразычліва, магчыма, вельмі кпліва, дакладна, як усміхаўся ён — Узвышаны.
Нізка пакланіўся Гавінда, слёзы каціліся па яго твары, пра якія ён не ведаў, полымем гарэла яго пачуццё глыбокай любові, пакорлівай павагі ў сэрцы. Нізка пакланіўся ён да зямлі перад Сідхартхам, што сядзеў нерухома, усмешка якога нагадала яму ўсё, што некалі любіў, што некалі для яго было ў жыцці вартым і святым.
Змест
Частка першая
Сын брахмана 5
Сярод саманаў 12
Гатама 20
Абуджэнне 27
Частка другая
Камала 32
Сярод людзей-дзяцей 43
Сансара 50
На рацэ 57
Чаўняр 67
Сын 77
Ом 84
Гавінда 90
Гесэ, Г.
г 43 Сідхартха / Герман Гесэ ; пер. з ням. мовы А. Арашонак. — Мінск: I. П. Логвінаў, 2007. — 100 с.
КНІГІ ОНЛАЙН
