Сідхартха
Герман Гесэ
Выдавец: Логвінаў
Памер: 100с.
Мінск 2007
— Я спаў, — казаў Сідхартха. — Як ты трапіў сюды?
— Ты спаў, — адказаў Гавінда. — Гэта нядобра спаць у такім лесе, дзе пралягаюць сцяжыны змей і лясных звяроў. Я, о спадар, я паслядоўнік узвышанага Гатамы, Буды Шак’ямуні, праходзіў з некалькімі нашымі па гэтай дарозе, тут убачыў цябе, ляжыш і спіш у месцы, дзе небяспечна. Таму паспрабаваў я цябе пабудзіць, о спадар, і тут я ўбачыў, што твой сон вельмі глыбокі, адстаў ад сваіх і сеў побач з табой. А потым, так мне падалося, я сам
заснуў, жадаючы вартаваць твой сон. Дрэнна выконваў я свой абавязак, стома мяне адолела. Але цяпер, калі ты прачнуўся, дазволь мне ісці, каб я мог дагнаць сваіх братоў.
— Дзякую табе, саман, што вартаваў мой сон, — сказаў Сідхартха. — Шчырыя вы, паслядоўнікі Узвышанага. Тады ідзі.
— Я пайшоў, спадар. Няхай спадару будзе ўдача.
— Дзякую табе, саман.
Гавінда пакланіўся:
— Жыві ў дабрыні
— Жыві ў дабрыні, Гавінда! — прамовіў Сідхартха.
Манах спыніўся.
— Адкуль ты ведаеш маё імя?
Тут усміхнуўся Сідхартха.
— Я ведаю цябе, о Гавінда, з хаціны твайго бацькі, са школы брахманаў, з ахвяраванняў, з нашага сыходу да саманаў і з той часіны, калі ты ў гаі Джэтаваны вырашыў стаць вучнем Узвышанага.
— Ты — Сідхартха! — закрычаў Гавінда. — Цяпер я пазнаў цябе, не разумею, як адразу цябе я не змог пазнаць. Вітаю ж, Сідхартха, вельмі рады бачыць цябе зноў!
— Таксама мне радасна бачыць зноў цябе. Ты быў вартаўніком майго сну, яшчэ раз дзякую табе за гэта, хоць мне і не патрэбна было. Куды ідзеш ты, о дружа?
— Нікуды я не іду. Заўсёды мы — манахі — у дарозе, пакуль не пачнецца перыяд дажджу, заўсёды цягаемся ад мястэчка да мястэчка, жывем па правілах, прапаведуем вучэнне, бярэм міласціну, ідзем далей. Заўсёды так. А ты, Сідхартха, куды ідзеш?
Казаў Сідхартха:
— Са мной так, дружа, як і з табой. Я нікуды не іду. Я вандрую. Я толькі ў дарозе.
Гавінда казаў:
— Ты кажаш, што вандруеш, і я веру табе. Але прабач, о Сідхартха, не як пілігрым ты выглядаеш. Ты носіш адзенне багатага, ты носіш абутак паважанага, а твае валасы пахнуць водарам, гэта не валасы пілігрыма, не валасы самана.
— Добра, даражэнькі, добра прыкмеціў, усё бачыць тваё вострае вока. Але я табе і не гаварыў, што я саман. Я сказаў, што вандрую. Так яно і ёсць: я вандрую.
— Ты вандруеш, — сказаў Гавінда, — але мала хто вандруе ў такім адзенні, у такім абутку, з такімі валасамі. Ніколі не сустракаў такога пілігрыма, а я вандрую шмат год.
— Я веру табе, мой Гавінда. Але сёння менавіта такога пілігрыма ты напаткаў, у такім абутку, у такім адзенні. Успомні, даражэнькі: зменлівы свет з’яваў, зменлівы ў вышэйшай ступені, зменлівыя нашы адзенні, выгляд нашых валасоў і самі нашыя валасы і целы. Я нашу адзенне багатага, тут ты правільна прыкмеціў. Я нашу яго, бо быў багатым, і нашу валасы, як цывільныя і гульцы.
— А зараз, Сідхартха, хто ты цяпер?
— Я не ведаю, я ведаю гэтак жа мала, як і ты. Я ў дарозе. Я быў багаты, але не зараз, і кім буду заўтра, не ведаю.
— Ты згубіў сваё багацце?
— Я згубіў яго, ці яно мяне. Яно сышло з маіх рук. Хутка круціцца кола пераўтварэнняў, Гавінда. Дзе брахман-Сідхартха? Дзе саман-Сідхартха? Дзе багаты-Сідхартха? Мінулае хуткаплыннае, Гавінда, ты гэта ведаеш.
Гавінда доўга глядзеў на сябра свайго юнацтва з сумневам у вачах. Потым павітаў яго яшчэ раз, як вітаюць шаноўнага, і пайшоў сваёю дарогай.
3 усмешкай глядзеў яму ўслед Сідхартха, ён яшчэ любіў яго, гэтага пужлівага.
Дый як у гэты момант, у гэтую цудоўную часіну, пасля сну, пранікнёны словам ОМ, не мог Сідхартха некага ці нешта не любіць! Менавіта ў гэтым было чараўніцтва, якое адбылося ў ім у сне праз слова ОМ, што ён усё любіў, што ён быў напоўнены любоўю да ўсяго, што бачыў. I менавіта ад таго, так здавалася яму зараз, быў ён дагэтуль хворы, што нічога і нікога не мог любіць.
3 усмешкай пазіраў Сідхартха сыходзячаму манаху ўслед. Сон падсілкаваў яго, але вельмі мучыў Сідхартху голад, бо нічога не еў два дні, і даўно мінуў час, калі быў нечуллівым да голаду. 3 паку-
тай і ўсмешкай думаў Сідхартха пра той час. Тады, так узгадваў ён, пахваляўся перад Камалай трыма рэчамі, трыма высокароднымі і непераўзыдзенымі мастацтвамі: постам — чаканнем — мысленнем. Гэта было маёмасцю Сідхартхі, яго моцай і памкненнем, яго надзейным посахам; у імклівыя, пакутлівыя гады свайго юнацтва навучыўся ён гэтым тром мастацтвам, нічому іншаму. I вось яны пакінулі яго, нічога не засталося: ні посту, ні чакання, ні мыслення. Дзеля найагіднейшага пакінулі яго яны, дзеля таго, што мінула: дзеля дабрабыту, дзеля багацця! Дзіўна было яму, як насамрэч адбылося. I зараз, так здавалася, што сапраўды ён стаў чалавекамдзіцем.
Сідхартха думаў аб сваім становішчы. Цяжка прыходзілі думкі, не было аніякага жадання думаць, але прымусіў сябе.
«Цяпер, — думаў Сідхартха, — калі ўсе гэтыя рэчы аддаліліся ад мяне, цяпер я стаю пад сонцам, як некалі стаяў маленькім хлапчуком, нічога майго, нічога не ўмею, нічога не ведаю, нічому не навучыўся. Як гэта дзіўна! Зараз, калі я больш не малады, калі мае валасы напалову пасівелі, моц пакінула мяне, зараз пачынаю я зноў і спачатку, як дзіця!»
Зноў мусіў ён усміхацца. Так, дзіўным быў яго лёс! Насуперак ішоў ён з ім, ізноў цяпер стаяў ён спустошаны, і голы, і дурны ў свеце. Але сум не мог ён трываць, ён нават жадаў смяяцца з сябе, смяяцца з гэтага дзіўнага, дурнога сусвету.
«Наадварот адбываецца са мной!» — сказаў Сідхартха сабе і засмяяўся, і як ён гэта сказаў, позірк яго скіраваўся на раку; бачыў ён, як плыве яна таксама долу, заўсёды цячэ долу, але пры гэтым спявае вясёлая. Гэта вельмі спадабалася яму, і ён усміхнуўся рацэ. Ці была не тая рака, у якой ён жадаў патануць калісьці, сто год таму, ці гэта мроілася яму?
«Дзіўнае на самой справе было маё жыццё, — так думаў Сідхартха. — Дзіўныя сцяжыны яно бачыла. Калі я быў хлапчуком, займаўся толькі багамі і ахвярапрынашэннямі. Калі быў юнаком, займаўся аскезай, разважаннямі і медытацыямі, быў у
пошуку брахмана, шанаваў вечнае ў атмане. Маладзёнам далучыўся я да адрэшнікаў, жыў у лесе, трываў спякоту і маразы, вучыўся галадаць, вучыў сваё цела замярцвенню. Дзіўна потым прыйшло да мяне спазнанне з вучэння вялікага Буды, я адчуў, як быццам вучэнне пра адзінства Сусвету пульсуе ўва мне. Але таксама ад Буды і ад вялікіх ведаў мусіў пайсці я далей. Я пайшоў і навучыўся ў Камалы мастацтву кахання, вучыўся ў Камасвамі гандлю, накапліваць грошы, растрачваць грошы, вучыўся любіць свой страўнік, вучыўся задавольваць свае пачуцці. Шмат гадоў спатрэбілася мне, каб страціць дух, развучыцца думаць, каб забыць пра адзінства. Ці не вярнуўся я павольна па вялізных аблудных сцяжынах да дзяцінства, перастварыўся з мысліўцы ў дарослае дзіця? Але быў гэты шлях добрым, і птушка ў грудзях яго не памерла. Але што гэта быў за шлях! Я мусіў прайсці праз столькі дурасцяў, столькі друзу, столькі памылак, столькі брыдкага, расчараванняў і енкаў, дзеля таго, каб зноў стаць дзіцем і зноўку нанава пачаць. Але так было правільна, кажа мне маё сэрца, мае вочы ўсміхаюцца. Я мусіў перажыць адчай, мусіў апусціцца да самых дурных думак, да думак пра самагубства, каб перажыць спагаду, каб зноў узгадаць ОМ, каб магчы зноў па-сапраўднаму спаць і прачынацца. Я мусіў стаць дурнем, каб зноўку знайсці ў сабе атман. Я мусіў грашыць, каб зноўку жыць. Куды яшчэ завядзе мяне мой шлях? Дурнаваты ён — гэты шлях, ён ідзе зашмаргамі, магчыма, ідзе па крузе. Жадае ён ісці, як ён хоча, пайду я па ім».
Дзіўна адчуваў Сідхартха ў сваіх грудзях бурлівасць радасці.
«Адкуль жа, — пытаўся ён у свайго сэрца. — Адкуль у цябе гэтая радасць? Ідзе яна ад гэтага доўгага, добрага сну, які мяне так узбадзёрыў? Ці ад слова ОМ, якое я прамаўляў? Ці ад таго, што я збег, што ўдаліся ўцёкі, што я нарэшце вольны і, як дзіця, стаю пад нябёсамі? О, цудоўныя гэтыя ўцёкі, гэты палёт! Якое чыстае і добрае тут паветра, як хораша дыхаць! Там, адкуль я ўцёк, патыхала ад усяго міртаю, прысмакамі, віном, перанасычэннем, лянотай. Як ненавідзеў я свет багатых, махляроў, куп-
цоў! Як я ненавідзеў сам сябе, што так доўга заставаўся ў гэтым жахлівым свеце! Як я ненавідзеў сам сябе, сам сябе рабаваў, атручваў, зайздросціў, зрабіў сябе старым і злым! He, ніколі больш не буду я рабіць таго, што мне так было міла, што Сідхартха быццам быў мудры! Гэта я зрабіў добра, што мне падабаецца, што мушу пахваліць, што канец той нянавісці супраць сябе самога, з тым дурным і пустэльным жыццём! Хвалю цябе, Сідхартха, што пасля доўгіх дурасцяў зноў пачуў у сваіх грудзях птушку і пакрочыў за ёй!»
Так хваліў Сідхартха сябе, радаваўся сабе, прыслухоўваўся да свайго страўніка, які буркатаў ад голаду.
Крышку пакуты, крышку агіды пакаштаваў ён за апошнія часіны і дні, нажэрся да бядоты, да смерці. Так было добра. Доўга яшчэ мог ён заставацца з Камасвамі, здабываць грошы, набіваць сваё пуза і спусташаць сваю душу, доўга ён мог жыць у гэтым салодкім, мяккім пекле, пакуль не прыйшло б гэтае: момант дасканалага адчаю і безвыніковасці, момант, калі ён вісеў над хвалямі ракі і быў гатовы знішчыць сябе. Але ён адчуў гэты адчай, гэтую глыбокую агіду, якую адчуваў да сябе, што птушка, святая крыніца і голас у ім былі жывыя, таму яго напаўняла радасць, таму ён усміхаўся, таму ззяў яго твар пад сівымі валасамі.
«Гэта добра, — думаў ён, — усё трэба пакаштаваць самому, што трэба ведаць. Што спакуса свету і багацце не ад дабра, гэтаму я навучыўся дзіцем. Даўно гэта я ведаў, але перажыў толькі зараз. I цяпер ведаю гэта, адчуваю не толькі розумам, але і вачамі, сэрцам і страўнікам. Добра мне, што ведаю гэта!»
Доўга разважаў пра свае пераўтварэнні, прыслухоўваўся да птушкі, якая спявала ад радасці. Ці не памерла гэтая птушка ў ім, ці не чуў ён яе смерць? He, нешта іншае памерла ў ім, нешта, што нагадвала пра смерць. Гэта і было тое, што якраз ён хацеў забіць у свае палымяныя гады? Ці не было гэта яго «Я», яго маленькае, пужлівае, ганарлівае «Я», з якім ён змагаўся доўгія гады, якое заўсёды перамагала яго зноў, пасля кожнага забойства, зноў з’яўляла-
ся, забараняла радасць і прыносіла жах? Ці не сёння ўрэшце напаткаў ён сваю смерць, тут, у лесе, ля гэтай любай ракі? Ці не з-за гэтай смерці быў ён як дзіця, такі поўны даверу, без жаху, такі поўны радасці?
КНІГІ ОНЛАЙН
