КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Хадзіў Спарыш па вуліцы, Па вуліцы па шырокай, Па мураўцы па зялёнай. А ніхто Спарыша ў двор не завець. Выйшла, выехала Хвядорыха: — Хадзі, Спарыш, ка мне на двор, Ка мне ва двор, за цясовы стол. У мяне сталы пазасціланы, Віном кубкі паналіваны. У мяне пірагоў панапечана, У мяне мёду панасычана, Сядзь, Спарыш, на покуце, На покуце, да на золаце, Пі, Спарыш, зеляно віно. Спары, Божа, у маім гумне, У маім гумне, у маім дварэ: На таку ўмалот, а ў дзяжы падход. А ў печы рост, а на стале сыццё.7 У народзе існавала вера ў тое, што дзяўчына, якая з’есць спарыша, народзіць двайнят. Добра памятаю, як мая маці выкідвала слівы-спарышы нават тады, калі збіралі іх для варэння. I наадварот, верылі, калі насіць пры сабе арэхавы спарыш, то ўвесь час будзеш пры грашах. 5. Сімволіка парнасці вызначала характар і асаблівасці выканання найбольш значных рытуальных дзеянняў разгорнутага вясельнага абраду. Верх вясельнага “хлеба-солі” (каравая, з якім маладых сустракалі перад парогам хаты) быў упрыгожаны двума кавалачкамі цукру, што павінна было сімвалізаваць “салодкі” лёс сямейнай пары. Вяршыню святочнага каравая ўпрыгожвалі дзвюма птушачкамі, выпечанымі з таго ж цеста, што і сам каравай. Побач з маладымі хросныя бацькі павінны сядзець толькі парай. Калі ж у жаніха або нявесты. засталіся толькі маці або бацька, то яны не мелі права сустракаць маладых па аднаму. Прынцып падабенства лёсу тых, хто сустракаў, і тых, каго сустракалі, прадказваў маладым жыццё ў адзіноце. Каб пазбегнуць гэтага, трэба было браць да пары каго-небудзь са сваякоў. Калі засталася толькі матуля, то яна брала сабе ў пару хроснага бацьку (дачкі або сына) або свайго брата. Бацька браў “у пару” хросную маці ці сваю родную сястру. У некаторых выпадках маладых сустракалі хросныя бацькі. Калі ж ім трэба было быць у храме на вянчанні, то дома перад парогам маладых магла сустрэць поўная сям’я старэйшага брата.& 6. Неабходна адзначыць, што ў календары еўрапейскіх народаў, пачынаючы з часоў Старажытнага Рыма, замацаваліся назвы месяцаў, якія мелі парадкавую нумарацыю. Гэта традыцыя была запазычана і нашымі суседзямі — расіянамі. Да сённяшняга часу іх месяцы другой паловы года маюць назвылічэбнікі: сентябрь (ад лац. September) — сёмы месяц, октябрь (ад лац. October) — восьмы месяц і г.д. У народным календары беларусаў захавалася яго старажытная аснова, якая адлюстравала цесную ўзаемасувязь стану зямлі і прыроды з космасам, напрыклад люты, сакавік, ліпень, жнівень, лістапад, снежань. Як бачым, у назвах месяцаў адлюстравана ўся гама прыродных і чалавечых стасункаў. Кожная назва фіксавала ў сабе найбольш характэрную рысу стану прыроды, зямной чуласці да касмічнага цяпла або холаду, значную падзею ў земляробчым цыкле чалавечай дзейнасці. У сувязі з гэтым адзначым, што не ўсе месяцы года мелі аднолькавыя зместавыя характарыстыкі. Вядома, напрыклад, што вяселлі не спраўлялі ў маі, каб не маяцца ўсё жыццё. Працягваючы гэту думку, адзначым, што і “наш тыдзень” меў сваю ўнутраную структуру, якая абапіралася на паслядоўную паўтаральнасць адных і тых жа дзён, назвы якіх адлюстроўвалі ўсё тыя ж лікі: панядзелак — першы дзень пасля нядзелі, па(сля)нядзелак; аўторак — другі; серада — сярэдні, трэці; чацвер — чацвёрты; пятніца — пяты; субота (ад старажытнаяўрэйскага sabbat — шабаш) — шосты. Знаёмства з вялікай колькасцю прыкмет і павер’яў, рэгламентацый і забарон абрадавай і гаспадарчай практыкі пераканаўча сведчыць, што шчаслівымі, сігры.яльнымі для распачынання важных спраў з’яўляюцца цотныя дні: аўторак і чацвер (другі і чацвёрты). I наадварот, нешчаслівымі лічацца няцотныя дні: панядзелак (першы), серада (трэці) і пятніца (пяты). Менавіта з імі звязана найбольшая колькасць усялякіх абмежаванняў як у працы, так і ў харчаванні (серада і пятніца — посныя дні).9 7. Дзіўная рэч, на якую чамусьці не звяртаюць увагі этнографы. У нашы сучасныя песні і святкаванні (Каляды, Масленіца) прыйшло запазычанне з рускай культуры і побыту — асноўным вобразам зімовых святаў становіцца шпаркая тройка коней. Але ж на самай справе на Беларусі памочнікам чалавека ў гаспадарцы была не “тройка”, а параконка (“Запрагай сваю парку”, — казалі ў народзе; поле аралі парай валоў). 8. Калі гаспадар выбіраў на базары ў бондара дзяжу, то абавязкова лічыў клёпкі. Існавала перакананасць: там, дзе іх 112 цотная колькасць — рошчына будзе добрая, а дзе няцотная — цеста будзе няўдалым, а хлеб ацеслівым.10 НЯПАРНАСЦЬ У ТРАДЫЦЫЙНАЙ КУЛЬТУРЫ БЕЛАРУСАЎ Дарагі татачка, як жа хораша прыбраўся, Куды, татачка, сабраўся? Ты адзін, татка, паедзеш ці поіідзеш, I нікога з сабою не возьмеш? Ты, татачка, ніколі так не рабіў I нікуды адзін не хадзіў. 3 пахавальнага галашэння * * * Ох, Ільюшка, Ох, разлучка! Мы з табою разлучыліся. Ты мяне пакінуў, Як сіраціначку. Я ж цяпер сама. адна, Як быліначка ў полі... 3 пахавальнага галашэння Каб растлумачыць, што сабой сімвалізуе няцотнае спалучэнне атрыбутаў, дзеянняў, слоўных паўтораў, зноў звернемся да традыцый нашых продкаў і адначасова прааналізуем шэраг сучасных жыццёвых сітуацый, у якіх так ці інакш фігуруе няпарнасць (1—3—5—7—9 і г.д.). 1. На Радаўніцу кожная беларуская сям’я адпраўляецца на могілкі, каб ушанаваць сваіх памёршых продкаў. Гэта свята вылучаецца з усяго гадавога колазвароту сваёй эмацыянальнай таналыіасцю. Тут, на могілках, можна сустрэць далёкіх суродзічаў, колішніх аднавяскоўцаў і аднакласнікаў, якія раз’ехаліся па ўсім свеце і наведваюць родныя мясціны толькі таму, што ў гэтай зямлі пахаваны іх бацька або маці. I тады ўспамінам няма канца-краю. Тут можна пачуць тужлівае, надрыўнае галашэнне-малітву па нядаўна памёршых, можна бачыць, як на магілку загінуўшага сына абяссілена апусціцца яшчэ маладая, але ўжо ссівелая матуля. Эмоцыі — гэты агульначалавечы выплеск энергіі, які цяжка спасцігнуць розумам, ці то прыглушае-прытупляе боль памяці, ці то, наадварот, сілкуе радавым знітаваннем і дае трываласць нагам, уцеху душы, палёгку сэрцу. Шкада толькі, што спрадвечны звычай у яго заключнай частцы паціху ператвараецца (калі ўжо не перат- варыўся) у агульную п’янку-лаянку. Так і хочацца крыкнуць: “Людзі добрыя! Ачаломкайцеся, адумайцеся, шануйцеся! Могілкі — не шынок, не карчма, могілкі — святое, свяшчэннае месца, таму і паводзіць сябе там патрзбна як у храме”. Прыдзіце туды са сваімі дзецьмі і ўнукамі, навядзіце святочны парадак: падмяціце сухое лісце, збярыце апалыя галінкі дрэў, абнавіце фартушкі або вяночкі; калі ж магілка свежая (да года пасля смерці чалавека) — абкладзіце яе роўна нарэзаным дзёрнам, пасыпце жоўтым пяском, а затым падрыхтуйцеся да рытуалу памінальнай трапезы. Аднойчы ў часопісе “Алеся” давялося прычытаць слязамі напісанае пісьмо жанчыны, якая кожным словам літаральна галасіла і прасіла ўвесь свет адмовіцца ад святкавання Радаўніцы, таму што, маўляў, народ канчаткова співаецца. Пытанні аб тым, можна або нельга ставіць гарэлку на памінальны стол, ці дазваляецца браць яе на могілкі не толькі на Радаўніцу, але і на дзевяты і саракавы дзень ушанавання памёршага, усплываюць пастаянна на самых розных сустрэчах з работнікамі сферы культуры і адукацыі. Адказ на яго павінен мець дзве часткі: гістарычную і сучасную. У мінулым стагоддзі, а таксама ў першай палове гэтага захоўвалася трывалая традыцыя продкаў абавязкова выпіваць чарку на магіле. Кілішак гэты выконваў перш за ўсё сацыяльна-псіхалагічную ролю: здымаў стрэс, палягчаў боль душы, збліжаў далёкую радзіну. Аднак пачынаючы недзе з 60-х гадоў нашага стагоддзя сітуацыя рэзка змянілася. Людзі акрыялі пасля вайны, крыху разбагацелі (быў зафіксаваны стабільны ўзровень гаспадарання) і пачалі бясконца піць даволі таннае па тым часе пітво. Сёння гэты працэс набыў абвальны характар. Таму цалкам падтрымліваю каталіцкіх святароў, якія катэгарычна адмаўляюцца спраўляць паніхіду, калі нехта ўздумае паставіць на стол бутэльку. На цяперашні час гэта прымусовая мера з’яўляецца адзіным выйсцем з агульнанароднай наркатычнай залежнасці. Аднак хочацца адзначыць, што не Радаўніца ці Вялікдзень, не Купалле ці Каляды ў гэтым вінаваты. Перш за ўсё вінаваты мы самі! Мы, а не хтонебудзь іншы, знішчылі прыгожыя сямейныя святы, мы самі зруйнавалі агульнарадавыя фэсты. Справа ў тым, што ў колішніх святах усе ўдзельнікі былі ўцягнуты ў абрадавае дзеянне, на сучасных жа вяселлях бойкі вядучы ператварае ўвесь абрад у канцэртнае шоу, на якім госці — звычайныя гледачы. I тады атрымліваецца, што чалавеку няма чым заняцца апроч бясконцай выпіўкі. Гэта сённяшні варыянт святкавання вялікіх фэстаў. А як было калісьці на Радаўніцу? Водгукі той культуры яшчэ дзе114 нідзе ўбачыш на вясковых могілках сярод людзей сталага веку, якія захавалі старажытную форму ўшанавання тых, каго больш няма. Непасрэдна на магілу кладзецца чысты белы абрус, на які ставяць розныя рытуальныя стравы. Вакол магілы рассаджваецца ўся радня. Па кругу, пачынаючы ад самага старэйшага, пускаюць памінальную чарку. Яна павінна быць адна на ўсіх. Той, каму падалі чарку, спачатку некалькі кропель адліваў на магілу, большую частку выпіваў сам, пакідаючы на дне таксама некалькі кропель. Тая “слязінка”, якая заставалася на дне кілішка, “хадзіла” па кругу і як бы дадаткова знітоўвала, яднала-павязвала ўсіх прысутных у непарушны Род.11 (Таму на любой святочнай урачыстасці вас ветліва папросяць першую чарку дапіць да дна — не пакідаць “гаротных слёз”.) Апошні з прысутных (каму дазвалялася) выпіваў сваю “долю”, а пакінутыя на дне чаркі кроплі зноў-такі выліваў на магілку. Кілішак хадзіў па кругу не больш і не менш, a роўна тры разы. Аднак перш чым распачаць агульнарадавую трапезу, неабходна было падрыхтаваць невялікі рытуальны “стол” для памёршых. Каля кожнага крыжа ці помніка звычайна ставілі: адзін сподак; адну чарку, у якую крыху налівалі гарэлкі; на чарку клалі адзін кавалачак хлеба. Побач на сподак або на свежы пясок клалі: адно чырвонае велікоднае яйка; адзін яблык; адну цукерку; адну пячэніну (у старой традыцыі гэта былі “хрэсты”, “птушачкі”, “галёпы”, кавалак велікоднага пірага). Такім чынам, усе абрадавыя атрыбуты для памёршага ставяцца па аднаму, а іх сумарная колькасць складае 7.