Сімволіка беларускай народнай культуры
Янка Крук
Выдавец: Беларусь
Памер: 350с.
Мінск 2003
19 Шейн П.В. Велнкорус в свонх песнях, обрядах, обычаях, верованпях, сказках, легендах н т.п. Т. 1. Вып. 2. СПб., 1900. С. 778.
20 Архіў аўтара. Запісана ў 1990 г. ад В.А.Кавалевіч.
21 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 22, 29, 141.
22 Там жа. С. 146.
23 Там жа. С. 27.
24 Там жа. С. 110.
25 Там жа. С. 200—201.
26 Там жа. С. 226—227.
27 Там жа. С. 225.
28 Там жа. С. 102.
29 15 лютага 1994 г., на Грамніцы, каля царквы, што на Вайсковых могілках у Мінску, стаяла жанчына і расказвала тым, хто падыходзіў, гэту замову. На маю просьбу назваць сябе адрэагавала катэгарычным жэстам нязгоды.
30 Замовы. С. 77, 327.
31 Романов Е.Р. Белорусскнй сборннк. Вып. 8. С. 540.
32 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 361.
У чыіх руках прадзіва нашага лёсу
1 Берман Н. Календарь по народным преданням в Воложннском прнходе Внленской губерннн Ошмянского узеда. Т. 5 //Зап. Нмп. рус. географ. обгц-ва по отд-нню этнографнн. СПб., 1873. С. 18. Булгаковскйй Д.Г. Пмнчукн. Т. 13. С. 183. Нйкйфоровскйіі Н.Я. Простонародные прнметы н поверья. С. 51.
2 Степанова Н.М. Большая кннга магнн. М., 1999. С. 679.
3 Архіў аўтара. Запісана ў 1971 г. у в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай воблаеці ад А.І. Крук. Яна тлумачыла, што і чаму нельга класці на стол: шапку і грэбень — будзе балець галава; ключы — нядоўга пражывеш у гэтай хаце; сумку — не будуць весціся грошы ў сям’і.
‘ Гэта з’ява агульнапашыраная і агульнавядомая. Падчас сустрэч са сваякамі, шматлікіх фальклорных экспедыцый па ўсіх раёнах Гомельскай і Мінскай абласцей, паездак на Гродзеншчыну, Віцебшчыну, Брэстчыну і Магілёўшчыну даводзілася не аднойчы прысутнічаць на вяселлях, пахаваннях, святочных імпрэзах і пастаяна сутыкацца з гэтай застольнай акалічнасцю — хлеб, пячэнне і цукеркі заўсёды прапаноўвалі браць толькі “ў пару”.
5 Архіў аўтара. Запісана ў 1977 г. у в. Вялікі Рожан Салігорскага раёна ад А.Захарчэні.
6 Жніўныя песні /Укладанне тэкстаў, уступны артыкул і каментарыі А.С.Ліса. Мн., 1974. С. 28. Яго ж: Жніўныя песні. Мн., 1993. С. 129— 130; Каляндарна-абрадавая творчасць беларусаў. Мн., 1998. С. 130—134.
7 Жніўны песні. Мн., 1974. С. 741. № 349 р.
8 Архіў аўтара. Запісана ў 1971 —1999 гг. у в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці ад В.А.Кавалевіч.
9 Лозка А.Ю. Беларускі народны каляндар. С. 6—7.
10 Валодзіна Т.В. Семантыка рэчаў у духоўнай спадчыне беларусаў. С. 78.
11 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 146. Гэтага ж прынцыпу прытрымліваліся дома ў час Змітраўскіх Дзядоў: “Гаспадар, наліўшы чарку, адлівае з яе некалькі кропель на абрус для духаў, такім жа чынам п’юць па чарзе астатнія. Ніхто не кране стравы, перш чым не адалье па лыжцы ў пастаўленую на стол міску, якая пасля напаўнення рознымі стравамі для дзядоў ставіцца каля акна”. Гл. там жа. С. 162.
12 Морозов Н.В. Таннственным путем Гермеса. М., 1994. С. 174.
13 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 154.
14 Там жа. С. 147, 156.
16 Этнаграфія Беларусі: Энцыклапедыя. Мн., 1989. С. 253. Вяселле. Абрад /Уклад. К.А.Цвірка. Мн., 1978. С. 307, 327.
16 Вяселле. Абрад. Мн., 1978. С. 302.
17 Архіў аўтара. Запісана ў 1996 г. у в. Канчаны Верхнядзвінскага раёна Віцебскай вобласці ад Г.Ф.Жуклевіч і Т.Ф.Марынскан.
18 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 162.
19 Архіў аўтара. Запісана ў 1999 г. у в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці ад У.І.Жданка.
20 Магія слова чароўнага. С. 106. № 73.
21 Там жа. С. 103. № 68.
22 Там жа. С. 165. № 174.
23 Там жа. С. 78—79. № 31.
24 Там жа. С. 87—88. № 42.
25 Там жа. С. 96. № 55.
26 Жыцця адвечны лад. Т. 2. С. 41.
27 Романов Е.Р. Белорусскнй сборннк. Вып. 8: Быт белоруса. С. 302.
28 Крачковскйй Ю. Быт западно-русского селяннна. М., 1874. С. 166.
29 Сержпупіоўскі А.К. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў. Мн., 1930. С. 76.'
30 Federowski М. Lud bialoruski na Rusi Litewskiej. T. IV. Warszawa, 1935. C. 353—354.
31 Мухлйнскйй A. Праздннкн, забавы, предрассудкн н суеверные обряды простого народа в Новогрудском повете Лнтовско-Гродненской губерннн //Вестннк Европы, 1830. № 14. С. 272.
32 Сержпутоўскі А.К. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў. С. 87.
33 Там жа. С. 87.
34 Там жа. С. 88.
35 Жыцця адвечны лад. Т. 2. С. 434.
36 Нйкнфоровскйй Н.Я. Простонародные прнметы н поверья. С. 177.
37 Сержпутоўскі А.К. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў. С. 77.
38 Там жа. С. 42.
39 Там жа. С. 32.
40 Неверовйч В. О праздннках, поверьях н обычаях у крестьян белорусского племенн, населяюіцнх Смоленскую губернмю //Памятная кннжка Смоленской губерннн на 1859 год. Смоленск, 1859. С. 164.
41 Нйкйфоровскйй Н.Я. Простонародные прнметы н поверья. С. 174.
42 СержпутоўскіА.К. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў. С. 95.
43 Там жа. С. 78.
44 Там жа. С. 58.
45 Там жа. С. 173 — 174.
46 Жыцця адвечны лад. Т. 2. С. 202.
47 Романов Е.Р. Белорусскнй сборннк. Вып. 8: Быт белоруса. С. 306.
48 Нйкйфоровскйіі Н.Я. Простонародные прмметы н поверья. С. 98.
49 Шлюбскі А. Матэрыялы да вывучэння фальклору і мовы Віцебшчыны. Ч. 2. Мн., 1928. С. 107.
50 Жыцця адвечны лад. Т. 2. С. 99.
51 Там жа. С. 150.
52 Нйкйфоровскйй Н.Я. Простонародные прнметы н поверья. С. 175.
53 Жыцця адвечны лад. Т. 2. С. 175.
54 Казкі ў сучасных запісах /Укладанне тэкстаў, уступны артыкул і каментарыі К.П.Кабашнікава, Г.А.Барташэвіч. Мн., 1989. № 32. С. 55— 56. Запісаў І.І.Крук у 1980 г. у в. Уборкі Лоеўскага раёна Гомельскай вобласці ад К.М.Мельнікавай.
55 Беларускія прыказкі, прымаўкі, фразеалагізмы /Уклад. Ф.Янкоўскі. Выд. 3-е, дапрацаванае, дапоўненае. Мн., 1992. С. 112.
56 Там жа. С. 257.
57 Вяселле. Абрад. Мн., 1978. С. 374.
58 Энцнклопедня суевернй. М., 1995. С. 189.
59 Дзіцячы фальклор. Мн., 1972. С. 395.
60 Замовы. С. 137.
61 Там жа. С. 254.
62 Там жа. С 345.
63 777 заговоров н заклннаннй русского народа. М., 1997. С. 50.
64 Мамуна Н. Почему нменно двенадцаць? //Наука н релнгня, 1991. № 9. С. 51.
65 Мнфы народов мнра. Т. 2. М., 1988. С. 358—360.
60 Штейнбах В.Л. От Олнмпнн до Москвы. М., 1980. С. 10—21.
67 Хокйнс Дж., Уайт Дж. Разгадка тайны Стоунхенджа. М., 1984.
08 Замовы. С. 124.
69 Там жа. С. 289.
70 Там жа. С. 121.
71 Там жа. С. 325.
72 Степанова Н.Н. Болыпая кннга магнн. С. 423.
73 Крук І.І. Нешчаслівая пятніца, 13-га //Звязда, 13 сакавіка 1998.
74 Казкі пра жывёл і чарадзейныя казкі /Уклад. К.П.Кабашнікаў, Г.А.Барташэвіч. Мн., 1971. С. 60, 117, 150.
75 Сацыяльна-бытавыя казкі /Склад. А.С.Фядосік, Л.Г.Бараг. Мн., 1976. С. 182, 262, 318.
76 Чарадзейныя казкі. Мн., 1973. Ч. I. С. 134; Мн., 1978. Ч. II. С. 115.
77 Чарадзейныя казкі. Ч. I. Мн., 1973. С. 159.
78 Там жа. С. 131.
79 Там жа. С. 159.
80 Крук І.І. У пошуках “Трыдзевятага царства”: Універсаліі беларускай народнай культуры //Роднае слова, 1999. № 7. С. 206—213; Яго ж: Хранатоп “Трыдзевятага царства” ў структуры беларускіх рытуальнаабрадавых комплексаў //Етнічна історія народів Европн: Траднційна етнічна культура слов’ян. Кнів, 1999. С. 154—157.
81 Лозка А.Ю. Беларускі народны каляндар. С. 66—68.
82 Журавлёв А.Ф. Домашннй скот в повернях н магнн восточных славян. М., 1994.
Сімволіка дзён і дат у народнай культуры
1 Ермолов А.С. Всенародная агрономня. М., 1996. С. 87.
2 Лозка А.Ю. Беларускі народны каляндар. С. 7.
3 Гл. названую вышэй літаратуру па магіі і народнай медыцыне.
4 Ермолов А.С. Всенародная агрономня. С. 79—91; Зямная дарога ў вырай /Уклад. У.А.Васілевіч. Мн., 1996. С. 271.
5 Спіепанова Н.Н. Большая кннга магші. С. 703.
0 Лозка А.Ю. Беларускі народны каляндар. С. 7.
7 Там жа. С. 74.
8 Там жа. С. 105.
9 Степанова Н.Н. Большая кннга магнн. С. 703.
10 Ермолов А.С. Всенародная агрономня. С. 81—91.
11 Легенды і паданні. С. 135—136.
12 Байбурйн А.К. Рнтуал в траднцнонной культуре. СПб., 1993. С. 160.
13 Крук І.І. Сімволіка дзён і дат у народнай культуры //Звязда, 18 сакавіка 1998. Яго ж: “Чысты чацвер” і “радзіцельская субота” //Алеся, 1997. № 3. С. 12.
11 Ермолов А.С. Всенародная агрономня. С. 88.
15 Крук І.І. Следам за сонцам. Беларускі народны каляндар. Мн., 1998. С. 51—52.
16 Там жа. С. 72.
17 Там жа. С. 73.
18 Ліцвінка В.Д. Святы і абрады беларусаў. Мн., 1997. С. 72; Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 183.
19 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 145.
20 Крук І.І. “Цыбулю садзяць толькі ў пятніцу”, ці Погляд на сучаснае жыццё вачыма фалькларыста са стажам //Мінская праўда, 3 жніўня 1996.
21 Чйчеров В.Н. Знмннй пернод русского народного земледельческого календаря XVI—XIX вв. М., 1957. С. 57; Рыбаков БА. Язычество древннх славян. М., 1981. С. 387—392.
22 Крук І.І. Параскева Пятніца //Алеся, 1998. № 2. С. 12.
23 Фадзеева В.Я. Беларускі ручнік. С. 99—113.
24 Легенды і паданні. С. 136—138.
25 Афанасьев А.Н. Пронсхожденне мнфа. Статьн по фольклору, этнографнм н мнфологнн. М., 1996. С. 220.
26 Рыбаков БА. Язычество древннх славян. С. 388.
27 Максймов С.В. Нечнстая, неведомая н крестная снла. СПб., 1994. С. 422—423.
28 Там жа. С. 424.
29 Зямля стаіць пасярод свету /Уклад. У.А.Васілевіч. Мн., 1996. С. 549—550.
30 Рыбаков БА. Язычество древннх славян. С. 386; Максймов С.В. Нечнстая, неведомая н крестная снла. С. 428.
31 Крук І.І. “Чысты чацвер” і “радзіцельская субота” //Алеся, 1997. № 3. С. 12.
32 Русскнй православный обряд погребення. М., 1996. С. 67.
33 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 177.
34 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 36.
35 Там жа.
36 Зямля стаіць пасярод свету. С. 550.
37 Там жа. С. 550—551.
38 Ермолов А.С. Всенародная агрономня. С. 80.
39 Крук IJ. Сімволіка дзён і дат у народнай культуры // Звязда, 18 сакавіка 1998.
40 Зямная дарога ў вырай. С. 249.
41 Там жа. С. 72.
42 Там жа. С. 73.
43 Там жа.
44 Там жа. С. 170.
45 Там жа.
46 Там жа. С. 186.
47 Там жа. С. 192.
48 Там жа. С. 262.
49 Там жа. С. 273.
50 Зямля стаіць пасярод свету. С. 50.
51 Там жа. С. 242.
52 Там жа. С. 546.
53 Замовы. С. 186.
54 Там жа.
55 Там жа. С. 187.
56 Там жа. С. 186.
57 Зямная дарога ў вырай. С. 222.
58 Там жа. С. 227.
59 Зямля стаіць пасярод свету. С. 49
60 Там жа. С. 290.
61 Там жа. С. 303.
62 Архіў аўтара. Так у 1968 г. вывяла бародаўкі з маёй рукі бабуля Аўдоцця.