Сідхартха
Герман Гесэ
Выдавец: Логвінаў
Памер: 100с.
Мінск 2007
— Спадабаўся і мне твой сын. Але ж, Сідхартха, трэба брацца за працу, шмат трэба зрабіць. На тым самым ляжаку, на якім памерла мая жонка, памерла Камала. На тым жа ўзгорку раскладзем Камале пахавальнае вогнішча, на ім расклаў я вогнішча сваёй жонцы.
Пакуль хлопчык яшчэ спаў, падрыхтавалі пахавальнае вогнішча.
Сын
Баязліва і са слязьмі ў вачах перажыў хлопчык пахаванне сваёй маці, адчужана і баязліва слухаў ён Сідхартху, які называў яго сваім сынам і запрасіў жыць з ім у хаціне Вазудэвы. Збялелы, сядзеў ён штодня на магільным узгорку, не еў, закрыў сваё сэрца і позірк, змагаўся, паўставаў супраць лёсу.
Сідхартха шкадаваў сына і бараніў, разумеў яго самоту. Сідхартха разумеў, што сын не пазнае яго, што не можа любіць яго як бацьку. Паступова заўважыў ён таксама, што адзінаццацігадовы быў разбэшчаным хлопчыкам, матуліным сынком, вырас у звыкласці да багаццяў, прызвычаіўся да файных страваў, мяккага ложка, прызвычаіўся загадваць служкам. Сідхартха разумеў, што самотнік і разбэснік не адразу пагодзіцца на чужыну і беднасць. Сідхартха не прымушаў яго, ён рабіў некаторыя справы для яго, вышукваў лепшы кавалак для яго. Паступова стаў спадзявацца Сідхартха перацягнуць яго на свой бок шчырым цярпеннем.
Багатым і шчаслівым назваў Сідхартха сябе, калі прыйшоў да яго хлопчык. Але час ішоў, хлопчык заставаўся чужым і нелюдзімым, паказваў сваё ганарлівае і ўпартае сэрца, не хацеў рабіць аніякай работы, не выказваў ніякай павагі да старых, абіраў няспелую садавіну з дрэў Вазудэвы, і Сідхартха пачаў разумець, што з сынам прыйшлі да яго не шчасце і спакой, а пакуты і турботы. Але Сідхартха любіў яго, і мілымі былі яму пакуты і турботы, турботы любові былі мілейшыя, чым шчасце і радасць без хлопчыка.
3 таго часу, як з’явіўся ў хаціне малодшы Сідхартха, старыя падзялілі працу. Вазудэва зноў узяў на сябе абавязкі чаўняра, а Сідхартха, каб быць са сваім сынам, працу ў хаціне і на гародзе.
Доўгі час, доўгія месяцы чакаў Сідхартха, што сын зразумее яго, прыме любоў, магчыма, адгукнецца на яе. Доўгія месяцы чакаў Вазудэва, глядзеў, чакаў і маўчаў. У адзін дзень, калі Сідхартхамалодшы змучыў свайго бацьку ўпартасцю, выбрыкамі і разбіў абедзве місы для рысу, адвёў
вечарам Вазудэва свайго сябра ўбок і сказаў яму ўсё.
— Даруй мне, — казаў Вазудэва. — 3 сяброўскім сэрцам кажу я табе. Я бачу, што ты пакутуеш, бачу, што бяда ў цябе. Твой сын, даражэнькі, чыніць табе турботы, а таксама і мне. Да іншага жыцця, да іншага гняздзечка прызвычаіўся малады птах. He як ты збягае ён ад багацця і горада з-за абрыдласці і агіды, супраць сваёй волі мусіць пакінуць яго. Я пытаўся ў ракі, о дружа, шмат разоў пытаўся ў яе. Але рака смяялася, яна кпіла з мяне і цябе, рагоча над нашай дурасцю. Вада мкне да вады, маладосць — да маладосці, твой сын не на месцы, дзе можа расці. Спытай і ты раку, паслухай і ты яе!
Самотна пазіраў Сідхартха на сяброўскі твар, у зморшчынах якога іскрылася шчырасць.
— Mary я пакінуць яго? — спытаў ён сцішана, засаромеўшыся. — Дай яшчэ мне трохі часу, дарагі! Глядзі, я змагаюся за яго, за яго сэрца, любоўю і шчырай вытрымкай хачу змяніць я яго. I з ім некалі загаворыць рака, ён таксама абраны.
Усмешка Вазудэвы стала спагадлівай:
— О так, таксама і ён абраны, таксама і ён ад вечнага жыцця. Але ж мы ведаем — ты і я — да чаго ён абраны, да якога шляху, да якіх учынкаў, да якіх пакутаў! He маленькімі будуць яго пакуты, ганарлівае і цвёрдае яго сэрца, шмат мусяць такія пакутаваць, шмат памыляцца, шмат чыніць несправядлівасці, узяць на сябе шмат грахоў. Скажы мне, даражэнькі: ты не выхоўваеш свайго сына? Ты не прымушаеш яго? He б’еш? He караеш яго?
— He, Вазудэва, я нічога гэтага не раблю.
— Я ведаю гэта. Ты не прымушаеш яго, не б’еш яго, не загадваеш яму, бо ведаеш, што мяккасць мацней за цвёрдасць, вада мацней за скалу, любоў мацней за гвалт. Вельмі добра, я хвалю цябе! Але ці не памылка з твайго боку, што не прымушаеш яго, не караеш? Ці не няволіш ты яго кайданамі сваёй любові? Ці не ганьбіш яго штодня, ці не робіш яшчэ цяжэй сваёй дабрынёй і вытрымкай? Ці не прымушаеш фанабэрыстага і разбэшчанага хлопчыка жыць у адной хаціне з двума старымі едакамі бананаў, для якіх ужо рыс — смачны кавалак, думкі якіх не
могуць быць яго думкамі, сэрцы якіх састарэлі і сцішыліся, хада іх іншая, чым у яго? Ці не пакараны ён гэтым, не прымушаны?
Апусціўшы вочы сядзеў Сідхартха. Ціха спытаў ён:
— Як ты думаеш, што мушу рабіць?
Казаў Вазудэва:
— Адвязі сына ў горад, адвязі ў дом яго маці. Там будуць яшчэ яго служкі, якім аддасі яго. A калі там нікога не будзе, дык адвязі яго да настаўніка, не дзеля вучобы, а каб далучыўся ён да іншых хлопчыкаў і дзяўчынак і да свету, якому ён належыць. Ніколі ты не думаў пра гэта?
— Ты глядзіш у маё сэрца, — сказаў самотна Сідхартха.—Часта я думаў аб гэтым. Але глядзі, як мушу я яго, у якога цвёрдае сэрца, аддаць у свет? Ці не зробіцца ён зусім ганарлівым, апантаным пажадай і ўладай, ці не паўторыць памылак свайго бацькі, ці не знікне дарэшты ў сансары?
Святлом ззяла ўсмешка чаўняра, з пяшчотай узяў за руку Сідхартху і сказаў:
— Спытай аб гэтым раку, дружа! Паслухай, як смяецца яна з гэтага! Ці ты верыш сапраўды, што рабіў свае дурасці, каб абараніць ад іх сына? I як жа? Вучэннем, малітвай, ушчуваннем? Дарагі, зусім забыў тую гісторыю, тую павучальную гісторыю пра сына брахмана Сідхартху, якую ты мне аднойчы распавёў на гэтым месцы? Хто абараніў самана Сідхартху ад сансары, ад грэху, ад сквапнасці, ад дурасці? Ці змагла яго абараніць святасць бацькі, павучанні яго настаўнікаў, яго ўласныя веды, яго ўласны пошук? Які бацька, які настаўнік змог абараніць яго, ня даў пражыць самому жыццё, самому выпэцкацца ў жыцці, узяць віну на сябе, выпіць горычны напой, знайсці ўласную сцяжыну? Ці ты верыш, што свой шлях можна прайсці яшчэ за некага? Можа, твайго сынка, бо любіш яго, жадаеш абараніць яго ад пакуты, ад болю і расчараванняў? Але хоць дзесяць разоў памры ты за яго, не змог бы ўзяць на сябе і маленькай часткі яго лёсу.
Ніколі яшчэ Вазудэва не прамаўляў так шмат. Шчыра падзякаваў яму Сідхартха і пайшоў, заклапочаны, у хаціну, але доўга не мог заснуць. Вазудэ-
ва не сказаў яму нічога, што б сам ён не ведаў, аб чым не думаў. Былі гэтыя веды. супраць якіх ён не мог нічога зрабіць, мацней за веды была яго любоў да хлопчыка, мацней была пяшчота, мацней жах згубіць сына. Калі-небудзь за што-небудзь аддаваў Сідхартха так сваё сэрца, ці любіў так ён каго-небудзь з людзей, так слепа, так пакутліва, так беспаспяхова і ўсё ж так шчасліва?
Сідхартха не мог наследаваць парадзе сябра, ён не мог аддаць сына. Ён дазваляў сабою загадваць хлопчыку, дазваляў грэбаваць сабою. Сідхартха маўчаў і чакаў, штодзённа пачынаў нямую барацьбу шчырасцю, нягучную вайну цярплівасці. Таксама Вазудэва маўчаў і чакаў шчыра, разумеючы, цярпліва. У цярплівасці яны абодвы былі майстрамі.
Аднойчы, калі твар хлопчыка вельмі нагадаў Камалу, раптам прыгадаліся Сідхартху словы, якія аднойчы сказала яму Камала ў дні юнацтва. «Ты не здольны любіць», — сказала яна, і ён згадзіўся з ёю і параўнаў сябе з зоркаю, а людзей-дзяцей з апалым лісцем, але ў тых словах адчуў ён папрок.
Насамрэч не аддаваўся ён цалкам ніколі чалавеку, не растрачваў сябе дарэшты, не губляў сябе, не чыніў дурасці закаханага, ніколі не мог ён гэтага, і гэта было, як тады здавалася яму, вялікім адрозненнем ад людзей-дзяцей. Але з таго часу, як з’явіўся яго сын, стаў і Сідхартха цалкам чалавекамдзіцем, пакутаваў з-за чалавека, любіў яго, губляўся ў гэтай любові, зрабіўся з-за гэтай любові дурнем. Цяпер і ён адчуў, позна ў жыцці, адчуў гэтую вельмі рэдкую і дзіўную жарсць, пакутаваў ад яе, пакутаваў моцна, быў апантаны ёю, быццам узнавіўся, стаў больш багатым.
Дакладна адчуваў ён, што гэтая любоў, гэтая сляпая любоў да сына — жарсць, нешта людское — гэта сансара, змрочная крыніца, цьмяная вада. Аднак адчуваў ён, што любоў гэтая, недарэмная, неабходная, прыйшла з яго існасці. Таксама за гэтую асалоду мусіць разлічыцца ён, пакаштаваць гэты боль, здзейсніць гэтыя дурасці.
Сын дазваляў рабіць гэтыя дурасці, дазваляў штодзённа прыслугоўваць, дазваляў задавольваць яго настрой. Гэты бацька не меў нічога, што б
здзівіла яго, нічога, чаго б пабойваўся. Ён быў добрым чалавекам, гэты бацька, — добры, мяккі чалавек, магчыма, вельмі дабрадзейны чалавек, магчыма, святы — гэта ўсё былі якасці, якімі немагчыма было заваяваць хлопчыка. Нудным быў яму гэты бацька, які тут трымаў яго ў хаціне, нудна было, што на кожны выбрык адказваў усмешкай, на кожнае брыдкаслоўе — радасцю, на злосць — дабрынёй, здавалася ўсё ненавіснай ліслівасцю гэтага старога махляра. Нашмат лепей было б хлопчыку чуць ад яго пагрозы, цярпець пабоі.
Надыйшоў дзень, калі Сідхартха-малодшы ўзбунтаваўся супраць свайго бацькі. Сідхартха-старэйшы даў даручэнне прынесці сухога галля. Але хлопчык не пайшоў з хаціны, ён стаў упарта на месцы і шалёна тупаў нагой па зямлі, сціскаў кулакі і выкрыкнуў свайму бацьку ў твар усю нянавісць і агіду.
— Нясі сам сваё вецце! — крыкнуў ён шалёна. — Я не твой служка! Я ведаю, чаму ты не б’еш мяне, ты не адважваешся; я ведаю, ты хочаш паказаць і прынізіць мяне сваёй святасцю і дабрынёй. Ты жадаеш, каб я зрабіўся такім, як ты, такім жа святым, такім добрым, такім мудрым! Але я, слухай, лепей на зло зраблюся рабаўніком і забойцам, сыду ў пекла, чым буду такім, як ты! Я ненавіджу цябе, ты не мой бацька, і хоць будзь ты дзесяць разоў каханкам маёй маці!
Гнеў і самота перапаўнялі яго і выліваліся ў злыя словы супраць бацькі. Потым хлопчык збег і вярнуўся позна ўвечары.
Наступнай раніцай ён знік. Знік і сплецены з двухкаляровай басты кошык, у якім паромшчыкі хавалі медзяшы і срэбранікі, якія плацілі ім за пераправу. Знік і човен, але Сідхартха ўбачыў яго на другім беразе. Хлопчык збег.
— Я мушу пайсці за ім следам, — сказаў Сідхартха і дрыжаў ад учорашняй лаянкі і енкаў сына. — Хлопчык не можа адзін ісці праз лес. Ён загіне. Нам трэба змайстраваць плыт, Вазудэва, каб перабрацца праз раку.
— Мы змайструем плыт, — сказаў Вазудэва, — каб забраць наш човен, які скраў хлопец. Сына ты павінны адпусціць, дружа, ён больш не дзіця, яму
КНІГІ ОНЛАЙН
