Сідхартха
Герман Гесэ
Выдавец: Логвінаў
Памер: 100с.
Мінск 2007
Праз гадзіну, бо сон не ішоў у вочы, зноў узняўся брахман, пахадзіў туды-сюды, выйшаў з дому, узышла поўня. Праз акенца ў каморы зірнуў ён, там стаяў Сідхартха, непахісны, скрыжаваўшы рукі, на яго аголеных нагах люстравалася святло месяца. Са скрухай у сэрцы бацька лёг спаць.
Ізноў ён прыйшоў праз гадзіну, і прыйшоў праз дзве, глядзеў праз маленькае акенца, глядзеў на Сідхартху, у святле поўні, зорным ззянні, у змярканні. Прыходзіў зноў, гадзіна ў гадзіну, моўчкі глядзеў у камору, бачыў сына, што стаяў непахісна, сэрца брахман напаўняў гневам, напаўняў сэрца неспакоем, напаўняў сэрца баязлівасцю, напаўняў пакутай.
I ў апошнюю гадзіну ночы, калі насоўваўся дзень, зноў брахман вярнуўся ў камору. Малойчык стаяў непахісны, ён здаваўся вялікім і чужым.
— Сідхартха, — сказаў бацька. — Чаго ты чакаеш?
— Ты ведаеш чаго.
— Ты вечна будзеш стаяць і чакаць, калі надыйдзе поўдзень, вечар?
— Я буду стаяць і чакаць.
— Ты стомішся, Сідхартха.
— Я стамлюся.
— Ты заснеш, Сідхартха.
— Я не засну.
— Ты памрэш, Сідхартха.
— Я памру.
— Жадаеш лепей памерці, чым прыслухоўвацца да свайго бацькі?
— Сідхартха заўсёды прыслухоўваўся да свайго бацькі.
— Ці не адмовішся ты ад намеру?
— Сідхартха будзе рабіць тое, што яму скажа бацька.
Першы прамень прабіўся ў камору. Брахман убачыў, што ў Сідхартхі трохі дрыжалі калені. На твары Сідхартхі ён не бачыў ні дрыжынкі, вочы глядзелі ў далячынь. Бацька зразумеў, што Сідхартха зараз ужо не з ім і не дома, ён пакінуў яго.
Бацька датыкнуўся да Сідхартхавых плеч.
— Ты пойдзеш, — сказаў ён, — у лес і станеш саманам. Знойдзеш асалоду ў лесе, дык прыйдзеш і навучыш мяне асалодзе. Знойдзеш расчараванне, вяртайся назад і загадай разам аддзячыць Багам. Ну, хадзі і пацалуй сваю маці, скажы ёй, куды ты ідзеш. Мне прыйшоў час ісці да ракі прыняць першае абмыванне.
Брахман убраў руку з пляча свайго сына і выйшаў. Сідхартха захістаўся, калі паспрабаваў узняцца. Ён прымусіў свае члены пакланіцца бацьку і пайшоў да маці, каб зрабіць так, як сказаў бацька.
Калі Сідхартха пакідаў на сшэрхлых нагах у першым святле сонца яшчэ сонны горад, ля апошняй хаціны з’явіўся цень і далучыўся да пілігрыма — гэта быў Гавінда.
— Ты прыйшоў, — сказаў Сідхартха і ўсміхнуўся.
— Я прыйшоў, — сказаў Гавінда.
Сярод саманаў
Вечарам гэтага дня дагналі яны аскетаў, схуднелых саманаў, і папрасілі прыняць іх за сваіх спадарожнікаў і паслядоўнікаў. Іх прынялі.
Сваё адзенне Сідхартха падараваў беднаму брахману на вуліцы. Зараз Сідхартха насіў павязку на сцёгнах і накідку зямлістага колеру. Харчаваўся толькі раз на дзень і нічога не еў гатаванага на вогнішчы. Пасціў пятнаццаць дзён. Пасціў дваццаць дзён. Плоць знікла са сцёгнаў яго і шчок. Гарачыя сны выіскрываліся з яго вялізных вачэй, на ссохлых пальцах выраслі доўгія пазногці, а на падбароддзі — сухая, шорсткая барада. Ледзяным быў яго позірк, калі сустракаў ён кабет; вусны яго крывіла пагарда, калі ішоў праз горад з прыгожа апранутымі жыхарамі. Ён бачыў гандляроў, што вялі свае справы; князёў, што ехалі на паляванне; шлюх, што прапаноўвалі сябе; урачоў, што лекавалі хворых; жрацоў, якія вызначалі дзень сяўбы; замілаваных каханкаў; матак, што люлялі сваіх дзетак — усё не было годным яго вока, усё ілгала, усё смярдзела, смярдзела ілжой, усё вымалёўвала і сэнс, і шчасце, і прыгажосць, але ўсё было неасэнсаванай падменай. Найгарчэйшы смак меў гэты Свет. Жыццё было пакутай. Толькі адна мэта стаяла перад Сідхартхам, толькі адзіная: стаць пустым, пустым ад прагі, пустым ад жаданняў, пустым ад мрояў, пустым ад радасці і пакутаў. Памерці ў самім сабе, не быць сваім «Я», знайсці ў спустошаным сэрцы спакой, з вызваленай думкай стаць адкрытым цуду — гэта была мэта Сідхартхі.
Калі суцэльнае «Я» будзе пераадоленае і памрэ, калі ўсе пажады і імкненні замоўкнуць у сэрцы, тады павінна прачнуцца апошняе, найглыбейшае ў існасці, якое больш не «Я», а вялікая таямніца.
Моўчкі стаяў Сідхартха ў стромкіх прамянях сонца, палымяны ад болю, палымяны ад смагі, стаяў, пакуль не перастаў адчуваць боль і смагу. Моўчкі стаяў у час дажджоў, вада цякла з яго валасоў на празяблыя плечы, па празяблых сцёгнах і нагах. Адзінотнік стаяў, пакуль ногі і сцёгны не перасталі
мёрзнуць, пакуль не суцешыліся. Моўчкі сядзеў Сідхартха, скрыжаваўшы ногі, на калючым кустоўі, з палымянай скуры крапала кроў, з ранаў — гной, a Сідхартха заставаўся нямым, заставаўся нерухомым, кроў больш не цякла, больш нішто не калола, больш нішто не палала.
Сідхартха сядзеў прама і вучыўся затрымліваць дыханне, вучыўся абыходзіцца малымі ўздыхамі, вучыўся спыняць дыханне. Вучыўся з затрымкай дыхання запавольваць сэрца, вучыўся спыняць яго ўдары, пакуль яны не рабіліся рэдкімі альбо зусім не знікалі.
Ад старэйшага з саманаў успрыняў вучэнне самаадлучэння, вучыўся сузіранню па правілах саманаў. Чапля праляцела над бамбукавым лесам — і Сідхартха прыняў чаплю сваёю душой, ляцеў над лесам і гарамі, быў чапляй, жэр рыбін, галадаў голадам чаплі, клекатаў ейным голасам, паміраў eftHaft смерцю. Мёртвы шакал ляжаў на пясчаным беразе, і Сідхартхава душа забіралася ў труп, была мёртвым шакалам, ляжала на пяску, успушала, смярдзела, раскладалася, яе раздзіралі гіены, яе пажыралі сцярвятнікі, ад яе заставаліся рэбры, пыл развейваўся па палях.
А душа Сідхартхі вярталася, памерлая, стхлелая, спапялёная, паспытаўшы змрочнае ап’яненне колазвароту і, як паляўнічы, з новай прагай імкнулася далей, да той прарэшыны, дзе колазварот перарываецца, дзе сканчэнне прычынаў, і пачынаецца беспакутная вечнасць. Ён забіваў свае пачуцці, ён забіваў свае ўспаміны, ён выціскаў са свайго «Я» тысячы чужых вобразаў, быў зверам, быў падалкай, камянём, дрэвам, быў вадой — і кожны раз прачынаўся ў святле поўні ці сонца, быў зноў «Я», біўся ў колазвароце, адчуваў прагу, пераадольваў прагу, адчуваў новую прагу.
Шмат навучыўся Сідхартха ў саманаў і шмат шляхоў прайшоў прэч ад уласнага «Я». Ён ішоў шляхам самаадмаўлення праз боль, праз добраахвотныя пакуты і пераадоленне болю, голаду, смагі, стомы. Ішоў шляхам самаадрачэння праз медытацыі, праз чыстае мысленне пачуццяў, уяўленняў. Гэты і іншыя шляхі вучыўся праходзіць, тысячы разоў пакідаў
уласнае «Я», гадзінамі і днямі заставаўся ён у «НеЯ». Але калі гэтыя шляхі адводзілі яго ад сябе, сканчэнне заўсёды прыводзіла назад. Тысячы разоў бег ён ад уласнага «Я», бег у нішто, бег у звера, у камень, але непазбежным было вяртанне, непазбежным быў час, калі ён зноў знаходзіў сябе ў промнях сонца ці промнях поўні, у шатах ці ў кроплях дажджу, але зноў быў сабою, Сідхартхам, зноў адчуваў пакуту бясконцага колазвароту.
Побач з ім жыў Гавінда, яго цень, ішоў той жа сцяжынай, аддаваў сябе тым жа выпрабаванням. Рэдка гаварылі яны між сабой — толькі калі гэтага патрабавала служба альбо практыкаванні. Часам яны разам прасілі міласціну ў вёсцы для сябе і сваіх настаўнікаў.
— Як ты думаеш, Гавінда, — аднойчы сказаў па дарозе Сідхартха. — Як ты думаеш, мы далёка адышлі? Дасягнулі мы мэты?
Адказаў Гавінда:
— Мы вучыліся, і мы вучымся далей. Ты станеш вялікім саманам, Сідхартха. Хутка ты вучыш практыкаванні, часта здзіўляюцца старыя саманы. Ты станеш святым, о Сідхартха.
Казаў Сідхартха:
— Мне так не здаецца, мой дружа. Што да сённяшняга дня я навучыўся ў саманаў — гэта, о Гавінда, я змог бы навучыцца хутчэй і прасцей. У кожным блудным квартале з карчмамі, мой дружа, сярод фурманаў і гульцоў у косці змог бы я навучыцца.
Казаў Гавінда:
— Сідхартха жартуе з мяне. Як змог бы ты навучыцца затрымцы дыхання, нечуллівасці да голаду і болю сярод гэтых прагных?
I Сідхартха ціха прамовіў, быццам казаў сам сабе:
— Што сузіранне? Што пакіданне цела? Што пост? Што затрымка дыхання? Гэта ўцякацтва ад «Я», гэта кароткае забыццё ад пакутлівага «быцця Я», гэта кароткае загойванне болю і бяссэнсіцы жыцця. Такое ўцякацтва, такое кароткае забыццё знаходзіць паганяты валоў у карчме, калі п’е рысавую гарэлку альбо забрадзілае какосавае малако. Тады ён больш не чуе сябе, больш не чуе болю жыц-
ця, ён знаходзіць кароткае забыццё. Знаходзіць, калі засынае над піялай рысавай гарэлкі; тое ж самае знаходзяць Сідхартха і Гавінда, калі ў доўгіх практыкаваннях яны ўцякаюць з уласных целаў і спачываюць у «Не-Я». Гэта так, о Гавінда.
Казаў Гавінда:
— Ты кажаш гэтак, о дружа, і ведаеш, што Сідхартха ніякі не паганяты валоў, а саман, ніякі не п’янюга. Так, п’яніца знаходзіць забыццё, так, ён атрымоўвае прытулак і суцяшэнне, але абуджаецца, зноў знаходзіць усё тое, ад чаго ўцякаў, і ён не стаў мудрэйшым, не назбіраў досведу, не стаў на прыступку вышэй.
I Сідхартха прамовіў з усмешкай:
— Я не ведаю, я ніколі не быў п’яніцам, знаходжу ў маіх практыкаваннях і сузіраннях толькі кароткае забыццё, і я такі далёкі ад мудрасці, такі далёкі ад вызвалення, як дзіця ад матчынай смочкі, гэта я ведаю, о Гавінда, гэта я ведаю.
Зноў, у другі раз, калі Сідхартха з Гавіндам пакінулі лес, каб назбіраць міласціны для братоў і настаўнікаў, Сідхартха пачаў гаварыць:
— Дык як жа, о Гавінда, мы на правільным шляху? Набліжаемся мы да досведу? Набліжаемся да вызвалення? Ці можа мы ходзім па коле — мы, якія думалі пакінуць колазварот?
Казаў Гавінда:
— Шмат што мы вучылі, Сідхартха, шмат чаму застаецца вучыцца. Мы ідзем не па коле, мы ідзем вышэй, кола ёсць спіраллю, некаторыя прыступкі мы прайшлі.
Адказваў Сідхартха:
— Колькі ж год, як ты думаеш, нашаму старэйшаму саману, нашаму шаноўнаму настаўніку?
Казаў Гавінда:
— Напэўна, гадоў шэсцьдзесят нашаму старэйшаму.
I Сідхартха:
— Яму шэсцьдзесят, а не дасягнуў нірваны. Яму будзе семдзесят і восемдзесят, і мы — ты і я — будзем такімі ж старымі, і будзем практыкавацца, і будзем пасціць, і будзем медытаваць, але нірваны не дасягнем, ён — не, мы — не. О, Гавінда, я ду-
маю, з усіх саманаў, якія ёсць, напэўна, няма ніводнага, хто дасягне нірваны. Мы знаходзім суцяшэнні, мы знаходзім забыццё, мы вучымся штучным дасканаласцям, якімі мы самі сябе ашукваем. Але істотнае: шлях шляхоў мы не знайшлі.
— He выдумляй, — казаў Гавінда, — такіх жудасных слоў, Сідхартха! Як магчыма, каб сярод столькіх шматлікіх вучоных мужоў, столькіх брахманаў, столькіх сур’ёзных і шаноўных саманаў, столькіх шукальнікаў, заглыбленых у сябе, святых людзей не знайшлі шлях шляхоў?
КНІГІ ОНЛАЙН
