КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
гілы Коласа, Багдановіча, Караткевіча, Адамовіча, але ні разу не наведаў магілу свайго дзеда, таму што... проста не ведае, дзе яна. Так, чалавек жыве ў космасе культуры Роду—Народа—Чалавецтва, але спасціжэнне ўсяго існага, зямнога, агульначалавечага пачынаецца са сваёй калыскі. Перш чым прыйсці да святыняў чалавецтва — егіпецкіх пірамід, Галгофы, Труны Гасподняй, Кіева-Пячэрскай лаўры, Опцінскай пустыні — трэба набрацца моцы ад малака сваёй маці, стаць на ногі ў сваёй калысцы і, нарэшце, выйсці за парог сваёй хаты. А каб дарога была больш лёгкай, трэба атрымаць благаславенне сваёй бабулі і матулі. А перш чым стаць на калені і нізка схіліць галаву перад святынямі Вечнасці, трэба зрабіць гэта ж самае перад абразамі ў сваёй хаце, перад магілай свайго дзеда, перад алтаром свайго Храма. 1.13. Апошнімі (ці дакладней чарговымі) у гэтым гадавым колазвароце былі масленічныя Дзяды, якія святкаваліся ў суботу перад Масленіцай. За выключэннем апошніх практычна ва ўсе астатнія памінальныя дні нашы продкі хадзілі на могілкі ўшаноўваць памёршых (вясной — на пачатку года, перад тым як распачаць сельскагаспадарчьія работы, каб заручыцца іх падтрымкай, і восенню — у знак падзякі за дапамогу). На надмагільныя крыжы падвязваліся адпаведныя атрыбуты белага колеру: фартушкі, ручнікі, вяночкі25. 1.14. Практычна да пачатку 90-х гадоў нашага стагоддзя беларусы цвёрда прытрымліваліся яшчэ адной традыцыі. Звычайна ў субопгу перад Вялікаднем людзі займаліся апошнімі прыгатаваннямі да найбуйнейшага гадавога свята. Сярод іх важнае месца займала фарбаванне яек у чырвоны колер. Калі ж паміж сустракаемым і мінулагоднім Вялікаднем у сям’і здаралася гора — паміраў нехта з суродзічаў першага калена сваяцтва, то яйкі ў чырвоны колер не фарбавалі. Іх проста варылі і пакідалі белымі або распісвалі фарбамі сіняга, чорнага або зялёнага колеру (хаця ў апошні колер іх фарбавалі перад “зялёнымі святкамі” — Сёмухай, Тройцай)26. У 1994—1996 гг. праваслаўныя святары сваімі перадсвяточнымі прамовамі ўнеслі пэўную блытаніну ў паводзіны людзей, якія зноў-такі прытрымліваліся больш старажытнай традыцыі. Яны сцвярджалі, што незалежна ад абставін сям’я павінна фарбаваць яйкі ў чырвоны колер і асвячаць іх у храме. Давайце шырэй паглядзім на праблему і паспрабуем зразумець сутнасць пярэчання. Век ад веку, год за годам нашы продкі жылі ў адпавед- насці са станам прыроды, падпарадкоўваліся раўнамернаму руху сонца па небасхіле і ў адпаведнасці з яго фазамі адзначалі адны і тыя ж святы: Каляды, Масленіцу, Ярылавіцу, Купалле, Перуна, Багача... Каляндар гэты быў пастаянным і нязменным тысячагоддзямі, таму невыпадкова называўся “Коладзён” (нешта блізкае да фантастычнай па маштабах каменнай абсерваторыі Стоўхендж у Англіі). Усе святы. мелі агульнарадавы характар з дакладным размежаваннем і рэгламентацыяй паводзін старэйшых і малодшых, жанчын і мужчын, хлопцаў і дзяўчат, дзяцей. У залежнасці ад часу правядзення свята кожная з гэтых сацыяльна-ўзроставых груп дамініравала ў развіцці святочнай дзеі. Сям’я, у якую прыходзіла бяда, тут жа выключалася з агульнапрынятага рытму суіснавання і пераходзіла са звычайнага гадавога к о л а святкаванняў на спецыяльны. ц ы к л пахавальна-памінальных т р ы з н а ў, галоўнымі вехамі ў якім былі траціны, дзевяціны, саракавіны і ўгодкі. 0 З-і дзень 9-ыдзень 40-ы дзень Ігод і 1 момант 1 дзень 1 другі 1 трэці 1 заключны смерці пахаваніія жалобны жалобны стол (сям’я выключаецца з гадавога святочнага кола і пераходзіць на гадавы памінальны цыкл) (першая памінальная пячэра) стол стол памінальнага цыкла (сям’я зноў становіцца ўдзельнікам агулыіых святкаванняў, але жонцы (мужу) памёршага (ай) забараняецца спяваць да трох год) Пасля таго як быў адзначаны заключны ў гадавым пасмяротным памінальным цыкле рытуальны стол, з сям’і здымаліся ўсялякія абмежаванні і яна зноў вярталася ў вір агульнарадавых святаў. Цяпер уявім такую сітуацыю: за некалькі месяцаў або дзён да Вялікадня сям’ю напаткала гора. Яе паводзіны тут жа пачынала вызначаць сістэма рытуалаў памінальнага характару, якая ў цэлым блізка нагадвала рэгламентацыі хрысціянскіх пастоў: стрыманыя паводзіны, адзенне строгіх колераў, забарона спяваць, весяліцца, танчыць, Цяжка ўявіць, што члены гэтай сям’і будуць утульна адчуваць сябе за шматгалосым велікодным сталом у час асвячэння страў святочнай трапезы і што іх чорнае адзенне будзе гарманіраваць з расквечанымі вопраткамі ўсіх астатніх вернікаў. Яшчэ цяжэй паверць у тое, што гэтыя людзі са шчырай радасцю, звонка-раскаціста разам з усімі прысутнымі тройчы выгукнуць: “Сапраўды ўваскрэсе!” — у адказ на радасны вокліч: “Хрыстос васкрэсе!” Шкада, што асобныя святары, дасканала ведаючы культурную традыцыю візантыйскага або рымскага хрысціянства, не суадносяць свае словы і ўчынкі з мясцовымі традыцыямі, не ўлічваць якія ніхто не мае права, займаючыся вельмі тонкай і далікатнай справай. Увесь шэраг этнакультурных атрыбутаў і рытуальных кантэкстаў іх ужывання, пра якія гаварылася вышэй, дазваляе трактаваць белы колер як сімвал смутку, жалобы, гора, смерці, трансфармацыі, пераходу ў іншы стан, сімвал дарогі з аднаго свету ў іншы.27 У міфалагічным сэнсе слова — гэта сімвал бязмежнасці, вечнасці Сусвету. Адпаведную трактоўку пацвярджаюць шматлікія фальклорныя жанры: казкі, замовы, паданні, абрадавая лірыка, вясельныя і пахавальныя галашэнні. Напрыклад, у цэлым шэрагу ўсходнеславянскіх чарадзейных казак (“Смерць-кума” і інш.) Смерць апранута ў адзенне белага колеру і трымае касу ў руках. Такую ж выяву яна мае і ў народных драмах (“Цар Ірад”). Ці не на аснове гэтых міфалагічных уяўленняў узнік выраз: “Бачыў я цябе ў дамавіне ў белых тапачках”. Добра вядома, што ў многіх еўрапейскіх і азіяцкіх народаў асаблівай павагай карысталіся жывёлы белага колеру. Так, у Шатландыі белыя каровы лічыліся першапродкамітатэмамі, свяшчэннымі жывёламі, ад якіх пайшоў род людзей, таму іх малако забаранялася ўжываць у ежу. Культ белых жывёл да нашага часу захоўваецца ў краінах Усходу. У Сіаме — гэта белыя сланы, у афрыканскіх краінах — белыя ваўкі, на Аравійскім паўвостраве — белыя валы, у Кітаі — белыя коні. У Старажытным Егіпце любая жывёліна, якая мела белую пляму, магла быць ахвяравана багіні Ізідзе. Беларусы асаблівую пашану выказваюць “бацяну” — беламу буслу, які прыносіць з “таго” свету дзетак і “пакідае іх у капусце”. У вельмі блага пакуль што даследаванай міфалогіі беларусаў адной з цэнтральных фігур быў Бела Бог, месца якога ў больш познія часы заняў Вялес ці, магчыма, Бялес (параўн.: бялёсы).28 2.1. У сувязі са сказаным вышэй хочацца яшчэ раз больш уважліва прыгледзецца да арнаментаў нацыянальнага адзення, да структуры нашых саматканых ручнікоў, да кампазіцыі іх арнаменту і яго сіметрычнай перавернутасці на розных канцах. чырвонае чырвонае белае жыццё смерць жыццё 1) Паглыбляем трактоўку, пашыраем, разгортваем тэзіс: чыё? чыя? чыё? 2) Рабочая версія: 3) Правяраем тэзіс наша наша нашых дзетак (захаванне радаводнай сувязі, пераемнасці) аксіёмнай пароднай абодва канцы ручніка абсалютна культуры: падобны 4) Тады магчыма: “Якое дрэва. такі клін, які бацыса. такі сын”. Але дастаткова ўявіць сабе гэты ручнік на руках матулі, якая сустракае вясельных гасцей з хлебам-соллю, як становіцца зразумелым: гэта версія зусім не падыходзіць. Кампазіцыя арнаменпгу на абодвух канцах падобная, але перавернупгая(! / як у люстэрку. Міжволі прыходзяць на ўспамін шматлікія сітуацыі рытуальнай перавернутасці ў пахавальнапамінальнай абраднасці: табурэткі перавярнуць, насценныя партрэты нахіліць (ці не таму да гэтага моманту існуе традыцыя ў час нацыянальнай жалобы сцягі прыспускаць і нахіляць долу), кілішак перакуліць і г.д. Гэта тыпалагічнае падабенства вымушае шукаць іншы ход думкі для тлумачэння кампазіцыі ручніка: ЖЫЦЦЁ СМЕРЦЬ ЖЫЦЦЁ наша, тут, на гэтым свеце наійа, пераход у іншы свет наша — пасля смерці Дастаткова надаць (увагнуць) ручніку форму “лодкі смерці” і стануць зразумелымі многія рытуальныя сітуацыі, у якіх фігуруе прыгожы нацыянальны атрыбут. 2.2. Чытаем акцыянальна-атрыбутыўны код рытуалу: 2.2.1. На белай часпгцы ручніка труна (смерць, нябожчык); два мужчыны, якія апускаюць труну ў магілу, трымаюцйа за чырвонае. 2.2.2. Маладыя збіраюцца ехаць да вянца. Як толькі закончыўся гулліва-свавольны рытуал выкупу, бацька бярэ ручнік, абвязвае ім па поясу сваю дачку і пгройчы па сонцы абводзіць яе вакол спгала. Што за абрад выконвае бацька? Каб зразумець яго сутнасць, неабходна ўспомніць, што адбываецца ў хаце тройчы на дзень вакол стала? Сям’я збіраецца падсілкавацца, выканаць з дапамогай малітвы ачышчальна-прадуцыравальны абрад, каб набрацца моцы на ўвесь працоўны дзень. Такім чынам, стол быў сімвалам паяднання сям’і, яе цэласнасці, зладжанасці, узаемнай згоды, сімвалам яе духоўнаіі сталасці. Трохразовае хаджэнне вакол стала магло азначаць толькі адно: развітанне дачкі з хатпай бацькоў, са сваімі роднымі і блізкімі. Прычым важна адзначыць і такую акалічнасць, як паясное (вакол жывата) абвязванне ручніка. Скажам, калі сям’я спраўляла “ўлазіны” ў новую хату, то бацька па чарзе перавязваў рукі ўсім дамачадцам (гаспадарча-побытавы акцэнт) і ўводзіў-уцягваў у хату. А цяпер удакладняем дэталі паяснога (эратычна-прадуцыравальны акцэнт) павязвання: дачка аперазана белай часткай ручніка — яна “памірае” ў статусе дачкі для гэтай сям’і і народзіцца ў статусе гаспадыні ў іншай, новастворанай. Бацька свайго статусу не змяняе, таму трымаецца за чырвонае. 2.2.3. Лагічным працягам пераходу маладых у новае — пасляшлюбнае — жыццё з’яўляецца даволі позні па паходжанні абрад вянчання маладых у храме, падчас якога і жаніх і нявеста спгаяць зноў-такі на сярэдняй — белай — частцы ручніка. Дарэчы, хрысціянскі абрад вянчання заканчваецца дакладным паўторам дахрысціянскага абраду шлюбавін. Нагадаю сюжэт даволі папулярнай у славянскім свеце казкі “Кот і ліса”. Хцівая ліса вырашыла стаць гаспадыняй лесу, напужаўшы звяроў нечаканым госцем — сібірскім катом, за якога яна імкнецца выйсці замуж. Працэдура рытуальнай фіксацыі факта стварэння новай сям’і была кароткай і простай: яны тройчы па сонцы абышлі высачэзную сасну — дрэва, якое сімвалізавала рытуальны цэнтр радавога космасу. Ваджэнне бацькам дачкі вакол стала ў хаце і ваджэнне маладых у храме вакол алтара (які першапачаткова ў хрысціян меў форму стала і выконваў ролю ўзвышша, на якое клалі ахвяраванні) — не што іншае, як водгук сівой мінуўшчыны.