Сімволіка беларускай народнай культуры
Янка Крук
Выдавец: Беларусь
Памер: 350с.
Мінск 2003
63 Ермолов А.С. Народное погодоведенне. М., 1945. С. 274—275, 181 — 282.
64 Там жа.
66 Там жа. С. 279.
66 Зямля стаіць пасярод свету. С. 252.
67 Там жа. С. 253
68 Там жа. С. 258.
69 Зямная дарога ў вырай. С. 170—171.
70 Лозка А.Ю. Беларускі народны каляндар. С. 5.
71 Степанова Н.М. Большая кннга магнн. С. 111—114, 334—336.
“Выйдзі, мамачка, з свячамі, мы тваіх дзяцей звянчалі”
’ Ліцвінка ВД. Святы і абрады беларусаў. Мн., 1997. С. 17.
2 Вяселле. Песні. Т. 2. /Уклад. Л.А.Малаш. Мн., 1986. С. 180.
3 Беларускі фальклор /Склад. К.П.Кабашнікаў, А.С.Ліс, А.С.Фядосік, І.К.Цішчанка. Мн„ 1985. С. 241—242.
1 Сысоў У.М. 3 крыніц спрадвечных. Мн., 1997. С. 301—302.
5 Архіў аўтара. Запісана ў 1997 г. у в. Канчаны Верхнядзвінскага раёна Віцебскай вобласці ад Г.Ф.Жуклевіч, 1918 г.н.
6 Архіў аўтара. Запісана ў 1997 г. у в. Сенькава Верхнядзвінскага раёна Віцебскай вобласці ад Л.І.Кадыш.
7 Вяселле. Песні. Т. 3. С. 254.
8 Беларускі фальклор. С. 251.
“Сам Бог каравай месіць”
1 Шматлікія звесткі аб асаблівасцях гэтага прыгожага абраду — дзяльбы каравая, а таксама прыклады вясельных песень гл. у кн.: Вяселле. Песні. У 6-ці кнігах /Склад. Л.А.Малаш. Мн., 1981; Вяселле. Абрад /Уклад. К.А.Цвірка. Мн., 1978.
“Я не адна, са мной другі”
’ Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 20.
2 Жыцця адвечны лад: Беларуекія народныя прыкметы і павер’і. Т. 2. С. 334.
3 Славянскне древностн: Этнолннгвнстнческпй словарь /Под ред. Н. Н. Толстого. Т. 1. А—Г. М., 1995. С. 160—161.
4 Там жа. С. 166.
5 Жыцця адвечны лад. С. 125.
6 Там жа. С. 166—168.
7 Архіў аўтара. Запісана ў 1997 г. у в. Сенькава Верхнядзвінскага раёна Віцебскай вобласці ад А.К.Марынскай.
8 Вяселле. Абрад. С. 308—309.
9 Архіў аўтара. Запісана ў 1976 г. у в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці ад В.А.Кавалевіч.
10 Жыцця адвечны лад. С. 127.
11 Славянскне древностн. С. 160—161.
12 Архіў аўтара. Шматразова даводзілася чуць пра гэта ў час экспедыцый па ўсіх раёнах Гомельшчыны, Міншчыны, у Верхнядзвінскім раёне Віцебскай вобласці.
13 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 12—26.
14 Жыцця адвечны лад. С. 42—48, 52—78.
15 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 12—22.
16 Жыцця адвечны лад. С. 42—79.
17 Там жа.
18 Там жа. С. 66—79.
19 Там жа.
20 Там жа. С. 123—127.
“Сячыся-рубайся, і на гэты свет, младзенец, яўляйся”
1 Жніўныя песні/Уклад. А.С. Ліс. Мн., 1974. С. 98. № 39д.
2 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 13; Нйкйфоровскйй Н.Я. Простонародные прнметы н поверья. С. 58.
3 Нйкйфоровскйй Н.Я. Простонародные прнметы н поверья. С. 6.
4 Замовы. С. 328.
5 Замовы. № 1107. С. 327 328.
6 Архіў аўтара. Запісана ў Шчучынскім раёне Гродзенскай вобласці.
7 Романов Е.Р. Белорусскнй сборннк. Вып. 8: Быт белоруса. С. 323.
8 Науменко Г.М. Этнографня детства. М., 1998. С. 29 35.
9 Замовы. Мн., 1992.
10 Науменко Г.М. Этнографня детства. М., 1998. С. 34.
11 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 30 31. Науменко Г.М. Этнографня детства. С. 54 56.
12 Науменко Г.М. Этнографня детства. С. 32 34.
13 Замовы. № 1121. С. 331.
11 Там жа. № 504. С. 161.
16 Науменко Г.М. Этнографня детства. С. 54 55.
16 Замовы. № 1125. С. 332.
17 Торэн М.Д. Русская народная меднцнна н пснхотерапня. М., 1996. С. 439.
18 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 32.
19 Архіў аўтара. Запісана ў 1985 г. у Лоеўскім раёне Гомельскай вобласці.
20 Торэн М.Д. Русская народная меднцнна н пснхотерапня. С. 457.
21 Жыцця адвечны лад. Кн. 2. С. 100 102.
22 Там жа. С. 92.
23 Лрхіў аўтара. Менавіта такім спосабам у 1992 г. уратавала ад цяжкага дыскагеннага радыкуліту аўтара гэтых радкоў народная лекарка Ф.А. Блінова, жыхарка в. Азярышча Мінскага раёна.
21 Торэн МД. Русская народная меднцнна н пснхотераішя. С. 462.
25 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 30.
26 Радзіны/ Уклад. Г.А.Пятроўская, Т.І. Кухаронак. Мн., 1998. С. 91.
27 Науменко Г.М. Этнографня детства. С. 49.
28 Там жа. С. 56 60.
29 Архіў аўтара. Запісана ў 1994 г. ад невядомай жанчыны прыкладна 60 гадоў (прозвішча назваць адмовілася) у дзень Грамніц на Вайсковых могілках у Мінску.
30 Жыцця адвечны лад. С. 127 128.
31 Там жа. С. 123 127.
32 Там жа. С. 137.
33 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 67.
Жыццё і смерць чалавека ў традыцыях, абрадах і паэзіі беларускага народа
1 Жыцця адвечны лад. С. 96.
2 Нйкйфоровскіш Н.Я. Простонародные прнметы н поверья. С. 20—21.
3 Гл. казкі тыпу СУС 332 (Сравннтельный указатель сюжетов: Восточнославянская сказка /Сост. Л.Г.Бараг, Н.П.Березовскяй, К.П.Кабашннков, Н.В.Новнков. Л., 1979), напрыклад: Казкі ў сучасных запісах /Уклад. К.П.Кабашнікава, Г.А.Брташэвіч. Мн., 1989. С. 181—184.
* Легенды і паданні. С. 51—52; Federowski М. Lud bialoruski. Т. II. Warszawa. № 336.
5 Архіў аўтара. Запісана ў 1970 г. у в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці ад А.І.Крук.
° Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 195—443. Даследаванню паэтыкі пахавальных галашэнняў і іх цеснай узаемасувязі са структурай абраду прысвечаны кандыдацкая дысертацыі У.М.Сысова, асноўныя палажэнні якой выкладзены ў кн.: Беларуская пахавальная абраднасць: структура абраду, галашэнні, функцыі слова і дзеяння. Мн., 1995.
7 Байбурйн А.К. Рнтуал в траднцнонной культуре. СПб., 1993; Байбурян А.К., Левннтон Г.А. Похороны н свадьба //ГІсследовання в областн балто-славянской духовной культуры: Погребальный обряд. М., 1990. С. 64—98.
8 Васілевіч УА. Беларускі народны каляндар. Мн., 1993. С. 18.
9 Балады ў дзвюх кнігах. Кн. 1 /Уклад. Л.М.Салавей. Мн., 1977. С. 91—96.
10 Казкі ў сучасных запісах. С. 282—289. Па класіфікацыі — СУС 530, 540 А.
11 Легенды і паданні. С. 59—60.
12 Крук І.І. Беларускі народны каляндар. Мн., 1998. С. 63.
13 Легенды і паданні. С. 185—189.
14 Жыцця адвечны лад. С. 29—250.
15 Там жа. С. 255—260.
16 Там жа. С. 255—262.
17 Там жа. С. 258.
18 Сысоў У.М. Беларуская пахавальная абраднасць. С. 125.
19 Жыцця адвечны лад. С. 261.
20 Там жа. С. 262.
21 Там жа. С. 240—242.
22 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 127.
23 Там жа. С. 137.
24 Там жа. С. 132, 138.
25 Там жа. С. 114, 127, 134, 153.
26 Там жа. С. 279.
27 Там жа. С. 110.
28 Архіў аўтара. Запісана ў 1985 г. у в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці ад В.А.Кавалевіч.
29 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С 361.
30 Там жа. С. 297.
31 Там жа. С. 301.
32 Там жа. С. 216.
33 Там жа. С. 393.
34 Там жа. С. 299.
35 Шейн П.В. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення Северо-Западного Края. Т. 1. Ч. 2. СПб., 1890. С 525.
36 Гнатюк В. Похоронні звычаі й обрядн. Т. 31—32//Етнографічннй збірннк. Львів, 1912. С. 227.
37 Сысоў У.М. 3 крыніц спрадвечных. Мн., 1997. С. 367.
38 Сысоў У.М. Беларуская пахавальная абраднасць. С. 51.
39 Шейн П.В. Матерналы для нзучення быта н языка русского населення Северо-Западного края. Т. 1. Ч. 2. С. 540.
40 Чубйнскіш П.П. Труды этнографнческо-статнстчческой экспеднцнн в Западно-Русскнй край. Юго-Западный отдел. Матерналы н нсследовання. Т. 4: Обряды: роднны, крестнны, свадьба, похороны. СПб., 1877. С. 708.
41 Юдйн А.В. Русская народная духовная культура. М., 1999. С. 147— 149.
42 Татур Г.Х. Очерк археологнческнх памятннков на пространстве Мннской губернлн н её археологнческое значенне. Мн., 1892. С. 194— 195.
43 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 407.
44 Там жа. С. 341.
45 Там жа. С. 415.
46 Романов Е.Р. Белорусскнй сборннк. Вып. 8: Быт белоруса. Вчльно, 1912. С. 528.
47 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 126.
Агонь і ратуе, і губіць
1 Легенды і паданні. С. 108—109.
2 Зямля стаіць пасярод свету. С. 43—45.
3 Сержпутоўскі А.К. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў. С. 274.
4 Легенды і паданні. С. 358.
“Вада-вадзіца, Божая памачніца”
1 Демйн В.Н. Тайны русского народа. М., 1997. С. 414—433.
2 Замовы. С. 315.
3 Там жа. С. 320.
4 Панченко АА. Народное православне. СПб., 1998. С. 118 —122.
5 Архіў аўтара. Аб гэтым мне расказала ў 1985 г. К.Д.Крук з в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці.
6 Панченко АЛ. Народное православне. С. 86.
7 Зямная дарога ў вырай. С. 561—574.
“Зямля святая, яна наша маці”
1 Легенды і паданні. С. 48—51, 240, 248, 250—251.
2 Зямля стаіць пасярод свету. С. 39, 41.
3 Крук І.І. Беларускі народны каляндар. С. 73.
4 Зеленйн Д.К. Нзбранные труды. Очеркн русской мнфологнн: Умершне неестественной смертью н русалкн /Вступнт. ст. Н.М.Толстого; подготовка текста, комментарнн, указат. Е.Е.Левкневской. М., 1995. С. 44, 63,
129—138.
5 Архіў аўтара. Пра гэты абрад мне расказваў мой бацька І.А.Крук, a таксама звыш 70 воінаў-афганцаў, якія прызываліся ў войска з розных мясцін Беларусі.
6 Зямля стаіць пасярод свету. С. 39.
“Кучаравая, а не дзяўчына”
1 Пропп В.Я. Русскне аграрные празднпкн. Л., 1963. С. 60; Соколоea В.К. Весенне-летнне календарные обряды русскнх, украннцев н белорусов. М., 1979. С. 190-192; Токарев СА„ Фйлймонова ТД. Обряды н обычан, связанные с растнтельностью//Календарные обычан н обряды в странах зарубежной Европы. М., 1983. С. 148.
2 Крук І.І. Беларускі народны каляндар. С. 109.
3 Там жа. С. 110-113.
4 Зямная дарога ў вырай. С. 59.
5 Жыцця адвечны лад. С. 424-442.
6 Казка запісана ад К.М. Мельнікавай, якая жыла ў в. Уборкі Лоеўскага раёна Гомельскай вобласці. Архіў Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя К. Крапівы Нацыянальнай акадэміі навук, фонд 8, воп. 82, спр. 201.
7 Загадкі/Склад. М.Я. Грынблат, А.І. Гурскі. М., 1972. С. 65-66.
Там стаіць дуб
1 Замовы. С. 127.
2 Кагаров Е. Культ фетншей, растеннй. СПб., 1913. С. 93, 95;Топоров В.Н. Древо жнзнн. Древо мнровое. Древо познання //Мнфы народов мнра. Т. 1. М., 1980. С. 396—407; Токарев СА.. Фйлймонова Т.Д. Обряды н обычая, связанные с растятельностью. С. 147—148; Ненадавец А.М. Пакланіцеся дубу. Мн., 1992. С. 20—30. Яго ж: Святло таямнічага вогнішча. Мн., 1993. С. 10—30.
3 Загадкі. С. 22.
4 Ненадавец А.М. Пакланіцеся дубу. С. 54—64.
5 Замовы. С. 122.
6 Чарадзейныя казкі. Ч. II. С. 97.
“Да й асінкаю заламлю”
1 Зямля стаіць пасярод свету. С. 149 —150.