Сідхартха
Герман Гесэ
Выдавец: Логвінаў
Памер: 100с.
Мінск 2007
— He, саман, гэтага я не баюся. Ці баіцца якінебудзь саман ці брахман, што прыйдзе нехта і адбярэ яго вучонасць, яго святасць, яго глыбокі розум? He, яны належаць толькі яму, і ён дае з гэтага толькі тое, што хоча, і каму хоча аддаць. Так яно ёсць і з Камалай, і з радасцямі любові. Прыгожыя і чырвоныя вусны Камалы, але паспрабуй пацалаваць іх насуперак волі Камалы, і ні кропелечкі слодычы не атрымаеш з іх, але ж яны столькі слодычы могуць даць! Ты здольны, Сідхартха, але вывучы таксама і гэта: любоў можна выкленчыць, купіць, атрымаць у падарунак, знайсці ў завулку, але выкрасці яе немагчыма. Тут ты выдумаў няправільны шлях. He, шкада было б, каб такі маладзён, як ты, так памылкова пачаў.
Сідхартха з усмешкаю пакланіўся:
— Было б шкада. Ты маеш рацыю, Камала! Вельмі шкада. He, ніводная кропелька з вуснаў тваіх не павіннна згубіцца для мяне, з маіх — для цябе! Няхай так і застанецца: Сідхартха прыйдзе, калі ў яго будзе, чаго не стае: адзенне, абутак, грошы. Але скажы, мілая Камала, ці не можаш даць невялічкай парады?
— Парады? Чаму не? Хто не параіць беднаму, неадукаванаму саману, які прыйшоў ад шакалаў з лесу?
— Дарагая Камала, дык парай мне: куды мне ісці, каб найхутчэй знайсці тыя тры рэчы?
— Даражэнькі, гэта жадаюць ведаць многія. Ты мусіш рабіць тое, чаму навучыўся, і за гэтае дадуць табе грошай, адзенне і абутак. Па-іншаму бядняк не атрымае грошай. Што ж ты ўмееш?
— Я ўмею думаць. Я ўмею чакаць. Я ўмею пасціць.
— I больш нічога?
— Нічога, але я ўмею таксама складаць вершы. Дасі мне пацалунак за вершык?
— Так, падарую, калі верш мне твой спадабаецца. Як жа ён завецца?
Сідхартха, паразважаўшы хвіліну, прамовіў такі верш:
У гай свой цяністы крочыла прыгожая Камала, На шляху да гаю стаяў азызлы саман.
Зірнуўшы на лотас позіркам пранікнёным, Саман пакланіўся, з усмешкай падзякавала Камала. «Лепей, — думаў малойчык, — чым багам ахвяры прыносіць, лепей ахвяраваць прыгожай Камале».
Гучна запляскала ў ладкі Камала, аж бранзалеты зазвінелі.
— Прыгожыя вершы твае, загарэлы саман, і праўдзівыя, нічога не страчу я, калі падарую табе пацалунак.
Яна прыцягнула Сідхартху да сябе вачамі; ён наблізіў свой твар да ейнага і злучыў свае вусны з ейнымі, якія былі, што свежарасколаты плод фігі. Доўга цалавала яго Камала, і з глыбокім здзіўленнем адчуваў Сідхартха яе вучэнне, яе мудрасць, як авалодвае ім, як адрынае і спакушае яго, і як за гэтым першым узнікала чарада штукарскіх, добраапрабаваных пацалункаў, кожны з іх адрозніваўся ад папярэдняга, які яшчэ чакаў яго. Затрымаўшы глыбока дыханне стаяў Сідхартха, і быў у гэты момант як дзіцёнак, які здзіўлена бачыць глыбіні і вартасці вучэння, якія адкрываюцца перад яго вачыма.
— Прыгожыя твае вершы! — усклікнула Камала. — Калі была б я багатая, дала б табе за іх кавалак золата. Але цяжка табе будзе здабываць дастатковыя грошы вершаскладаннем. А табе трэба шмат грошай, каб стаць сябрам Камалы.
— Як умееш ты цалавацца! — прамармытаў Сідхартха.
— Так, гэта я ўжо ўмею, таму і маю шмат сукняў, абутку, бранзалетаў і ўсялякіх гожых рэчаў.
Але што будзе з цябе? He ўмееш ж ты іншага, акрамя як думаць, пасціць, рыфмаваць?
— Я ведаю таксама песні ахвяраванняў, — сказаў Сідхартха, — але я не хачу іх болей спяваць. Я ведаю таксама закляцці, але і іх не жадаю прамаўляць. Я чытаў старадаўнія тэксты.
— Хопіць, — перапыніла яго Камала. — Ты ўмееш чытаць? А пісаць?
— Канечне, я ўмею гэта. Многія ўмеюць гэта.
— Бальшыня не ўмее. Таксама і я не ўмею. Гэта вельмі добра, што ўмееш чытаць і пісаць, вельмі добра. Нават закляцці спатрэбяцца табе.
У гэты момант увайшла служачка і прашаптала на вуха спадарыні навіну.
— У мяне наведвальнік, — ускрыкнула Камала. — Паспяшай і знікні, Сідхартха, не трэба, каб цябе нехта тут бачыў, запомні гэта! Заўтра я ўбачуся з табой.
Дзеўцы загадала Камала выдаць былому саману белае адзенне. Атарапелага Сідхартху служачка адвяла таемным шляхам у садовую хатку, падаравала адзенне, адвяла ў кустоўе і загадала незаўважна пакінуць гай.
Задаволены Сідхартха зрабіў усё, што яму загадалі. Звыклы лесу, нячутна выбраўся з гаю праз агароджу. Задаволены, вярнуўся ў горад, нёс, прытуліўшы да сябе, адзенне. У прытулку, дзе адпачывалі вандроўнікі, стаў ён пад дзвярыма, папрасіў ежы, узяў моўчкі кавалак рысавага пірагу. «Магчыма ўжо заўтра, — думаў Сідхартха, — не буду ні ў кога кленчыць ежы».
Гонар запаліўся ў ім. Сідхартха больш не быў саманам, непрыстойна было яму кленчыць. Ён аддаў рысавы пірог сабаку і застаўся без абеду.
«Простае жыццё, якое вядуць у Свеце, — думаў Сідхартха. — Няма ў ім цяжкасцяў. Цяжка было ўсё, поўнае клопату і ў канцы — безнадзейнае, калі быў я саманам. Зараз усё лёгка, лёгка, як у вучэнні пацалункам Камалы. Мне патрэбныя адзенне і грошы, больш мне не патрэбна нічога, гэта дробныя, блізкія мэты, яны шкодзяць сну».
Нядоўга распытваў Сідхартха, дзе дом Камалы, туды наведаўся ён на наступны дзень.
— Добрая навіна, — крыкнула яму насустрач Камала. — Цябе чакае Камасвамі, ён — самы багаты купец у гэтым горадзе. Калі ты яму спадабаешся, возьме цябе на службу. Будзь разумным, загарэлы саман. Я загадала праз іншага чалавека распавесці яму пра цябе. Будзь ветлівы з ім, ён вельмі ўладарны. Але не будзь баязлівы! Я не хачу, каб ты быў яго служкай, ты павінны быць роўным яму, іначай буду я не задаволеная табою. Камасвамі пачынае старэць і рабіцца лянівым. Спадабаешся яму — табе шмат даверыць.
Сідхартха падзякаваў Камале і засмяяўся, тут яна зразумела, што ён учора і сёння нічога не еў, загадала прынесці хлеб і садавіну і прыслужыць госцю.
— Табе шанцуе, — сказала яна пры развітанні. — Адны дзверы за другімі расчыняюцца перад табой. Як табе ўдаецца гэта? У цябе ёсць нейкія чары?
Сідхартха казаў:
— Учора табе распавёў, што ўмею думаць, чакаць і пасціць, але ты знайшла гэта непатрэбным мне. Вялікая карысць ад гэтага, Камала, пабачыш. Ты пабачыш, што дурныя саманы ў лесе шмат цудоўнаму вучацца і ўмеюць, што не ўмееце вы. Яшчэ пазаўчора быў я кудлатым валацугам, учора я ўжо пацалаваў Камалу і хутка стану купцом і буду мець грошы і ўсе рэчы, якія лічыш ты вартымі.
— Няхай будзе так, — дадала Камала. — Але што было б з табой без мяне? Чым бы ты быў, калі б не дапамагла Камала?
— Дарагая Камала, — сказаў Сідхартха, узняўшыся. — Калі я прыйшоў у твой гай, зрабіў першы крок, гэта было маім рашэннем вучыцца любові ў такой прыгожай жанчыны. 3 таго моманту, калі прыняў рашэнне, ведаў таксама, што дасягну мэты. Я ведаў, што ты можаш мне дапамагчы, з першага позірку, ля ўваходу ў гай ведаў усё гэта.
— А калі б я не захацела?
— Ты захацела. Глядзі, Камала, калі кідаеш камень у ваду, апускаецца ён на дно найкарацейшай дарогай. Так яно і ёсць, у Сідхартхі ёсць мэта, рашэнне. Сідхартха нічога не робіць, ён чакае, ён думае, ён пасціць, але ён праходзіць праз рэчы Сусвету, як камень праз ваду, без учынку, без руху; ён
дазваляе несці сябе, дазваляе ўпасці. Яго мэта прываблівае сябе, бо нічога не дапускае ў сваю душу, што можа перашкодзіць мэце. Гэта тое, чаму навучыўся ў саманаў. Гэта тое, што называеце вы дурным чараўніцтвам і думаеце, што дадзена нам ад д’ябла. Кожны можа чараваць, кожны можа дасягнуць сваёй мэты, калі ўмее думаць, умее чакаць, умее пасціць.
Камала слухала Сідхартху. Яна любіла яго голас, яна любіла позірк яго вачэй.
— Магчыма, так, — сказала яна ціха, — як ты і кажаш, дружа. Магчыма і так, што Сідхартха — прыгожы мужчына, позірк якога падабаецца жанчынам, і таму шчасце імчыць насустрач табе.
Адным пацалункам развітаўся Сідхартха:
— Няхай будзе так, мая настаўніца. Няхай заўсёды мой позірк падабаецца табе, няхай заўсёды ад цябе імчыць шчасце да мяне!
Сярод людзей-дзяцей
Сідхартха ішоў да купца Камасвамі, былому саману паказалі на багаты дом, служкі правялі па дарагіх дыванах у пакой, дзе чакаў гаспадар.
Увайшоў Камасвамі — гнуткі, жвавы мужчына з пасівелымі валасамі, з вельмі разумнымі, асцярожнымі вачамі, з чуйнымі вуснамі. 3 радасцю паздароўкаліся спадар і госць.
— Мне распавядалі, — пачаў купец, — што ты брахман, вучоны, але шукаеш службы ў купца. Ты трапіў у нястачу, брахман, што службы шукаеш?
— He, — адказаў Сідхарта. — Я не трапіў у нястачу і ніколі не быў у ёй. Ведаеш, я прыйшоў ад саманаў, з якімі жыў доўгі час.
— Калі ты прыйшоў ад саманаў, тады як не адчуваеш нястачы? У саманаў жа няма ніякай маёмасці!
— He маю маёмасці я, — пацвердзіў Сідхартха, — калі ты маеш гэта на ўвазе. Але гэта я абраў па ўласнай волі, значыць, не маю нястачы.
— Але з чаго ты збіраешся жыць, калі нічога не маеш?
— Я пра гэта яшчэ ніколі не думаў, спадару. Я тры гады не меў нічога, але ніколі не думаў, з чаго жыць.
— Дык значыць, жыў з уласнасці іншых.
— Напэўна, так. Таксама купец жыве з маёмасці іншых.
— Добра сказаў. Але ён прымае ў іншых не за проста так, ён дае за гэта тавары.
— Так, напэўна, адбываецца на самой справе. Кожны бярэ, кожны дае, такое жыццё.
— Але дазволь, калі ў цябе няма нічога, што ж ты дасі?
— Кожны дае, што ён мае. Ваяр дае сваю моц, купец дае тавары, настаўнік — вучэнне, селянін — рыс, рыбак — рыбу.
— Вельмі добра. I што ж ты можаш даць? Што гэта, што вывучыў ты, што ты можаш?
— Я магу думаць. Я магу чакаць. Я магу пасціць.
— Гэта ўсё?
— Я думаю — гэта ўсё.
— I для чаго патрэбнае гэта? Напрыклад, пасты — дзеля чаго яны карысныя?
— Гэта вельмі карысна, спадар. Калі ў чалавека зусім няма чаго есці, пасціць — найразумнейшае, што можна зрабіць. Калі б я, напрыклад, Сідхартха, не навучыўся пасціць, мусіў бы сёння шукаць службы ў цябе ці дзе-небудзь яшчэ, бо голад прымусіў бы мяне. Але Сідхартха можа спакойна чакаць, ён не ведае нецярпення, ён не ведае нястачы, доўга можа вытрываць голад і можа пры гэтым усміхацца. Для гэтага пасціць, спадару, карысна.
— Ты маеш рацыю, саман. Пачакай хвілінку.
Камасвамі выйшаў і вярнуўся са скруткам, які прапанаваў госцю і запытаўся:
— Можаш ты гэта прачытаць?
Сідхартха агледзеў скрутак, на якім была напісаная дамова аб куплі, і пачаў уголас чытаць яе змест.
— Дасканала, — сказаў Камасвамі. — Ці не жадаеш ты што-небудзь напісаць на гэтым аркушы?
Купец працягнуў аркуш і грыфель, Сідхартха напісаў і аддаў назад.
КНІГІ ОНЛАЙН
