Сімволіка беларускай народнай культуры
Янка Крук
Выдавец: Беларусь
Памер: 350с.
Мінск 2003
8 Пропп В.Я. Русскне аграрные праздннкн. Л., 1963.
9 Соколова В.К. Вееенне-летнне календарные обряды русскнх, украннцев н белорусов. М., 1979.
10 Вйноградова Л.Н. Знмняя календарная поэзня западных н восточных славян: Генезнс н тнпологня колядовання. М., 1982.
11 Барташэвіч ГА. Беларуская народная паэзія веснавога цыкла і славянская фальклорная традыцыя. Мн., 1985. Яе ж: Жанравая спецыфіка каляндарна-абрадавай паэзіі ўсходніх славян//Узроўні агульнасці фальклору ўсходніх славян. Мн., 1993. С. 138—258.
12 Ліс А.С. Каляндарна-абрадавая творчасць беларусаў. Мн., 1998.
13 Лозка А.Ю. Беларускі народны каляндар. Мн., 1993.
14 Васілевіч УА. Беларускі народны каляндар//Паэзія беларускага земляробчага календара. Мн., 1992. С. 554—612.
15 Ліс А.С. Купальскія песні. Мн., 1974. С. 42—46.
16 Бессонов ГІ. Белорусскне песнн. С. 66.
17 Federowski М. Lud bialoruski. Warszawa, 1958. С. 717.
18 Бнблейская энцнклопедня. М., 1991. С. 412—413.
19 Настольная кннга свягценнослужнтеля. Т. 3. М., 1979. С. 579.
20 Легенды і паданні /Склад. М.Я.Грынблат, А.І.Гурскі. Мн., 1983. № 229. С. 185—186.
21 Земляробчы каляндар /Укладанне, класіфікацыя, сістэматызацыя матэрыялаў і каментарыі А.І.Гурскага. Мн., 1990. С. 272—273.
22 Богдановйч А.Е. Пережнткн древнего мнросозерцання у белорусов. Гродно, 1845. С.122—125.
23 Архіў аўтара. У перыяд з 1974 па 1994 г. мне тройчы даводзілася
назіраць гэтае рытуальнае дзеянне ў в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці.
24 Саньтьн ВТэды Перуна. Кннга мудростн Перуна. Круг Первый. АСГАРДТБ-Омск, 1999. С. 193—194.
25 Шейн П.В. Матерналы для нзучення быта й языка русского населення Северо-Западного края. Т. 1. Ч. 1. СПб, 1887. С. 47.
26 Зімовыя песні /Укладанне тэкстаў, уступны артыкул і каментарыі А.І.Гурскага. Мн., 1975. № 265. С. 205.
27 Валачобныя песні /Укладанне тэкстаў, уступны артыкул і каментарыі Л.М.Салавей. Мн., 1980. № 72. С. 122—127.
28 “Дай Божа знаць, з кім век векаваць”: Беларуская народная варажба / Уклад. У.А.Васілевіч. Мн., 1993.
29 Крук І.І. Следам за сонцам. Веларускі народны каляндар. Мн., 1998. С. 14.
30 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў: Канец XIX — пачатак XX ст. Мн., 1993.
31 Магія слова чароўнага /Склад. І.І.Крук, З.В.Крук, Г.І.Кутырова. Мн., 1995. С. 251—258.
32 Зямная дарога ў вырай. Беларускія народныя прыкметы і павер’і. Кн. 3 /Уклад У.А.Васілевіч. Мн., 1999. № 317. С. 102.
33 Архіў аўтара. Неаднаразова мне даводзілася чуць гэтую прыказку на Гомельшчыне, у Верхнядзвінскім раёне Віцебскай вобласці, а таксама ад роднай бабулі А.І. Крук.
34 Земляробчы каляндар. С. 134.
35 Панкеев МЛ. От крестнн н до помннок. М., 1997. С. 79.
30 Ліцвінка В.Д. Святы і абрады беларусаў. Мн., 1997. С. 173.
Млечны шлях пад рукамі бабулі
1 Аііванхов О.М. Золотые правнла ежедневной жнзнн. М., 1993. С. 14— 16. Яго ж: Новая земля: Методы, упражнення, формулы, молнтвы. М., 1994. С. 21—44.
2 Пропп В.Я. Нсторнческне корнн волшебной сказкн. Л., 1986. Гл. па гэтай тэме: Балушок В.Г. йннцнацнн древннх славян (попытка реконструкцнн)//Этнографнческое обозренне. 1993. № 4. С. 65. Яго ж: Роль жінкн в юнацькнх ініціаціях давннх слов’ян //Родовід, 1994. № 4; Парубачі ініціаціі в украіньскому траднційному селі //Родовід, 1994. № 7.
3 Легенды і паданні. С. 205—208.
1 Там жа. С. 186—188.
5 Валодзіна Т.В. Семантыка рэчаў у духоўнай спадчьіне беларусаў. Мн„ 1999. С. 31—36, 58—63, 64—77, 92—96.
6 Архіў аўтара. Запісана ў 1977 г. у в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці ад В.А.Кавалевіч.
7 Легенды і паданні. С. 214. Гл. таксама: Полесскнй этнолннгвястнческнй сборннк: Матерналы н нсследовання. М., 1983. С. 46.
8 Архіў аўтара. Запісана ў 1993 г. у в. Азярышча Мінскага раёна ад народнай лекаркі Ф.А.Бліновай.
9 Пачынаючы з 1992 г. я запісаў ад Фені Антонаўны Бліновай больш за 70 замоў ад розных хвароб, некалькі сеансаў яе лячэння запісана на відэа.
10 У савецкай фалькларыстыцы магія і магічная паэзія заставаліся па-за ўвагай навукоўцаў, а, магчыма, існавала няпісаная забарона дасле-
даваць гэты пласт духоўнай культуры. 90-я гады сталі літаральна “залатым векам” для ўсіх тых, хто цікавіўся, збіраў і вывучаў сакральна-магічную паэзію і асаблівасці яе рытуальна-абрадавага выкарыстання. Гл. па гэтай тэме: Замовы /Уклад. Г.А.Барташэвіч. Мн., 1992; Русскне заговоры /Сост. Н.Н.Савушклна. М., 1993; Максймов С.В. Нечлстая, неведомая л крестная слла. СПб., 1994; Русское колдовство, ведовство, знахарство /Сост. М.Северов, Н.Ушаков. СПб., 1994; Лонго Ю. Третлй глаз. Т. 4. М., 1995; Аксенов А.П. Я — не колдун, я — знахарь. Ростов-на-Дону, 1996; 777 заговоров л закллнанлй русского народа /Сост. А.Александров. М., 1997; Фролова НА. Тайны лечебной маглл н народной медлцлны: способы народного врачеванля в свете наукл, релнглл л фллософлл. К., 1997; Смйрнова М.М. Магля как она есть. М., 1997; Панкеев ПЛ. Тайны руссклх суеверлй. М., 1997; Казакова І.В. Міфалагемы і магія ў беларускім абрадавым фальклоры. Мн., 1997; Молнтвенный народный лечебннк. Мн., 1998; Энцлклопедля быта русского народа, составленная йваном Алексеевлчем Панкеевым. Т. 2. М., 1998; Степанова Н.М. Большая кнпга маглл. М., 1999.
11 Казакова І.В. Міфалагемы і магія ў беларускім абрадавым фальклоры. Мн., 1997. С. 62—66. Голан А. Мнф л слмвол. М., 1993. С. 188— 238.
12 Фадзеева В.Я. Беларускі ручнік. Мн., 1994; Ручнік як увасабленне традыцыйнай культуры беларусаў. Віцебск, 1998.
13 Хокйнс Дж„ Уайт Дж. Разгадка тайны Стоунхенджа. М., 1984.
11 Пра герб і сцяг. Мн., 1993. С. 5.
15 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 29.
16 Там жа. С. 39—54; Крук I. “Сячыся-рубайся, і на гэты свет яўляйся”: Роды і стаўленне да іх у культуры нашых продкаў //Роднае слова. 1999. № 5—6. С. 199—205.'
17 Конан У.М. Беларуская эстэтыка і мастацкая культура: Гісторыя, традыцыі і сучаснасць. Мн., 1988. С. 6.
Казакова І.В. Міфалагемы і магія ў беларускім абрадавым фальклоры. С. 65.
18 Вяселле. Песні. Т. 1 /Уклад. Л.А.Малаш. Мн., 1985. С. 65.
19 Сысоу У.М. Беларуская пахавальная абраднасць: структура абраду, галашэнні, функцыі слова і дзеяння. Мн., 1995. С. 18.
20 Там жа. С. 17.
21 Фадзеева В.Я. Беларускі ручнік. С. 81.
22 Там жа. С. 81. Гл. таксама: Магія красы //Мастацтва, 1996. № 6. С. 35.
23 Сысоў У.М. Беларуская пахавальная абраднасць. С. 69.
24 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні /Укладанне тэкстаў, уступны артыкул і каментарыі У.А.Васілевіча. Мн., 1986. С. 146—192.
25 Фадзеева В.Я. Беларускі ручнік. С. 87.
26 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 189.
27 Крук І.І. Сімволіка колераў у традыцыйнай культуры беларусаў //Роднае слова, 1997. № 1. С. 150.
28 Голан А. Млф л слмвол. С. 221—238.
29 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 31.
30 Вяселле. Песні. Т. 2 /Уклад. Л.А.Малапі. Мн., 1986. С. 129 —130.
31 Вяселле. Абрад /Уклад. К.А.Цвірка. Мн., 1978. С. 172.
32 Там жа. С. 183.
33 Там жа. С. 181.
34 Замовы. С. 249.
35 Энцнклопедня суевернй /Сост. Э. н М.А.Рэдфорд, Е.Мпненок. М., 1995. С. 190.
36 Вяселле. Абрад. Мн., 1978. С. 183.
37 Вяселле. Песні. Т. 2. Мн., 1986. С. 35.
Перавернуты кілішак на стале
1 Ерёмйна В.Н. Рнтуал н фольклор. Л., 1991. Байбурші А.К. Рнтуал в траднцнонной культуре. СПб., 1993.
2 Радзінная паэзія/Укл. М.Я.Грынблат. Мн., 1971. Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў: Канец XIX XX ст. Мн., 1993.
3 Толстой Н.М. Переворачнванне предметов в славянском погребальном обряде//Язык н народная культура: Очеркн по славянской мнфологнн н этноліінгвнстнке. М., 1995. С. 213—222.
4 Сысоў У.М. 3 крыніц спрадвечных. Мн., 1997. С. 358.
5 Архіў аўтара. Восенню 1981 г. на працягу пяці дзён я запісваў ад С.М.Вежнаўца разнажанравыя казкі. Аднак перад тым, як размясціцца, казачнік абавязкова пазіраў на столь і неяк загадкава заўважаў: “Пад бэльку не спяшайся, паложаць, як свечку ў рукі дадуць”.
° Чарадзейныя казкі. Ч. 2 /Склад. К.П.Кабашнікаў, Г.А.Барташэвіч. Мн., 1978. № 117—119. С. 496—501; Казкі ў сучасных запісах /Уклад. К.П.Кабашнікава, Г.А.Барташэвіч. Мн., 1989. № 91. С. 181 —184.
7 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 140.
8 Архіў аўтара. Запісана ў 1985 г. у в. Згурск Чэрвеньскага раёна Мінскай вобласці ад В.А.Кавалевіч, 1925 г.н.
9 Булгаковскіш Д.Г. Пннчукн. Этнографнческнй очерк. СПб., 1890. С. 190.
10 Топорков А.Л. Домашняя утварь в обрядах н поверьях Полесья (XIX — начало XX в.) //Днсс. канд. нстор. наук. Л., 1986. С. 104.
11 Нйкйфоровскйй Н.Я. Простонародные прнметы н поверья, суеверные обряды н обычан, легендарные сказання о лнцах н местах. Внтебск, 1897. С. 122.
12 Архіў аўтара. Запісана ў 1979 г. у в. Вялікі Рожан Салігорскага раёна Мінскай вобласці ад М.В.Коўчыка.
13 Толстой Н.Н. Переворачнванне предметов в славянском погребальном обряде. М., 1995. С. 219.
11 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 127.
15 Архіў аўтара. Так рабілася ў нашай сям’і, калі ў 1985 г. памерла маці, а ў 1990 г. — бацька.
16 Жыцця адвечны лад: Беларускія народныя прыкметы і павер’і. Т. 2 /Уклад. У.Васілевіч. Мн., 1998. С. 231.
17 Романов Е.Р. Белорусскнй сборннк. Вып. 8: Быт белоруса. Внльно, 1912. С. 529, 530.
18 Сысоў У.М. Беларуская пахавальная абраднасць. С. 17; Юркевйч Н. Острннскнй прнход Внленской губерннн Лндского уезда //Этнографнческнй сборннк НРГО. Вып. 1. СПб., 1853. С. 290.
Мая маці зачыняла печ засланкай нават тады, калі дровы добра разгарэліся і шугала полымя. Сітуацыя стабільнасці (сляды чалавека не вымяталіся) павінна была захоўвацца да таго часу, пакуль чалавек не дасягаў месца прызначэння. 3 гэтай нагоды ўспомнім пра магічныя дзеянні, якія суправаджаюць выкананне замаўлення “прысушак” або “адсушак”. Хлопца, які падабаўся дзяўчыне, запрашалі ў госці і сляды яго
мялі венікам ад парога да печы — у хату. ! наадварот, калі юнак не падабауся дзяўчыне ці бацькам, то пасля таго як ён пойдзе з хаты, яго сляды вымяталі за парог.
Mae шматлікія сустрэчы з воінамі-афганцамі далі магчымасць адкрыць “вялікую тайну” іх “удалага” лёсу падчас службы. Многія з іх былі перакананы, што выжыць, ацалець ва ўмовах небяспечных баявых аперацый ім дапамаглі матулі: як толькі сын пераступаў парог роднай хаты, маці брала след босай нагі, загортвала яго ў чысцюткую хусцінку і “вяртала”, уносіла ў хату, захоўвала за абразамі.