КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Авангарднымі ўяўляюцца дзеянні тых, хто мацуе на капоце першай машыны двух лебедзяў. Калі на вясельным KapaBai два выпечаныя з цеста “галубкі” не толькі перавязаны між сабою чырвонай стужкай (усё тым жа знакам вечнасці), але яшчэ і пасаджаны дзюбачкай да дзюбачкі (быцца цалуюцца), то гэтым самым каравайніцы праграмавалі маладым жыццёвую згоду, душэўную шчырасць. А які жыццёвы лёс прасілі ў Бога дружкі маладых, калі садзілі гэтых лебедзяў паралельна, а то і адвярнуўшыся адзін ад другога, а то і толькі аднаго? I ўжо зусім не вытрымлівае ніякай крытыкі сучасны варыянт упрыгожвання машыны маладых лялькай. Яна ж нежывая? Прынцып рытуальнага мадэліравання паводзін “падобнае выклікае падобнае” прадказвае толькі адно: смерць дзіцяці ў гэтай сям’і. Прадбачу, нехта прачытае гэтыя словы і падумае: “Містыка, віртуальная рэальнасць”. Магчыма і так, але... Наша бяда ў тым, што ўсю культурную спадчыну продкаў мы ўспрымаем як з’яву ўласна эстэтычную, мастацкую. Безумоўна, народнае мастацтва выконвае і гэтую ролю. Некаторыя сучасныя навукоўцы-фалькларысты прытрымліваюцца менавіта гэтай пазіцыі.1 Адштурхоўваючыся ад тэзіса “фальклор — мастацтва слова”, яны лагічна прыходзяць да высновы: калі гэта мастацтва, то галоўнай функцыяй яго з’яўляецца эстэтычнае выхаванне чалавека. Тое, што фальклор ў кантэксце рытуалу — з’ява непаўторна прыгожая, ніхто не будзе аспрэчваць. Але заўсёды хочацца задаць пытанне: “А дзеля чаго ўсё гэта робіцца і чаму менавіта ў такой форме і ў такі час?” He перакананы, што сучасныя вернікі прыходзяць у храм толькі дзеля таго, каб атрымаць эстэтычную асалоду. Ну, якая можа быць асаблівая прыгажосць у рытуале, які выконваецца ў мячэці: мужчыны стаяць на каленях спіной адзін да аднаго і нізка, да самай падлогі, раз за разам схіляюць галаву? Аднак пры ўсёй неэстэтычнасці згаданай позы — гэта асноўнае рытуальнае дзеянне ўсіх вернікаў-мусульман. Іншая справа, калі, напрыклад, праваслаўны чалавек бачыць (або заходзіць) ісламскі ці будыйскі храм. Ён успрымае яго не як спецыяльнае рытуальнае месца для сакральнага свяшчэннадзейства, а як прыватнае архітэктурнае збудаванне, сузіранне якога выклікае пэўныя эмоцыі і не болей. Сутнасць рытуальнага дзеяння, яго сэнсавая напоўненасць пакідаюць праваслаўнага чалавека абыякавым, бо гэта не яго стыхія, не яго духоўнае поле актуалізацыі памяці і імгненнага свядомага ўключэння ў структуру рытуалу. Гэты ж самы прынцып дыстанцыравання (навуковай інтэрпрэтацыі, эксперыментальнага анатаміравання, урбаністычнага пасіўнага сузірання, а не актыўнага ўключэння ў святочную дзею) вызначае нашы адносіны да спадчыны продкаў. Большасць з нас нагадвае маладога біёлага, які ўпершыню назірае за жыццём клеткі праз мікраскоп: ён бачыць рух жывой матэрыі, але не можа растлумачыць, якім фізічным, біяхімічным, энергетычным законам гэты рух падпарадкаваны. Або, скажам, колькі паэтычных радкоў напісана пра начное неба. Але сабраныя ўсе пад адну вокладку хрэстаматыі, яны літаральна нічога не дадуць для разумення таго, чаму менавіта такім яно створана і па якіх законах. Тое ж і з культ-(/фа-й: мы ўспрымаем яе як мастацкі феномен, але не “разумеем”, не “бачым” ауру гэтага. А аснову кожнага рытуалу складаў перш за ўсё сакральна-магічны пачатак. Кожнае абрадавае дзеянне было своеасаблівым дыялогам з Космасам, Вечнасцю, Абсалютным Розумам, Творцам Сусвету. Аб тым, што чалавек або група ўдзельнікаў рытуалу як бы падключаліся да незвычайнага канала сувязі з Універсальнай касмічнай субстанцыяй, сведчыць штогадовая паўтаральнасць святкаванняў з захаваннем дакладна выпрацаванага рытму. Дыялог з Космасам разгортваўся па некалькіх кодавых сістэмах. Код дзеяння (напрыклад, расплятанне касы або заручыны) абавязкова падмацоўваўся прадметна-атрыбутыўным кодам (расплятанне адбывалася на дзяжы) і канчаткова замацоўваўся прыгожым словам (песняй, рытмамеладычныя асновы якой адпавядалі дынаміцы рытуальнага дзеяння). Дастаткова ўслухацца ў словы вясельных (і не толькі) песень, каб зразумець, іпто іх эстэтыка была падпарадкавана галоўнай мэце святочнай падзеі: А едзь, Васечка, ды й не пазніся, ПІтоб твая шапачка пылам не спала, Штоб твая дзчевачка з другім не стала.2 Перад намі не што іншае, як звычайная народная замова. Яе словы адначасова паўтаралі (пераказвалі) рытуальнае дзеянне, задавалі яму дакладны накірунак развіцця, аецярожна, але настойліва раілі прытрымлівацца дзядамі выпрацаванай “завядзёнкі”. Апошні радок быццам бы дапускаў магчымасць парушэння, але ж адначасова прадказваў-падказваў і магчымы вынік, калі раптам адбудзецца адхіленне ад рытуалу. У чым тут містыка, калі ўсе варыянты ўжо неаднаразова былі апрабаваны жыццём, а паслядоўнікі (захавалыіікі вопыту продкаў) загадзя ведалі адказы на любы з “пазаштатных” хадоў. На гэтым вопыце грунтуюцца традыцыі распрацоўкі сноў, прыкмет і тых самых адхіленняў ад рытуалу. Стаўленне да гэтай “віртуальнай рэчаіснасці” магло б быць больш рацыянальным і практычным, калі б кожны дарослы жыхар Беларусі ўспомніў шэраг выпадкаў з уласнага жыцця, у аснове якіх ляжала папярэдняя інфармацыя, дадзеная чалавеку ў розных формах выяўлення. I калі б усё гэта было сабрана ў адзіную кнігу памяці нашай культуры і ўсебакова асэнсавана, то перад намі адкрыліся б дзіўныя таямніцы, якія даваліся ў рукі толькі выключным асобам. Авалоданне унікальным банкам агульначалавечай памяці дазволіла б зразумець шматлікія законы арганічнага суіснавання як з Космасам, так і паміж людзьмі. Толькі тады мы выразна ўбачылі б наколькі цесная сувязь існуе між намі, паміж пакаленнямі, паміж Родамі і сем’ямі. I толькі тады б зразумелі, што дзяды нясуць адказнасць за лёс унукаў, бацькі — за дзяцей, муж — за жонку і г.д. I, магчыма, у нашым жыцці стала б менш брыдкаслоўя, здзеку, гора, слёз, а навагоднія пажаданні даляталі б да Творцы не па засмечанаму, перапоўненаму вірусамі, а па чысцюткаму каналу сувязі. Відаць, і вынікі зваротнай сувязі былі б зусім іншыя. Як хочацца, каб наша традыцыйнае святочнае пажаданне “крынічнай вады і ніякай бяды” стала рэальнасцю прыроднага і духоўнага існавання чалавека. Спадзяюся, што невялікі экскурс у структуру абрадавых кампазіцый і асэнсаванае прачытанне іх паасобных элементаў дапаможа болып сур’ёзна ставіцца да абраду вяселля, пры гэтым не проста ашчадна захоўваць яго рытуальную канву, але і разумець сэнсавую накіраванасць і зместавае напаўненне. ...Калі ўсё было гатова да ад’езду, бацькі ставілі пасярод хаты стол, усцілалі яго белым абрусам, клалі хлеб-соль, ставілі вядро з вадой, запальвалі грамнічную свечку. Бацька доўгім ручніком перавязваў рукі сына, тройчы па сонцы абводзіў яго вакол стала і вёў да парога. Потым даваў яму ў рукі невялічкую ікону з выявай Ісуса Хрыста, а маці з грамнічнай свечкай і хатнім абразам благаслаўляла сына ў дарогу. Абраз пакідалі ў хаце. А “грамніцу” перадавалі свату, каб у дарозе пашчасціла і нічога не здарылася. Акрамя таго, сват браў з сабой усялякія рытуальныя рэчы (грошы, гарэлку, цукеркі, печыва, паясы, мёд), неабходныя для выкупу нявесты. Разам з маладым у склад дружыны ўваходзілі сват, хросная маці, паджанішнік (родны брат або лепшы сябра) і яшчэ дзве-тры падводы моладзі з музыкам. Перад ад’ездам і па дарозе пачэсная кампанія амаль бесперапынна спявала: Да борам, борам, барамі Ехалі сваты радамі, А молад Яначка напярод, А яго брахнечка пасярод. Стойце, пастойце, сватове! Чы не зязюлька кукуець? Чы не салавейка шчабечаць? Яначка адказваець: — To не зязюлька кукуець, He салавейка шчабечаць; Гэта маёй Агатцы песні пяюць, Мне, маладому, ведама даюць. Для сватняга двара Да высокая гара. He ўзыйці, не ўз’ехаць, Сакалом не ўзляцець. Што даці, то даці, Тую гару раскапаці. I ўзыйці, і ўз’ехаць, Сакалом узляцець А Яначку ўз’ехаць3. Аднак перад тым як адправіцца ў дарогу, дружына маладога садзілася за стол, каб выпіць па чарцы і закусіць. Затым кожны ўдзельнік вясельнага поезда браў са стала па кавалачку хлеба з соллю і хаваў за пазуху. Прыгожа апранутыя хлопцы разам з дзяўчатамі рассаджваліся па вазах. Як толькі ўсе ўсядуцца, маці маладога ў вы- вернутым кажусе тройчы абыходзіла вясельны картэж і абсыпала яго аўсом, а дружка біў яе бізуном. Пакуль дружына маладога збіралася ў дарогу, сябрына маладой рыхтавалася да сустрэчы доўгачаканых і жаданых гасцей. Родныя дзяўчыны рыхтавалі святочны стол, а яе сяброўкі займаліся ўборамі. Звычайна нявесту прыбіралі не ў сваёй хаце, а ў хаце блізкіх суседзяў. Фалькларыст Ул. Сысоў звяртае ўвагу на тое, што выбар хаты быў далёка не выпадковым (вось вам яшчэ адно пацвярджэнне таму, якая ўвага надавалася кожнай дэталі ў працэсе выканання рытуалу). Яна вызначалася ў адпаведнасці з тымі ж асноўнымі прынцыпамі народнай культуры. Перш-наперш нявесту нельга было пераводзіць праз вуліцу (цікавыя паралелі: калі па вёсцы неслі труну з нябожчыкам, то вуліцу таксама забаранялася пераходзіць), таму хата павінна была быць з таго боку вуліцы, што і хата бацькоў, але не ў той бок, з якога будзе ехаць малады. Трэба было, каб ён праехаў каля роднай хаты сваёй каханай і, як бы не знайшоўшы яе там, паехаў шукаць далей. Катэгарычна забаранялася пераапранаць маладую ў хаце ўдавы, або ўдаўца, або ў той, дзе паміралі дзеці ці здарыўся пажар. Лепш, калі ў гэтай хаце быў дастатак, багата дзяцей і шчаслівая доля ў саміх гаспадароў1. Сяброўкі вірылі-завіхаліся вакол маладой. Запляталі касу, абувалі ў прыгожыя чырвоныя боцікі, падладжвалі сукенку, перавязвалі саматканым чырвоным поясам. А, напрыклад, на Берасцейшчыне маладой ззаду на сукенцы прышывалі невялікі чырвоны бант, “каб ніхто не сурочыў”. У апошнюю чаргу мацавалі вэлюм, фату. На Беларусі існавала некалькі разнавіднасцей галаўнога шлюбнага ўбору. У паўднёвых раёнах вянок рыхтавала сваціца. У абручык вянка яна ўшывала заручальны пярсцёнак нявесты, потым зверху і знізу абшывала яго кветкамі (папяровымі або засушанымі). Але абавязковай дэталлю вяночка была рута — сімвал дзявоцкай цнатлівасці і чалавечай годнасці. Ыа Віцебшчыне вянок рабіла баярка з дапамогай сябровак. Спачатку з папяровых кветак спляталі венчык, да яго мацавалі дзве часткі самой фаты, зробленай з лёгкай, рэдзенькай тканіны чыста белага колеру. Адна частка фаты прыкрывала доўгую касу, другая — вочы, а яшчэ адна збіралася палярынкай і, як рушачкі, клалася праз лоб на абедзве скроні. Паверх палярынкі надзявалі прыгожы высокі вяночак у выглядзе дзвюх вінаградных гронак, якія шчыльна аблягалі галаву ад скроняў да падбародка. Па форме і расквечанасці гэтага вяночка можна было меркаваць аб статусе нявесты. Калі, напрыклад, яна была сіратой, то ў яго ўпляталі зялёны лісточак.