Сідхартха
Герман Гесэ
Выдавец: Логвінаў
Памер: 100с.
Мінск 2007
Калі распавёў усё да канца, Вазудэва скіраваў на яго свой сяброўскі позірк пастарэлых вачэй, не прамовіўшы ні слова, але ў вачах гарэлі любоў і радасць, свядомасць і веды. Ён узяў руку Сідхартхі, павёў да звыклага месца на беразе, сеў побач і ўсміхнуўся рацэ.
— Ты чуў яе смех, — сказаў ён. — Але ты не ўсё пачуў. Прыслухайся, ты пачуеш болей.
Яны прыслухаліся. Сакавіта гучала шматгалосная песня ракі. Сідхартха паглядзеў у ваду, і перад ім з’явіліся хуткаплынныя выявы з жыцця: яго бацька — адзінокі, з тугой па сыне, з’явіўся сам
Сідхартха — адзінокі, скаваны тымі ж ланцугамі самоты з далёкім сынам; з’явіўся яго сын — таксама адзінокі, хлапчук з жарсцю, памкнуўшы па вогненнай дарозе сваіх маладых жаданняў, кожны быў скіраваны на сваю мэту, кожны быў апантаны ёю, пакутаваў ад яе.
Рака спявала голасам пакут, несупынна спявала яна, несупынна цякла да сваёй мэты, шкадобна гучаў яе голас.
— Ты чуеш? — спытаў маўклівы позірк Вазудэвы.
Сідхартха кіўнуў.
— Слухай лепей, — прашаптаў Вазудэва.
Сідхартха паспрабаваў прыслухацца. Вобраз бацькі, яго ўласны вобраз і вобраз сына злучыліся ў адно, з’явіўся і знік твар Камалы, і твар Гавінды, і іншыя абрысы злучаліся, змянялі адзін аднога, цяклі з ракою, мкнулі разам з ёю да мэты — неадступна, наравіста, пакутліва, а голас ракі гучаў поўны самоты, поўны пякучага болю, неспатоленага жадання. Да мэты мкнула рака. Сідхартха бачыў, як спяшала яна — рака, якая складалася з яго і сваякоў і з усіх людзей, якіх бачыў ён; кожная хваля і кропля мкнула да мэты — спешна і пакутліва — да многіх мэтаў: да вадаспаду, да возера, да быстрыцы, да мора — і ўсе мэты былі дасягнутыя, і за кожнай мкнула новая, і з вады ўздымалася пара да нябёсаў і пралівалася дажджом, рабілася крынічкай, рабілася ручаём, рабілася ракой, мкнула да новага, бруілася па-новаму. Але ўпарты голас змяніўся. Яшчэ гучаў ён, поўны пакутаў, поўны пошукаў, але іншыя галасы сталі яму спадарожнічаць, галасы радасці і пакуты, добрыя і злыя галасы, смяшлівыя і самотныя — сотні галасоў, тысячы галасоў.
Сідхартха слухаў. Ён пераўтварыўся ў слых, цалкам паглыбіўшыся ў слуханне, цалкам спустошаны, ён адчуваў, што толькі зараз навучыўся слухаць. Часта чуў ён усё гэта — тысячы галасоў ракі, сёння і яны гучалі па-новаму. Ужо не мог адрозніць ён сярод многіх галасоў вясёлыя ад плачу, дзіцячыя ад дарослых, так яны злучаліся ў адно — шкадоба самотных і смех мудрых, крыкі гневу і стогны паміраючых — усё злучылася разам, усё раствары-
лася ў адным і пераплялося ў іншым, тысячы разоў, пакінуўшы свой адбітак. I ўсе асалоды, усё добрае і злое — усё разам складала Сусвет. Усё разам складала раку падзеяў, складала музыку жыцця. I калі Сідхартха слухаў уважліва гэтую раку, гэтую песню тысячы галасоў, не звяртаў увагі на водгукі пакутаў і песні, калі не прымацоўваў сваю душу да нейкага аднога голаса і не пагружаўся ў яго, усім сваім «Я», слухаў усе галасы, адчуваў адзінства, высвятлялася, што вялікая песня тысячы галасоў складалася з адзінага слова — ОМ — дасканаласць.
— Ты чуеш? — зноў спытаў позірк Вазудэвы.
Шчырай была ўсмешка Вазудэвы, плыла над усімі зморшчынамі постаць старога, як над усімі галасамі ракі плыло слова ОМ. Шчырай была яго ўсмешка, калі пазіраў на сябра, тая ж усмешка заззяла на твары Сідхартхі. Рана яго заквітнела, промні пырснулі з яго пакут, «Я» злілося з вечнасцю.
У гэтую ж часіну кінуў Сідхартха змагацца з лёсам, кінуў пакуты. На твары яго квеценем заззялі веды, якім ужо не супярэчаць воля і прага дасканаласці, яны былі злучаныя з ракой быцця, з быстрыцай жыцця, поўнай спачування, поўнай супольнай радасці, адданыя гэтай быстрыцы, агульныя.
Вазудэва ўзняўся са свайго месца, зірнуў у вочы Сідхартхі, пабачыў у іх прамень ведаў, асцярожна, ціхенька дакрануўся рукой да пляча Сідхартхі і сказаў:
— Я чакаў гэтага моманту, дружа. Гэты момант надышоў, дазволь мне ісці. Доўга чакаў я гэтага моманту, доўга я быў Вазудэвам-чаўняром. Досыць ужо. Бывай, хаціна, бывай, рака, бывай, Сідхартха!
Нізка пакланіўся Сідхартха.
— Я гэта ведаў, — сказаў ціха Сідхартха. — Ты пойдзеш у лес?
— Я іду ў лес, я іду да Адзінства, — адказаў ззяючы Вазудэва.
Ззяючым сыходзіў Вазудэва; Сідхартха глядзеў яму ўслед. 3 глыбокай радасцю, з глыбокай сур’ёзнасцю глядзеў ён на крокі, поўныя спакою, на азораную галаву, на фігуру, напоўненую святлом.
Гавінда
Разам з іншымі манахамі спачываў Гавінда ў гаі, які куртызанка Камала падаравала вучням Гатамы. Гавінда пачуў у размове пра старога чаўняра, які жыў на рацэ ў адлегласці дзённай хады, і якога паважалі за мудрасць. Калі Гавінда выправіўся ў дарогу, ён абраў сцяжыну да пераправы, каб пабачыць гэтага чаўняра. Бо хоць жыў ён усё жыццё па правілах, і маладыя манахі глядзелі на яго з пашанай за яго ўзрост і памяркоўнасць, але ў яго сэрцы не сціхалі неспакой і пошук.
Гавінда падышоў да ракі, папрасіў старога перавезці на другі бок, і на тым беразе, сыходзячы з чоўну, сказаў чаўняру:
— Шмат добрага робіш ты нам, манахам і пілігрымам, шмат з нас ты ўжо перавозіў. Ці не шукальнік ты, чаўняр, сапраўднай сцяжыны?
Сідхартха казаў з усмешкай у старых вачах:
— Называеш ты сябе шукальнікам, о шаноўны, і на схіле гадоў носіш адзенне манаха Гатамы?
— Хоць я стары, — казаў Гавінда, — але пошукаў не кінуў. Ніколі не кіну сваіх пошукаў — так наканавана мне. Але ж і ты доўга шукаў. Ці не дасі мне парады, шаноўны?
Казаў Сідхартха:
— Што магу я табе, шаноўны, сказаць? Мабыць, тое, што ты зашмат шукаеш. I таму не паспяваеш знаходзіць.
— Як гэта? — спытаў Гавінда.
— Калі нехта шукае, — казаў Сідхартха, — лёгка здараецца, што вока трапляе толькі на тую рэч, якую шукае; ён нічога не знаходзіць, нічога не заўважае, бо думае толькі аб пошуку, бо ёсць толькі адна мэта, бо ён апантаны ёй. Шукаць — значыць мець мэту. А каб знаходзіць, трэба быць вольным, быць шчырым, не мець мэты. Ты, шаноўны, верагодна, шукальнік, бо імкнучыся да сваёй мэты, не бачыш шмат, што навідавоку.
— Я не зусім разумею, — сказаў Гавінда, — што ты маеш на ўвазе?
Адказаў Сідхартха:
— Аднойчы, о шаноўны, шмат гадоў таму ты быў на гэтай рацэ і знайшоў на беразе чалавека, які спаў, і сеў ты каля яго, каб вартаваць яго сон. He пазнаеш, о шаноўны, ты таго чалавека, які спаў?
Здзіўлены, быццам зачараваны, глядзеў манах ў вочы чаўняра.
— Ты? Сідхартха? — спытаў ён спужаным голасам. — Цябе і на гэты раз я не пазнаў! Сардэчна вітаю цябе, Сідхартха, рады ўсім сэрцам бачыць цябе зноў! Ты вельмі змяніўся, дружа. Дык, значыць, чаўняром зрабіўся ты?
Шчыра засмяяўся Сідхартха.
— Чаўняром, так. Некаторыя, Гавінда, мусяць шмат разоў змяніцца, мусяць шмат змяніць вопратак. Адзін з іх — я, дарагі. Калі ласка, Гавінда, застанься начаваць у маёй хаціне.
Гавінда застаўся нанач і спаў на ложку, які належаў раней Вазудэву. Шмат пытанняў задаваў ён сябру свайго юнацтва, шмат мусіў распавесці Сідхартха аб сваім жыцці.
Калі наступнай раніцай надышоў час збірацца ў дарогу, сказаў Гавінда не без ваганняў:
— Перад тым, як працягну вандроўку, Сідхартха, дазволь мне яшчэ адно пытанне. У цябе ёсць вучэнне? У цябе ёсць вера ці веды, якім наследуеш ты, якія дапамагаюць жыць табе і праведна чыніць свае справы?
Казаў Сідхартха:
— Ты ведаеш, дарагі, калі я быў маладзёнам, у тыя часы, калі жылі мы ў лесе з адрэшнікамі, прыйшоў да высновы я не давяраць вучэнням і настаўнікам, павярнуўся да іх спінай. Я застаўся пры сваім. Але шмат з тых часоў было ў мяне настаўнікаў. Адна гожая куртызанка была доўгі час маёй настаўніцай, і багаты купец быў маім настаўнікам, і гульцы ў косці. Адзін час вандроўны паслядоўнік Буды быў маім настаўнікам, сядзеў побач са мной, калі заснуў я ў лесе, змораны пілігрымкай. Таксама ад яго вучыўся я, за што ўдзячны яму, тысячы разоў удзячны. Але ў большасці навучыўся я тут, ад ракі і ад майго папярэдніка, ад чаўняра Вазудэвы. Ен быў вельмі простым чалавекам, Вазудэва, ён не быў мысліўцам, але ведаў неабходнае, як Гатама, ён быў дасканалым, святым.
Гавінда казаў:
— Усё яшчэ, о Сідхартха, любіш ты крыху пажартаваць, як мне здаецца. Я веру табе і ведаю, што ніякаму настаўніку не наследаваў ты. Але ці няма ў цябе самога вучэння ці нейкіх думак, нейкіх спазнанняў уласных, якія табе дапамагаюць жыць? Калі б сказаў аб гэтым што-небудзь, парадаваў б ты мне сэрца.
Казаў Сідхартха:
— Часам у мяне былі думкі і спазнанні. На гадзіну ці дзень адчуваў у сабе веды, як жыццё адчуваюць у сэрцы. Мноства думак было, але цяжка мне было б табе іх паведаміць. Глядзі, мой Гавінда, вось адна з маіх думак, якую я знайшоў: Мудрасць перадаць нельга. Мудрасць, якую хоча перадаць мудрэц, гучыць заўсёды, як дурнота.
— Ты жартуеш? — спытаў Гавінда.
— Я не жартую. Я кажу, што знайшоў. Можна перадаць веды, мудрасць — немагчыма. Яе можна знайсці, можна зрабіцца апантаным ёй, рабіць з ёй цуды, але казаць пра яе і навучыць ёй немагчыма.
Гэта што зразумеў я маладзёнам, чым ушчувалі мяне мае настаўнікі. Я знайшоў адну думку, Гавінда, якую ты палічыш за жарт альбо дурасць, але маю лепшую думку. Яна гучыць так: кожнаіі ісціне — супрацьлегласць таксама ісцінаі Дык вось, ісціну можна выказаць і аформіць у словах толькі калі яна аднабаковая. Аднабаковае ўсё, што думаецца і можа быць выказанае ў словах, усё аднабаковае, усё палавінкавае, усяму не стае цэласнасці, завершанасці, адзінства. Калі Узвышаны, Гатама, казаў пра Сусвет, мусіў падзяляць яго на сансару і нірвану, на ілюзію і праўду, на пакуты і вызваленне. Па-іншаму нельга, няма іншага шляху для таго, хто прагне вучыць. Сусвет існуе вакол нас і ў нас саміх, ён ніколі не бывае аднабаковым. Ніколі, ніякі чалавек і ніякае дзеянне не можа дасягнуць цалкам сансары ці нірваны, ніводны чалавек не можа быць цалкам святым альбо цалкам грэшным. Здаецца, што з-за таго, што мы верым бачнасці, час уяўляецца нечым дзейным. Час не існуе, Гавінда, усё больш і больш пераконваюся ў гэтым. А калі час усё ж існуе,
то мяжа паміж Светам і Вечнасцю, паміж пакутай і духоўнасцю, паміж злом і дабром толькі прывідная.
— Як гэта? — спытаў Гавінда з жахам.
— Добра слухай, даражэнькі, добра слухай! Грэшнік, як я і ты — гэта грэшнік, але ён дасягне калі-небудзь нірваны, стане Будам — глядзі ж: гэтае «калі-небудзь» — аблуда, толькі падабенства ісціне! Грэшнік не на шляху да перастварэння ў Буду, хаця наш розум не можа ўявіць па-іншаму. He, у грэшніку зараз, сёння ўжо жыве будучы Буда, уся яго будучыня ўжо тут, ты мусіш у ім, у сабе, у кожным, які нарадзіўся, шанаваць магчымага, схаванага Буду. Сусвет, дружа Гавінда, нельга лічыць дасканалым альбо далёкім ад дасканаласці: не, ён дасканалы ў кожнае імгненне, усе грахі нясуць у сабе дараванне, усе маленькія дзеці нясуць у сабе старых, усе нованароджаныя — смерць, усе паміраючыя — вечнае жыццё. Ніводнаму чалавеку немагчыма пабачыць у іншым, як далёка прасунуўся той на шляху сваім, у рабаўніку і ў гульцы ў косці чакае Буда, а ў кожным брахмане падчэквае рабаўнік. Ёсць магчымасць у глыбокай медытацыі адрынуць час, убачыць, што прайшло, ёсць і будзе ў жыцці адначасова, і ўсё — добра, усё — дасканала, усё — Брахма. Таму тое, што ёсць, бачыцца мне добрым, смерць бачыцца жыццём, грэх — святасцю, вучонасць — дурасцю, усё мусіць быць такім, усё патрабуе толькі маёй згоды, толькі маёй волі, майго разумення, каб быць добрым сабе, каб не шкодзіць сабе. Спазнаў на целе і душы сваёй, што мне патрэбны быў грэх, патрэбная была асалода, пажада да раскошы, славалюбства, і патрэбны быў адчай ганьбы, каб пераадолець свой супраціў і навучыцца любіць свет, каб не параўноўваць яго больш з нейкім, які жадаю я, з нейкім прыдуманым вобразам дасканаласці, а пакінуць яго такім, як ёсць, любіць яго і шчыра належаць яму. Гэта, о Гавінда, некаторыя думкі, якія прыйшлі праз мае разважанні.
КНІГІ ОНЛАЙН
