Сімволіка беларускай народнай культуры
Янка Крук
Выдавец: Беларусь
Памер: 350с.
Мінск 2003
2Легенды і паданні. С. 75.
3 Архіў аўтара. Запісана ў 1979 г. у в. Вялікі Рожан Салігорскага раёна Мінскай вобласці.
4 Зямля стаіць пасярод свету. C.148—154.
5Паэзія беларускага земляробчага календара /Уклад. А.С.Ліс, народны каляндар падрыхтаваў У .А.Васілевіч. Мн., 1992. С. 291.
Чырвоны кут
1 Байбурйн А.К. Жнлніце в обрядах н представленнях восточных славян. Л., 1983; Яго ж: Рнтуал в траднцнонной культуре. СПб., 1993.
2 Крук І.І. Чырвоны кут //Алеся, 1995. № 4. С. 12; Яго ж: Прадметна-атрыбутыўная семіётыка традыцыйнай культуры беларусаў //Заслаўскія чытанні. 1995. Заслаўе, 1997. с. 119—122.
Праз парог рукі не падавай
1 Байбурйн А.К. Жнлнгце в обрядах н представленяях восточных славян. Л., 1983; Яго ж: Рятуал в традяцнонной культуре. СПб., 1993.
2 Коваль У.І. Народныя ўяўленні, павер’і і прыкметы. Гомель, 1995. С. 116 — 118.
3 Крук І.І. Праз парог рукі не падаюць //Работніца і сялянка, 1994. № 10. С. 12.
Печ мая кафляная
1 Нйкйфоровскйіі Н.Я. Простонародные прнметы н поверья. С. 55.
2 Варфоломеева Т.Б. Северобелорусская свадьба: Обряд, песенно-мелодяческяе тяпы. Мн., 1988. С. 13, 17.
3 Вяселле. Абрад /Уклад. К.А.Цвірка. Мн., 1978. С. 364.
4 Moszyuski К. Polesie wschodnie. Warszawa, 1928. С. 179.
5 СержпупгоўскіА.К. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў. С. 147.
6 Кухаронак Т.І. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў. С. 92.
7 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 14; Жыцця адвечны лад. С. 289.
8 Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. С. 174.
9 Восеньскія святы /Уклад. А.Лозка. Мн., 1995. С. 18—22.
Падкова на шчасце
1 Энцнклопедня суевернй /Сост. Э н М.А.Рэдфорд, Е.Мнненок. М., 1995. С. 15—16.
2 Там жа.
3 Романов Е.Р. Белорусскнй сбоорннк. Вып. 8. С. 229.
4 Архіў аўтара. Пра такі варыянт упрыгожвання дугі паведалі жанчыны сталага веку ў 1996 г. у вёсках Сенькава, Канчаны, Каханавічы, Дзёрнавічы, Бігосава, Асвея Верхнядзвінскага раёна Віцебскай вобласці.
Руса каса да пояса
1 Крук І.І. Беларускі народны каляндар. С. 42.
2 Federowski М. Lud bialoruski na Rusi Litewskiej. T. 1. Krakow, 1897. C. 309.
3 Сйцйнскйй AA. Акушерская помоіць в Мннской губерннн. СПб., 1893. С. 59.
4 Жыцця адвечны лад. С. 108—109, 112 —113; Славянскне древностн. Этнолннгвнстнческнй словарь. Т. 1. A—Г. М., 1995. С. 420—423.
5 Замовы. С. 244.
“Свінка — залатая шарсцінка”
1 Этнаграфічныя звесткі аб умовах і асаблівасцях свінагадоўлі гл. у кн.: Зямля стаіць пасярод свету: Беларускія народныя прыкметы і павер’і /Уклад. У.А.Васілевіч. Мн., 1996. С. 387—392.
“Надары, Божа, маю кароўку добрым здароўем, жоўтым маслам, белым сырам”
1 Шматлікія звесткі аб асаблівасцях утрымання каровы ў гаспадарцы і стаўлення да яе як да міфалагічнага персанажа гл. у кн.: Зямля стаіць пасярод свету: Беларускія народныя прыкметы і павер’і /Уклад. У.А.Васілевіч. Мн„ 1996. С. 341—377.
Чалавек у структуры міфапаэтычнай мадэлі свету
1 Шматлікія звесткі па разглядаемай тэме змешчаны ў кн.: Жыцця адвечны лад: Беларускія народныя прыкметы і павер’і /Уклад. У.А.Васілевіч. Мн., 1998.
ЗМЕСТ
Слова да чытача 5
Чалавек і час 7
Беларускі народны каляндар: шляхі фарміравання, архітэктоніка, семантыка і семіётыка рытуальна-абрадавых комплексаў 8
Сэнсава-семантычныя аспекты сінхранізацыі абрадавых комплексаў у народна-ведыйскім і хрысціянскім календарах 25
Культ продкаў як структураўтваральны прынцып народнага календара 30
Асноўныя прынцыпы фарміравання рытуальна-абрадавых комплексаў беларусаў 32
Чалавек і яго лёс 49
Млечны Шлях пад рукамі бабулі 50
Сімволіка ручніка ў традыцыйнай культуры беларусаў 50
Перавернуты кілішак на стале, або Закон рытуальнай перавернутасці ў беларускай народнай культуры 83
Прадметна-атрыбутыўны код, або Пераварочванне прадметаў у пахавальным абрадзе 84
Акцыянальны код. Вяселле і памінкі: супрацьлеглая накіраванасць рытуальных дзеянняў 92
Вербальны код. Супрацьлегласць паэтычных характарыстык у вясельнай і пахавальнай паэзіі 99
У чыіх руках прадзіва нашага лёсу, або Сімволіка лікаў у культуры беларусаў 106
Сімволіка цотнасці і няцотнасці 108
“Першым разам, лепшым часам” 123
“Сем раз адмерай, адзін раз адрэж” 127
“Дванаццаць братоў-малайцоў” 132
“У трыдзевятым царстве, у трыдзесятым гасударстве” 136
Сорак 150
Дата нараджэння і лёс чалавека, або Квадрат Піфагора дапамагае зазірнуць у будучыню 153
Сімволіка дзён 1 дат у народнай культуры 155
Фазы Месяца і іх уплыў на сістэму прыкмет, павер’яў, характар гаспадарчай дзейнасці 169
Чалавек і яго род 179
“Выйдзі, мамачка, з свячамі, мы тваіх дзяцей звянчалі” 180
“Сам Бог каравай месіць” 195
“Я не адна, са мной другі” 215
Цяжарная жанчына ў культуры нашых продкаў 215
“Сячыся-рубайся, і на гэты свет, младзенец, яўляйся” 229
Жыццё і смерць чалавека ў традыцыях, абрадах і паэзіі беларускага народа 245
Чалавек і свет 279
Сімволіка стыхій першатварэння 280
Агонь і ратуе, і губіць 280
“Вада-вадзіца, Божая памачніца” 282
“Зямля святая, яна наша маці” 284
Сімволіка дрэў 287
“Кучаравая, а не дзяўчына” 287
Там стаіць дуб 290
“Да й асінкаю заламлю” 293
Сімволіка беларускага жытла 296
Чырвоны кут 296
Праз парог рукі не падавай 300
Печ мая кафляная 303
Падкова на шчасце 306
Руса каса да пояса 309
Гаспадарчая дзейнасць чалавека: паміж быццём і міфам 312
“Свінка — залатая шарсцінка” 312
“Надары, Божа, маю кароўку добрым здароўем, жоўтым маслам, белым сырам” 316
Чалавек і Сусвет 323
Славянская міфапаэтычная мадэль свету: бінарная апазіцыя правае— левае 324
Бінарная апазіцыя правае—левае: культурныя кантэксты 325
Чалавек у структуры міфапаэтычнай мадэлі свету (эколага-культуралагічныя аспекты рэгламентавання паводзін) 329
Літаратура 334
Навукова-папулярнае выданне
КРУК Янка (КРУК Іван Іванавіч)
СІМВОЛІКА БЕЛАРУСКАЙ НАРОДНАЙ КУЛЬТУРЫ
Рэдактар Л. А. Крупіч. Мастак Ю. А. Тарэеў. Мастацкі рэдактар A. М. Хількевіч.
Тэхнічныя рэдактары В. А. Віценка, Г. М. Хейфец. Карэктар Л. К. Місуна.
Падпісана да друку з гатовых дыяпазітываў 04.01.2003. Фармат 60x90 1/16. Папера афс. №1. Гарнітура Школьная.
Ум.друк.арк. 22,0. Ул.-выд.арк.20,58.
Тыраж 2500 экз. Заказ 25.
Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Выдавецтва «Беларусь»Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь.Ліцэнзія ЛВ №2 ад 17.01.2001.
220004, Мінск, праспект МашэраваДІ.
Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Друкарня «Перамога».
222310, Маладзечна, В. Таўлая, 11.
Крук Я.
К84 Сімволіка беларускай народнай культуры. — Мн.: Беларусь, 2003. — 350 с.: іл.
ISBN 985-01-0460-0.
Разглядаюцца асноўныя абрады, рытуалы, звычаі беларускага народа, якія суправаджалі чалавека ад нараджэння да пахавальнага вогнішча, а таксама сімволіка колераў, лікаў, кожнага дня, тыдня, спрыяльныя і неспрыяльныя тыдні ў залежнасці ад фазы Месяца. Вялікая ўвага ўдзелена космасу сялянскай хаты, асноўным яе рытуальным зонам: чырвонаму куту, печы.парогу.
Кніга адрасавана выкладчыкам культуралагічных дысцыплін, студэнтам ВНУ, настаўнікам, шырокаму колу людзей, якія імкнуцца спасцігнуць таямніцы духоўнай спадчыны беларусаў.
УДК 393.3 (=826) + 008(476)
ББК 82.3 (Бен) + 71(4 Бен)
НАРОДНАЙ КУЛЬТУРЫ
КРУК Іван Іванавіч кандыдат філалагічных навук, даследчык духоўнай культуры беларускага народа, аўтар 4 манаграфій і зборнікаў, больш чым 250 артыкулаў па гісторыі і тэорыі фальклору, міфалогй, народных вераваннях, абрадах і звычаях. Даследуе праблемы рэканструкцыі славянскай міфапаэтычнай мадэлі свету, расшыфроўкі сімволікі традыцыйнай культуры.
У прапануемай чытачу кнізе аўтар падводзіць вынікі дваццацігадовай збіральніцкай і даследчыцкай дзейнасці. У цэнтры ўвагі абрады, якія суправаджалі асноўныя падзеі ў жыцці чалавека. Кніга не толькі позірк у сівую мінуўшчыну беларускага народа, найперш гэта клопат аб захаванні і перадачы духоўнай спадчыны продкаў ашчадным і зацікаўленым спадкаемцам.