КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Падчас адной з чарговых сустрэч я стаў сведкам незвычайнага спосабу лячэння хворага чалавека. Па дапамогу да бабулі прыехала маладая маці з Хойніцкага раёна Гомельскай вобласці. Яна паведаміла лекарцы пра сваё няшчасце. Яе двухгадовы сынок ніцеў, “сох бы кляновы ліст увосень”, але ніхто не мог даць рады ні дзіцяці, ні яго матулі. Праз нейкі час, выслухаўшы споведзь стомленай госці, бабуля села за кросны і пачала ткаць ручнік. Даўжыня яго была каля 120 сантыметраў, кампазіцыя дзялілася на тры роўныя часткі: сярэдзіна — белая, канцы — чырвоныя. Бабуля аддала саматканы выраб маладой жанчыне і загадала: “Ляці дадому, загарні дзіця ў ручнік і 40 дзён не здымай. А затым абавязкова прыедзь і раскажы, ці адбыліся якія-небудзь змены”. Тое, што я ўбачыў у наступную сустрэчу, уразіла, усхвалявала, прымусіла шмат над чым задумацца і пашукаць нетрывіяльныя адказы на розныя пытанні. Перш за ўсё было не пазнаць саму жанчыну. Адчувалася, што гэта зусім іншы чалавек: бадзёры, гаваркі, памаладзеўшы, адкрыты жыццю і людзям. Прычынай “перараджэння”, безумоўна, былі прынцыповыя змены ў стане здароўя яе дзіцяці. Зразумела, такі паварот падзей патрабаваў спробы прааналізаваць з’яву з розных бакоў. Што ж уратавала гэта дзіця? Што ж такое “наш” ручнік? Якая моц, якія жыццядайныя пачаткі прыхаваны ў ім? Тысячы ручнікоў, якія давялося бачыць у час шматлікіх экспедыцыйных паездак, так не ўскалыхнулі маю душу, як гэты — бабулі Фені. На першы погляд, нічым асаблівым ён не вылучаўся. Нечаканым быў сітуатыўны кантэкст яго выкарыстання і вынікі ўжывання. Таму я паспрабаваў вылучыць розныя (у тым ліку і пазанавуковыя) аспекты станоўчага ўздзеяння на чалавека, якія маглі факусіравацца ў ручніку. Па-першае, даўно даказана і шматлікімі пакаленнямі пацверджана станоўчае ўздзеянне на самаадчуванне чалавека льну, з якога быў вытканы гэты ручнік. Па-другое, у бабулі Фені незвычайныя рукі. Ад іх моцна патыхае цяплом, яны.здольны хутка суцішыць неймаверны боль. Вось гэтыя рукі аддалі сваю энергетычную моц ручніку, а праз яго магло быць аказана ўздзеянне на дзіця. Па-трэцяе, пакуль ніты ператвараліся ў суцэльную дарогу, бабуля ціхенька “гаварыла” з ручніком. Хутчэй за ўсё добры дзесятак замоў быў “перададзены” (“закадзіраваны”) яму ў час чарадзейства над кроснамі. Ва ўсіх культурах свету вядома мноства спосабаў перадачы энергіі слова (як станоўчай, ажыўляючай, так і адмоўнай, здольнай зжыць чалавека са свету) праз нейкага пасрэдніка. У знахарскай практыцы славян часцей за ўсё хваробу “выгаворвалі” на хлеб, соль, яйка, нож, воск. Наадварот, “нагаворвалі” няшчасце на іголку, магільны пясок, здохлую мыш, пратухлае яйка, сабачую поўсць, асінавы пруток (таму не спяшайцеся браць голымі рукамі ўсе пералічаныя рэчы, асабліва калі знойдзеце іх у варотах, на парозе, каля ўваходных дзвярэй сваёй кватэры). Аднак самым моцным пасрэднікам-перадатчыкам безумоўна з’яўляецца вада10. Невыпадкова “жывая” і “мёртвая” вада прысутнічае ў шматлікіх народных казках. Можна меркаваць, што ў нашай сітуацыі трансляцыйную ролю выконваў бабулін ручнік. Па-чацвёртае, асноўнымі колерамі на тым ручніку былі белы і чырвоны. Ці выпадковае гэта суседства? Хутчэй за ўсё не. Дастаткова ўзгадаць некаторыя публікацыі аб тэрапеўтычным уздзеянні розных колераў на псіхічны і фізічны стан чалавека, каб пераканацца ў тым, што каляровая гама ручніка далёка не выпадковая.11 Помню, як у дзяцінстве бабуля лячыла мне бародаўкі на руцэ. Яна ўзяла простую белую нітку даўжынёй роўна 40 сантыметраў і пачала над кожнай бародаўкай завязваць вузел. Затым нітку палажыла пад слуп, на якім трымаліся вароты на гаспадарчы двор. За некалькі дзён яна перацерлася, вузлы развязаліся і бародаўкі ў адзін дзень зніклі. 3 таго часу прайшло 30 год, але ніводная з іх, дзякуй Богу, не з’явілася зноў. 3 гісторыі медыцыны вядома, што такое няпростае захворванне, як “рожа”, лечыцца толькі замовамі і з выкарыстаннем тканіны чырвонага колеру. Па пятае, на той час фаза Месяца набліжалася да поўні. (Ніжэй будзе прыведзена даволі шмат прыкладаў, якія сведчаць аб прынцыпова важнай ролі Месяца ў жыцці і культуры беларусаў.) Па-шостае, перакананы, што мы яшчэ вельмі далёка стаім ад прачытання хронаметрычных “тэкстаў” нашых ручнікоў: кожны ўзор меў сваю дакладную прымеркаванасць.12 Магчыма, некалі мы будзем гаварыць пра сістэму жанраў ручнікоў, сімволіку іх ўзораў, паэтыку тэкстаў. Вылучэнне аспектаў станоўчага ўздзеяння на чалавека, якія, скарэй за ўсё, факусіруюцца ў ручніку, можна было б працягваць, але паспрабуем болып глыбока зразумець ужо адзначаныя. МЕТАКОД СІМВОЛІКІ КОЛЕРАЎ Пераважная большасць даследчыкаў гісторыі беларускай культуры пагаджаецца, што архаічнымі, найбольш старажытнымі колерамі беларускага ручніка былі белы (шэры) і чырвоны (або светла-карычневы). Як гэта не дзіўна, але пры ўсім разнаквецці нашага ландшафту, пры ўсёй яго стракатасці і часавай зменлівасці, пачынаючы ад веснавой кіпені садоў і заканчваючы барвамі восеньскага лесу, асноўнымі колерамі адзення і розных саматканых атрыбутаў упрыгожвання хаты сталі толькі два: белы (дамінуючы колер садоў падчас іх пераходу ад зімовага спакою да летняй аксамітавай перанасычанасці) і чырвоны (наадварот, апошні мажорны ўсплеск шыракалістых дрэў напярэдадні зімовага спачывання). Так, посцілкі былі і зялёнымі, і карычневымі, і чорнымі, але ж асаблівую эстэтыку святочнай урачыстасці стварала толькі бель, шчодра ўсыпаная зорамі чырвані. I гэта зусім не выпадкова. Тонкае адчуванне прасторы і бездакорнае валоданне стылістыкай святочнай імпрэзы, пабудаванай на энергетыцы эмацыянальнай узрушанасці, узбуджанасці, дапамагалі нашым продкам зрабіць дакладны выбар. Як мала пакуль што мы ведаем пра структуру космасу сялянскай хаты, яе функцыянальныя (у будзённым і святочным значэнні) зоны, пра арыентацыю сцен і вокнаў, выбар месца і аптымальныя памеры, пра паралельнасць яе асноўных сілавых ліній і знакавую скіраванасць агульнарадавых сувязей, архітэктоніку гарызонтаў і міфалогію вертыкальных узроўняў. Аказваецца, адну з галоўных жыццёва важных праблем упарадкаванасці прасторы хаты — па магчымасці ўраўнаважыць светлавую насычанасць розных яе куткоў — нашы продкі вырашалі якраз спалучэннем белага і чырвонага колераў. Уявіце сабе звычайны вясковы дом. Невысокая столь, тры (пазней пяць) невялічкія акны (каб было лягчэй захоўваць цяпло ўзімку), прычым адно (два) ад вуліцы і два (тры) ад двара. Сцяна, уздоўж якой стаялі печ і ложкі, была “глухая”, без вокнаў. Натуральна, што зімовымі днямі і бясконцымі вечарамі гэта была самая цёмная частка хаты. Каб нейкім чынам насыціць яе святлом і было знойдзена бездакорнае канструктыўнае рашэнне: ложкі засцілаліся адбеленымі саматканымі посцілкамі, аздабляліся знізу шыкоўнымі вязанымі падзорнікамі, зверху ляжала “гара” расшытых белых падушак. Такім чынам ствараўся суцэльны белы экран, які роўна асвятляў самую прыцемненую частку хаты. А на гэтай белі выразна і лёгка “чыталіся” чырвоныя сімвалы арнаменту: зоры, крыжы, ромбы. Гэта агульны малюнак каляровага аздаблення прасторы хаты. А як жа кожны з гэтых колераў быў знітаваны з абрадавымі структурамі, у якіх рытуальных кантэкстах яны ўжываліся і якую знакава-сімвалічную ролю выконвалі? Узгадаем шэраг рытуальных сітуацый, дзе дамінуючым выступае той ці іншы колер. Некалькі год таму на старонках вядучых рэспубліканскіх выданняў культуралагічна-гуманітарнага накірунку быў надрукаваны шэраг артыкулаў, прысвечаных расшыфроўцы кода нашых найважнейшых дзяржаўных сімвалаў. Былі зроблены змястоўныя і нетрывіяльныя захады вывесці нашу сімволіку (перш за ўсё яе каляровую поліфанію) з глыбіняў індаеўрапейскай агульнасці: аналізаваліся сюжэтна-кантэкстуальныя сітуацыі галоўных помнікаў фальклорна-эпічнай і ведыйскай літаратуры Індыі “Махабхарата”, “Рамаяна”, “Упанішады”13. У якасці надзейнага факталагічнага грунту тых даследаванняў выступалі некаторыя славянскія міфалагемы або культуралагемы хрысціянскай спадчыны. Аднак незразумела, чаму па-за ўвагай аўтараў тых публікацый засталося самае блізкае і надзейнае: цудоўныя вырабы нашага ткацтва, напоўненыя жывінкаю ў-Зор-аў (адбіткам малюнкаў неба — зор) геаметрычнага і расліннага арнаменту, наша бязмежная вусна-паэтычная спадчына, абрады, рытуалы, звычаі, прыкметы, народная медыцына з яе неад’емнай кампанентай — замовамі. Структурная і гістарычная лінгвістыка назапасіла па сённяшні дзень найбольшы вопыт параўнальных даследаванняў, з якога вынікае, што беларускі лексічны фонд захаваў бадай адзін з самых старажытных сярод славянскіх моў пласт светаўспрымання, светаадчування і светаадлюстравання, а таму ў ёй можна лёгка адшукаць санскрыцкія карані-адпаведнікі. 3 гэтага вынікае, што зварот да старажытнаіндыйскіх літаратурных крыніц з’яўляецца лагічным і абгрунтаваным. 1 ўсё ж за гэтым гісторыка-культурным экскурсам бачыцца не толькі жаданне знайсці надзейнае апірышча ў глыбінях вытокаў, але і пэўны недавер да ўласнага этнічнага матэрыялу (а недавер гэты, як вядома, трымаецца на масавай свядомасці нігілізму, фарміраваннем якой займаліся ўладныя структуры на працягу трох апошніх стагоддзяў і асабліва ў другой палове 20 ст.). А таму паспрабуем падысці і да вырашэння гэтай праблемы з другога боку, напрыклад, шляхам сістэматызацыі беларускага фальклорна-этнаграфічнага іматэрыялу, а затым ужо пошуку адпаведных паралеляў у славянскай і суседніх з ёю культурных традыцыях. На сустрэчах з настаўнікамі-гісторыкамі і філолагамі мне часта даводзіцца абмяркоўваць праблему паходжання і тлумачэння зместу асноўных беларускіх дзяржаўных сімвалаў розных гістарычных перыядаў. Калі ж гаворка заходзіць пра бел-чырвона-белы сцяг, то пераважная большасць настаўнікаў узгадвае спрошчанае (разлічанае на ўспрыманне школьнікамі малодшага ўзросту) тлумачэнне, запазычанае з напаўлітаратурнай легенды з добра вядомым сюжэтам. Вось як яго перадае В.Вячорка ў брашуры “Пра герб і сцяг”: “Быццам жыў на Беларусі разумны і мужны князь, якога шанаваў народ і баяліся ворагі. Калі ж нападалі чужынцы — смела ішоў у бой, сам ваяваў ды іншымі камандаваў так, што непрыяцель у жаху ўцякаў. Ды неяк у сечы князя паранілі: чужы рыцар мечам рассек яму лоб. Верныя сябры вынеслі князя з поля бітвы і перавязалі рану белым палатном. Але беларускія рыцары, застаўшыся без любімага князя, пачалі адступаць. I тады паранены князь падняўся, зняў павязку з ілба і разгарнуў яе над галавой, быццам сцяг... Разгорнутая белая павязка з чырвонай паласой пасярэдзіпе стала знакам мужнасці, стала сцягам...”м