КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Асаблівай пашанай сярод еўрапейскіх народаў карыстаўся так званы “чысты агонь”. Калі ў якой-небудзь вёсцы пачыналася эпідэмія яшчуру, то нехта з мужчын браў двгі ліпавыя або ясеневыя брускі і старанна цёр іх да таго часу, пакуль не з’явіцца язычок полымя. Гэтым агеньчыкам падпальвалі старую салому, траецкі “май”, свежыя яловыя галіны. Праз густы дым праганялі ўвесь вясковы статак. А кожны гаспадар браў з вогнішча па адной галавешцы і нёс дадому, каб запаліць уласнае цяпельца і тым самым перасцерагчы ад хваробы ўсё жывое? Агонь, здабыты такім чынам, яшчэ называлі “жывым”, бо ён узнікаў, ажываў сам, як дар прыроды. Менавіта такім агнём беларусы падпальвалі купальскія лаўжы (кучы галля). Аднак на Беларусі вядомы легенды і павер’і пра агонь зусім іншага характару. Вешчунамі смерці лічацца так званыя “балотныя агні”. Існуе павер’е, што “балотны агонь” свеціцца ў тым месцы, дзе ляжыць труп немаўляці. Ва ўспамінах старых людзей ёсць перакананасць, што “балотныя агні” часта можна ўбачыць над магілай нядаўна спачыўшых людзей.4 Мільгаючы ў начной цемры, яны лёгка могуць збіць з дарогі любога падарожніка, каб заманіць у балота і там утапіць яго. Некаторыя распавядальнікі казак упэўнены, што такія агні загараюцца і на месцы кладаў, якія хавае ў сабе наша зямля. Усё гэта сведчыць пра тое, што сімволіка агню надзвычай багатая ў беларускай народнай культуры. Яго аналагам у касмапланепіарным плане з’яўляецца сонца, а ў рыту альна-абрадавым кантэксце — свечка. “ВАДА-ВАДЗІЦА, БОЖАЯ ПАМАЧНІЦА” У адпаведнасці са старажытнымі міфалагічнымі ўяўленнямі славян вада — адна з асноўных стыхій, якая прымала ўдзел у стварэнні Сусвету і дала жыццё ўсяму жывому на Зямлі. Многія навукоўцы, якія даследуюць гісторыю паходжапня славянскіх народаў, перакананы, што месцам іх узнікнення з’яўляецца скандынаўскі востраў Руген1, у цэнтры якога стаяла каменная выява галоўнага боства — апекуна. Можа таму ў шматлікіх народных замовах вельмі часта ўзгадваецца гэта свяшчэннае месца першатварэння, якое смела можна параўнаць з біблейскім Раем або гарой Арарат, на якой пад тоўстым слоем ільду (згодна з легендай) захоўваецца Ноеў Каўчэг. Там, на гэтым востраве, знаходзіцца эталон нашай духоўнасці, нейкі універсальны лекавы сродак, які дапамагае падчас лячэння мноства хвароб: “На моры, на акіяне стаіць востраў, на тым востраве стаіць хатка, а ў той хатцы жывець бабка, а ў той бабкі стаіць караваць дубовая, на той караваці ляжаць падушкі пуховыя. На тых падушках вам гуляць і буяць, а на гэтага раба Божага маладзёна забываць”2. 3 цягам часу славянскія плямёны рассяліліся па ўсёй Еўропе, аднак да нашых дзён самы кансерватыўны жанр фальклору — народныя замовы — захаваў у сваёй кампазіцыі і сюжэтнай аснове абавязковае ўяўнае вяртанне да той першакрыніцы, якая брала пачатак з-пад Алатыра-каменя: “Добры вечар, вада-вадзіца, Божая памачніца! Цякла ты з утоку сонца, з-пад яснага месяца, з-пад Алатыра-каменя і мыла-памывала жоўтыя пяскі, крутыя беражкі, белае каменне, сырое карэнне. лугі, балоння, шаўковую траву — і мый-памывай раба божага маладзенца”.3 Гэты старажытны міфалагічны сюжэт паслужыў асновай для ўзнікнення вялікага мноства легенд і паданняў аб цудадзейных крыніцах, якімі поўніцца наша беларуская зямля. Дарэчы, да адной з такіх святых крыніц (яна знаходзіцца ў Мінску непадалёку ад праспекта Машэрава) ездзяць сотні мінчан (каб наталіць смагу, узяць вады для першага купання немаўля і г.д.). У часы хрысціянізацыі на Беларусі нават сталі ўзнікаць легенды пра тое, што каля свяшчэнных крыніц разпораз знаходзяць нерукатворныя абразы з выявай Боскай Маці ці ГІараскевы Пятніцы, якая лічыцца апякункай жыццядайнай стыхіі.4 Цікава, што ў народнай магіі рэчаў, пры дапамозе якіх можна нашкодзіць чалавеку і яго гаспадарцы (соль, пясок і г.д.) безліч, а вось дапамагчы пазбавіцца ад хваробы здольна толькі вада. На жаль, навукоўцы-фізікі ці хімікі не вельмі імкнуцца патлумачыць гэты незвычайны феномен вады. Якім чынам яна ўепрымае слоўную інфармацыю лекара, захоўвае яе даволі працяглы час (адны сцвярджаюць, што 40 дзён, іншыя — нават да года) і здольна ўздзейнічаць на хворага так, быццам лекар побач? Хочу звярнуць увагу на адну істотную дэталь: сёння, калі наша дзяржаўнае медыцынскае абслугоўванне знаходзіцца ў стане заняпаду, многія людзі звяртаюцца да экстрасенсаў, парапсіхолагаў, біяэнергетыкаў. Ездзяць за сотні кіламетраў, просяць “нагаварыць” (“зарадзіць”) ваду і са спадзяваннем на поспех аддаюць за гэта вялікія грошы. Аднак трэба памятаць, што як толькі вы будзеце праязджаць па мастку над ракой. ваша “лекавая” вада імгненна страціць нададзеныя ёй якасуі.5 Неабходна адзначыць, што, згодна народным уяўленням, гаючай была не толькі вада, якую “загаварыў” лекар, але і тая, якую бралі з крыніцы або студні на ўзыходзе сонца. Асабліва першая, таму яе нельга было ні адліваць з вядра, ні даліваць, a чалавек у гэты час не павінен прагаварыць ні слова. Гэтай вадой мыліся, давалі піць хворым, жывёле, апырсквалі ўсе пабудовы, вуллі, выкарыстоўвалі для варажбы.6 Сярод беларусаў асаблівай пашанай карыстаецца вада, набраная з трох, сямі ці нават дзевяці рэчак або калодзежаў, a таксама тая, у якой варыліся велікодныя яйкі, якой мылі хлебную дзяжу, абразы, якую пралілі праз рэшата, адтуліну ад сучка ў смаліне або праз дзвярную завесу. Існуе павер’е, што гаючыя здольнасці набывае і тая вада, у якую апускалі розныя лекавыя расліны, святаянскія зёлкі, вугальчыкі са сваёй печы, медныя, срэбныя ці залатыя манеты. Дарэчы, у больш позняй хрысціянскай культуры рытуалы з вадой таксама сталі займаць даволі прыкметнае месца. У гадавым колазвароце існуе некалькі святочных дзён, калі пажадана асвячоную ў храме ваду браць дадому: на Раство Хрыстова, Вадохрышча, Стрэчанне, у Чысты чацвер, на Вялікдзень і Івана Купалу. Абрад далучэння чалавека да храма — хрышчэнне — таксама не абыходзіўся без вады. Неабходна заўважыць, што ачышчэнне вадой з’яўляецца ключавым рытуалам ва ўсіх асноўных падзеях, звязаных з новым этапам у жыцці чалавека (першае купанне немаўля; вядром з вадой перагароджвалі дарогу вясельнай працэсіі; абмыванне нябожчыка, і г.д.). Вада давала жыццё, але магла і пазбавіць яго. У міфалогіі яна з’яўляецца мяжой паміж гэтым і “тым” светам. У вадзе жывуць душы заўчасна загінуўшых дзяўчат (русалкі)'. Балотная вада, напрыклад, лічыцца прытулкам нячыстай сілы. Таму старыя людзі раяць: калі заходзіш у ваду (у любым выпадку), трэба сказаць словы кароценькай замовы: “Я ў ваду, нячы.сцік — з вады; я з вады, нячысцік — у ваду!" У асяроддзі беларусаў да нашых дзён захавалася няпісанае правіла абавязкова закрываць нанач калодзежы і посуд з вадой, іначай у ёй будуць купацца чэрці. Вельмі небяспечнай лічыцца вада, якая знаходзілася ў хаце, калі ў сям’і (і нават у вёсцы) нехта памёр. Таму, як толькі па вёсцы ляцела вестка аб смерці, гэту ваду тут жа вылівалі на двор. Напрыканцы хочацца ўзгадаць агульнапашыраную перакананасць усіх падарожнікаў: калі вы хочаце зноў вярнуцца ў мясціну, якая вам спадабалася, абавязкова трэба ў вадаём ці фантан кінуць медную манету. Праўда, пакуль што ў нас “медзякоў” няма. Можа, калісьці з’явяцца. Будзем помніць традыцыю. “ЗЯМЛЯ СВЯТАЯ, ЯНА НАША МАЦІ” На Беларусі шмат мясцін, рытуальнымі цэнтрамі якіх з’яўляюцца рукатворныя курганы. I гэта зусім не выпадкова. Са старажытных часоў курганы былі месцам пахавання найбольш знакамітых нашых продкаў, людзей неардынарных ва ўсіх адносінах. Таму часам курганы называлі валатоўкамі, бо, у адпаведнасці з легендамі, там былі пахаваны волаты-першапродкі.1 У 20 стагоддзі на долю нашага народа выпаў цяжкі і па- кручасты лёс. Адной з найбольш пакутлівых старонак была Вялікая Айчынная вайна, пасля якой на месцах асабліва жорсткіх баёў былі ўзведзены мемарыяльныя комплексы. Сярод іх вылучаліся ўсё тыя ж курганы. Найбольш знакаміты — Курган Славы пад Мінскам. Ён насыпаны рукамі тых, хто вызваляў Беларусь і ўцалеў у тым ліхалецці. Сюды ж была прывезена зямля з тых мясцін, дзе адбываліся ключавыя падзеі той вайны. У цэнтры Мінска, на плошчы Перамогі, быў створаны мемарыял. У спецыяльных урнах там знаходзіцца зямля, прывезеная з усіх гарадоў-герояў. Чаму ж менавіта зямля аказалася тым свяшчэнным звяном, якое паяднала жывых і загінуўшых, мінулае і сучаснасць? Вытокі такой выключнай пашаны трэба шукаць у нашай традыцыйнай культуры, шматлікіх абрадах, звычаях, творах вуснай народнай спадчыны. 3 сівой даўніны лічылася, што ў аснове стварэння свету ляжаць чатыры найважнейшыя кампаненты: зямля, вада, агонь і паветра. Прычым, у адпаведнасці з біблейскімі паданнямі, першай Бог стварыў зямлю. 3 таго часу яна і з’яўляецца самай свяшчэннай часткай навакольнага свету. Аб гэтым яскрава сведчаць шматлікія забароны і прадпісанні наконт паводзін людзей у дачыненні да зямлі'. яе нельга біць калом, бізуном, розгай. Некаторыя народныя лекары перакананы: той, хто плюе на зямлю, правакуе цяжкія захворванні органаў дыхання. Зямлю нават нельга калупаць нагой. У манголаў да гэтага часу абутак робяць з закругленым наском, каб нават спатыкнуўшыся, выпадкова не зачапіць зямлю. А ва ўсіх славянскіх народаў самай моцнай клятвай (ад якой ні пры якіх умовах нельга было адрачыся) лічылася тая, калі чалавек цалаваў, а затым з’ядаў жменьку зямлі.2 У адпаведнасці са старажытнымі міфалагічнымі ўяўленнямі зямля — жывая істота, якая несла ў сабе жаночы пачатак. Яна апладнялася жыватворным дажджом — увасабленнем мужчынскага пачатку — і давала новы ўраджай. Таму ў каляндарна-абрадавых песнях, у казках і легендах яе называюць не інакш як “маці-сырая зямля”. Як усё жывое, зямля нараджалася вясной, а памірала ўвосень. Гэта акалічнасць стала прычынай узнікнення шэрагу розных рытуальна-абрадавых дзеянняў, якія былі скіраваны на тое, каб, з аднаго боку, паспрыяць спору, урадлівасці зямлі, a з другога — накладвалі на паводзіны чалавека даволі жорсткія маральна-этычныя патрабаванні ў адносінах да яе. Напрыклад, на Масленіцу рабілі снежныя горкі, аблівалі іх вадой, а затым толькі што абраўшыя шлюб маладыя пары каталіся з іх на санках. Штучны лёдавы пагорак — знак цяжарнасці зямлі, а катанне з яго мела двухбаковую накіраванасць: вірлівая моладзь імкнулася абудзіць зямлю, а тая ў сваю чаргу павінна была паспрыяць жыццядайнаму патэнцыялу толькі што заручонай пары. Напрыканцы Масленічнага тыдня людзі збіраліся ўсёй вёскай за ваколіцай і спальвалі саламяную Марану — смерць, увасабленне зімы. Затым кожны ўдзельнік абраду браў прыгаршчу попелу, ішоў на сваё жытнёвае поле, рассыпаў яго па ім і затоптваў у снег: няхай адышоўшае ў нябыт прарасце ўлетку новым коласам.3