Сідхартха
Герман Гесэ
Выдавец: Логвінаў
Памер: 100с.
Мінск 2007
не патрэбна дапамога. Ёп шукае дарогу да горада, ён мае рацыю, не забывай гэтага. Ён зрабіў, што не змог не зрабіць. Ён паклапоціцца сам пра сябе, ён ідзе сваёю дарогай. Ах, Сідхартха, я бачу, як ты пакутуеш, але ты пакутуеш болем, з якога трэба смяяцца, з якога сам будзеш смяяцца.
Сідхартха не адказаў. Ён ужо трымаў сякеру ў руках і пачаў майстраваць плыт з бамбуку, а Вазудэва дапамагаў яму звязваць бярвенне ліянамі. Потым паромшчыкі пераплылі, далёка аднесла іх плынню, выцягнулі плыт на другім беразе.
— Навошта ты ўзяў з сабой сякеру? — спытаў Сідхартха.
Вазудэва адказаў:
— Можа так быць, што вёслы ад нашага чоўна зніклі.
Але Сідхартха ведаў, што думае яго сябар. Ён думаў, што хлопчык выкінуў ці зламаў вёслы, каб адпомсціць і перашкодзіць пераследаванню. I сапраўды, у чоўне не было вёслаў. Вазудэва паказаў на дно чоўна і зірнуў з усмешкай на сябра, быццам хацеў сказаць: «Бачыш, што хацеў сказаць табе твой сын? ».
Вазудэва прыняўся ладзіць новыя вёслы. Сідхартха развітаўся, каб выправіцца на пошукі ўцекача. Вазудэва не перашкаджаў.
Калі Сідхартха даволі далёка зайшоў у лес, яму падумалася, што ад пошукаў не будзе карысці. Можа, хлопчык ужо далёка і дайшоў да горада, альбо, калі яшчэ ідзе, схаваецца, пабачыўшы пераслед. Разважаючы далей, Сідхартха прыйшоў да высновы, што не надта турбуецца пра свайго сына, бо нутром адчувае, што нішто не пагражае яму, ніякая небяспека ў лесе. Але ён бег безупынку, не каб выратаваць сына, а з-за магчымасці яшчэ раз пабачыць яго. I ён дабег да горада.
Калі Сідхартха апынуўся на шырокай дарозе недалёка ад горада, спыніўся ля ўваходу ў сад уцех, які належаў некалі Камале, дзе калісьці сустрэў яе ўпершыню. Тая пара абудзілася ў яго душы, зноў бачыў, як стаіць ён малады, голы, з барадою, саман, з валасамі, поўнымі пылу. Доўга стаяў Сідхартха і пазіраў праз расчыненую браму ў сад, бачыў манахаў у жоўтых строях.
Доўга стаяў ён, разважаў, бачыў карціны, прыслухоўваўся да гісторыі свайго жыцця. Доўга стаяў ён, пазіраў на манахаў, замест іх бачыў маладога Сідхартху і маладую Камалу, як ідуць яны разам пад высокімі дрэвамі. Дакладна бачыў сябе, як сустрэла яго Камала, як спазнаў яе першы пацалунак, як з пагардай і пыхай азіраўся ён на сваё былое брахманства, як ганарліва і сквапна занурыўся ў свецкае жыццё. Ён бачыў Камасвамі, бачыў служак, танцорак, гульцоў у косткі, музыкаў, бачыў пеўчую птушку Камалы, перажываў гэта яшчэ раз, дыхаў паветрам сансары, а затым зноў пачуўся старым і стомленым, адчуў яшчэ раз агіду, адчуў яшчэ раз жаданне знішчыць сябе, потым зноў лекаваўся святым словам ОМ.
Пакуль стаяў ля брамы ў сад, зразумеў Сідхартха, што імкненне было дурное, якое прывяло яго да гэтага месца, што не можа ён дапамагчы свайму сыну, што не трэба трымацца за яго. Глыбока ў сэрцы адчуваў ён любоў да ўцекача. Ранай на сэрцы была гэтая любоў, і ён адчуваў, што рана гэтая нанесеная яму не для таго, каб корпацца ў ёй, а каб яна забуяла крывёю і ззяла.
Што не закрывавіла рана да гэтага часу, не засвяцілася, крыўдзіла яго. На месцы жадання, якое прывяло сюды за сынам, узнікла пустэча. Самотна прысеў Сідхартха, адчуваў, што нешта памірае ў сэрцы, бачыў, што больш няма радасці, няма мэты. Ён сядзеў, паглыбіўшыся ў сябе, і чакаў. Гэтаму ён навучыўся ў ракі — чакаць, цярпець, слухаць. I ён сядзеў і прыслухоўваўся на пыльнай вуліцы, прыслухоўваўся да свайго сэрца, як стомлена і самотна яно білася, чакаў нейкага голасу. Некалькі гадзін сядзеў ён і слухаў, больш не бачыў карцін, паглыбіўся ў пустэчу, патануў, не бачыў дарогі. I калі ён нарэшце адчуў пякучую рану, нягучна прамовіў ОМ, напоўніў сябе словам ОМ. Манахі ў садзе бачылі, як шмат гадзін сядзіць ён, а пыл пакрывае яго сівыя валасы, да яго падыйшоў манах і паклаў перад ім два бананы. Стары не бачыў.
3 гэтага здранцвення абудзіла рука, якая кранула за плячо. Сідхартха адразу пазнаў гэты пяшчотны, сарамлівы дотык і прачнуўся. Ён узняўся і па-
вітаў Вазудэву, які прыйшоў па яго. Ён зірнуў у ветлівы твар Вазудэвы, на быццам напоўненыя ўсмешкамі зморшчынкі, у светлыя вочы, усміхнуўся яму. Сідхартха ўбачыў толькі бананы перад сабой, падняў іх, даў адзін чаўняру, а другі з’еў сам. Затым моўчкі сышоў разам з Вазудэвам у лес, вярнуўся да чоўна. Ніхто не гаварыў пра тое, што адбылося сёння, ніхто не ўзгадаў імя хлопчыка, ніхто не гаварыў пра яго знікненне, ніхто не гаварыў пра раку. У хаціне Сідхартха лёг на свой ложак, і праз некаторы момант да яго падыйшоў Вазудэва, каб прапанаваць місу какосавага малака, але Сідхартха ўжо спаў.
Ом
Доўга яшчэ пякла рана. Многіх пілігрымаў, з якімі былі сын ці дачка, мусіў Сідхартха перавозіць праз раку, і ні на кога ён не мог глядзець без зайздрасці, не падумаўшы: «Шмат, шмат тысяч маюць найлепшае — гэтае мілае шчасце — чаму я не маю? Нават у злых людзей, нават у злодзеяў і рабаўнікоў ёсць дзеці, любяць іх і любімыя імі, толькі я нікога не маю».
Так проста, без разважанняў думаў зараз Сідхартха, зрабіўся такім падобным да людзей-дзяцей.
Па-іншаму зараз глядзеў ён на людзей, чым paHeft, — не так разумна, не так пагардліва, затое цяплей, затое з цікавасцю і спачуваннем. Калі перавозіў простых вандроўнікаў: людзей-дзяцей, крамнікаў, ваяроў, кабет — здаваліся яму не чужымі, як раней, ён разумеў іх і спачуваў не іх думкам і поглядам, а толькі іх імкненням і пачуццям, жыццю, што яны вялі, ён успрымаў усё, як яны. Ужо блізкаму да дасканаласці, скрозь пакуты апошняй раны, яму раптам здалося, што людзі-дзеці — яго браты. Іх нікчэмнасць, сквапнасць, дробязнасць перасталі быць для яго падставай для кпінаў, зрабіліся зразумелымі, зрабіліся вартымі любові, зрабіліся для яго нават вартымі павагі. Сляпая любоў
маці да свайго дзіцяці; дурнаваты, сляпы гонар бацькі за свайго адзінага сынка; сляпая, дзікая прага да ўкрасаў і ўхвальных позіркаў мужчын маладой, ганарлівай кабеты — ўсе гэтыя імкненні, усе гэтыя дзяцінасці, усе гэтыя простыя, дурныя, але неверагодна моцныя, жыццямоцныя, невычарпальныя памкненні і жаданні не былі больш для Сідхартхі дзяцінасцю, ён бачыў, як гэтым жывуць людзі, бачыў, як робяць цуды, вандруюць, вядуць войны, бясконца пакутуюць, бясконца трываюць ліхалецці, і за гэтае быў гатовы любіць іх, ён бачыў жыццё — жывое, непарушнае, бачыў Брахму ў кожнай іх пакуце, у кожным іх учынку. Вартымі любові, вартымі ўхвалення былі гэтыя людзі ў іх сляпой вернасці, іх сляпой моцы і ўпартасці. Нічога не было ім чужым: мудрэц і мысліўцы нічым не адрозніваліся ад іх, акрамя драбніцы, адзінай маленечкай рэччу — свядомасцю, свядомай думкай пра адзінства ўсяго жыцця. I Сідхартха не аднойчы сумняваўся, ці трэба высока цаніць гэтыя веды і думкі, ці гэта можа ёсць дзяцінасць мудрых людзей, людзей-дзяцей-мудрацоў? Ва ўсім астатнім звычайныя людзі былі роўныя мудрацам, часта нават пераўзыходзілі іх, як звяры часам у сваім непахісным і беспамылковым дасягненні патрэбнага ім ў некаторыя моманты могуць здавацца вышэй за людзей.
Павольна квітнеў, павольна спеў у Сідхартху досвед, думка аб тым, што ёсць мудрасць, да чаго імкнуўся ён так доўга. Гэта было нешто больш, чым гатоўнасць душы, здольнасць, патаемнае мастацтва, кожнае імгненне думаць сярод жыццёвых клопатаў пра адзінства Сусвету, адчуваць адзінства і магчымасць дыхаць ім. Павольна квітнела ўсё гэта ў ім, бліжэй свяціў стары, дзіцячы твар Вазудэвы: гармонія, веданне пра вечнае ўдасканальванне свету, усмешка, адзінства.
Але яшчэ пякла рана, палымяна і горка думаў Сідхартха пра свайго сына, зберагаў у сэрцы сваім любоў і пяшчоту, дазваляў болю мучыць сябе, аддаваўся ўсім дурасцям любові. Нялёгка згасала гэтае полымя.
I аднойчы, калі вельмі дапякала рана, пераправіўся Сідхартха праз раку, гнаны самотай, напоўне-
ны жаданнем знайсці свайго сына, сышоў на другім беразе. Рака цякла павольна і ціха, была сухая пара, але галасы яе гучалі незвычайна: яны смяяліся! Яны смяяліся ясна! Смяялася рака, яна светла і шчыра смяялася са старога чаўняра. Сідхартха спыніўся, нахіліўся над вадой, каб лепей чуць, і ўбачыў свой адлюстраваны твар, і ў гэтым адлюстраваным твары было нешта, што нагадала забытае, і калі Сідхартха прыгадаў, пазнаў: гэты твар быў падобны да твару таго, каго ён ведаў, любіў і пабойваўся. Адбітак у вадзе быў падобны да бацькі, брахмана. I Сідхартха ўзгадаў, як у далёкія часы маладзёнам ён прымусіў бацьку дазволіць сысці з адрэшнікамі, ён узгадаў, як развітаўся з ім, пайшоў, каб больш ніколі не вярнуцца. Ці не так пакутаваў яго бацька, як пакутуе ён з-за свайго сына? Ці не памёр даўно яго бацька ў адзіноце, так і не пабачыўшы свайго сына? Мусіць, і яго падчэквае такі ж лёс? Што за камедыя, дзіўная і дурная рэч — гэтае паўтарэнне, гэты бег па фатальным крузе?
Рака смяялася. Гэта так: усё вярталася зноў, што не напоўніцу было выпакутаваным і вырашаным, і тыя ж самыя пакуты вярталіся. Сідхартха зноў сеў у човен і паплыў назад да хаціны, думаючы пра свайго сына, абсмяяны ракой, у спрэчцы з самім сабой, гатовы да адчаю, гатовы пасмяяцца з сябе, з усяго Сусвету. Ах, яшчэ не расквітнела яго рана, яшчэ бунтуе яго сэрца супраць кону, яшчэ не заззяла з пакутаў яго весялосць і перамога. Але ўжо зварухнулася ў ім надзея і, вярнуўшыся ў хаціну, адчуў непераадольную патрэбу выказаць свае думкі перад Вазудэвам, усё шчыра распавесці яму, майстру выслухваць.
Вазудэва сядзеў у хаціне і плёў кошык. Ён больш не працаваў на пераправе, вочы пачалі слабець і не толькі вочы, але і рукі, і пальцы. Нязменнай і квітнеючай засталася толькі радасць і шчаслівы ветлівы твар.
Сідхартха сеў побач са старым, павольна пачаў свой аповед. Аб чым раней ён ніколі не гаварыў, пра тое распавядаў ён зараз, аб сваёй вандроўцы ў горад, аб сваёй пякучай ране, аб сваёй зайздрасці да шчаслівых бацькоў, аб веданні дурасці сваіх жадан-
няў і як змагаўся супраць іх. Пра ўсё распавядаў Сідхартха, усё можна было казаць, нават пра самае балючае — пра ўсё можна было казаць, усё адкрыць, аб усім гаварыць. Ён паказаў сваю рану, распавёў пра свае сённяшнія ўцёкі, як пераплыў цераз раку, дзіцячыя ўцёкі, як жадаў збегчы ў горад, як смяялася з яго рака.
I пакуль гаварыў, пакуль слухаў яго са спакойным тварам Вазудэва, Сідхартха мацней, чым калінебудзь раней, адчуваў, як лагодна ўздзейнічае на яго гэтая здольнасць сябра выслухаць, адчуваў, як боль, як жахі пакідалі яго, як патаемная надзея зноў напаўняе яго цела. Паказаць гэтаму слухачу свае раны азначала ўсё адно, што абмыць іх у рацэ, яны астуджаліся і сціхалі ў ёй. I пакуль гаварыў, пакуль прызнаваўся і спавядаўся, больш і больш адчуваў Сідхартха, што перад ім больш не Вазудэва, не проста чалавек, які слухае; гэты нерухомы чалавек уцягвае ў сябе, як дрэва — дождж, што гэты нерухомы чалавек — сама рака, само боскае, сама вечнасць. I чым меней думаў Сідхартха аб сваёй ране, тым глыбей усведамляў змены ў існасці Вазудэвы, і чым больш ён гэта спасцігаў і трапляў у гэта, тым больш натуральным здавалася ўсё гэта, у поўным парадку: Вазудэва даўно, амаль заўсёды быў такім, толькі Сідхартха не заўважаў гэтага. Больш за тое, ён і сам амаль нічым не розніўся ад Вазудэвы. Ён разумеў, што пазірае на старога Вазудэву, як народ на сваіх багоў, і што гэта можа цягнуцца доўга, у сэрцы пачаў развітвацца з Вазудэвам, працягваючы распавядаць.
КНІГІ ОНЛАЙН
