КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
3 этнаграфічнай літаратуры таксама вядома, што асіна вы- карыстоўвалася падчас розных святкаванняў як надзейны абярэг гаспадарчых пабудоў і свойскай жывёлы. Напрыклад, на Юр’я, у дзень першага выгану жывёлы ў поле, гаспадыня сцёбала карову галінкамі вярбы, а вось каб перасцерагчы яе ад ведзьмаў, якія спраўлялі шабас у купальскую ноч, у дзверы хлява ўтыкалі некалькі галінак асіны. Праз асінавае галлё, пакладзенае перад парогам хлява, павінен быў пераступіць конь, якога толькі што купілі і прывялі дадому. Нанач у вуглах будучай хаты (як толькі быў пакладзены першы вянок падрубы) ставілі чатыры асінавыя калы. Такой жа “агароджай” селянін перасцерагаў сваю жытнёвую ніву незадоўга да збору ўраджаю, каб ніхто не зрабіў заломаў і не забраў спор на будучы год. А калі такое ўсё ж здаралася, то мясцовы знахар вырываў залом калом і спальваў скручаныя каласы на асінавым вогнішчы. Асінавыя ж калы ўбівалі ва ўсіх канцах вёскі, каб перасцерагчы яе ад эпідэміі.4 У песеннай спадчыне беларусаў, асабліва ў траецка-сёмушным цыкле, шырока вядома паэтычная метафара “заламіць асіну”: Правяду русалку,правяду Да й асінкаю заламлю, Каб тая русалка Па жыце не хадзіла, Майго жыта не ламіла. Маё жыцейка дробнае Ды ў каласкі буйнае. Правяду русалку,правяду Да й асінкаю заламлю.5 “Заламаць асінку” значыць, выканаць адпаведнае рытуальнае дзеянне ў пэўны час (у свята) і пэўным месцы (за ваколіцай, на мяжы лесу і поля, поля і ракі як культуралагічных сімвалаў “таго” і гэтага свету) з мэтай перасцярогі радавой тэрыторыі. Асіна як адзін з галоўных рытуальных атрыбутаў шырока выкарыстоўвалася ў пахавальнай абраднасці, асабліва ў выключных сітуацыях. Вядома, што над магілай чалавека, памёршага “сваёй” смерцю, ставілі сасновы крыж. Самагубцаў або тых, хто памёр заўчасна, хавалі не на агульных могілках, a асобна. Лічылі, што яны маглі нават пасля смерці ўчыняць шкоду жывым, таму прама ў цела нябожчыка ўбівалі вялізны асінавы кол. Гэты звычай даў жыццё ўстойліваму словазлучэнню “колам стаў”, якое па сваёй стылістычнай афарбоўцы нагадвае звычайны праклён. На поўдні Беларусі на магіле мёртванароджанага дзіцяці распальвалі вогнішча з асінавага голля, а на магілцы ж нях- рышчанага дзіцяці пакідалі камень або трохкутнік, складзены з галін асінавага дрэва. Зразумела, што такое вялікае кола ахоўна-магічных рытуалаў не магло не паспрыяць выкарыстанню асіны ў народнай медыцыне. Вялікае няшчасце, калі ў сям’і дзіця хварэе на эпілепсію. Што толькі не спрабавалі народныя лекары, каб пазбавіцца гэтай бяды! Нават шматок валасоў затыкалі ў вушак дзвярэй і забівалі асінавым калком. Меркавалі: дзіця перарасце (перагоніць) сваю хваробу і такім чынам назаўсёды адолее яе. Бяссоніцу, крыксы, начніцы таксама лячылі з дапамогай асіны: з невялікага палена выдзёўбвалі спецыяльныя ночвы і клалі іх ў калыску. Лекавалі таксама зубны боль, грыжу і спуд. Неаднаразова на сваім ўласным вопыце пераконваўся, што “збіць” павышаны ціск і суцішыць галаўны боль можна вельмі простым спосабам: да патыліцы прыкласці асінавы кругляк і патрымаць некалькі хвілін. А каб адчуваць сябе лепш, на тое ж месца затым пакладзіце бярозавую дошчачку. Вельмі хутка ваша стомленасць пройдзе. Трымайце ў хаце як мага болып прадметаў з натуральнага дрэва, і ваша здароўе адгукнецца на энергетыку прыроды. СІМВОЛІКА БЕЛАРУСКАГА ЖЫТЛА ЧЫРВОНЫ КУТ Наша родная зямля ўдоўж і ўпоперак апаясана міжнароднымі магістралямі, знакамітымі гістарычнымі шляхамі, гасцінцамі, прасёлкамі. Аднак галоўная пуцявіна чалавечага жыцця дарога ад роднага дому да храма. Чырвоны кут сялянскай хаты і алтар велічнага хрысціянскага храма на першы погляд непараўнальныя. Але гэта толькі на першы погляд, бо і тое і другое эпіцэнтр духоўнага жыцця чалавека. Храм з яго велічнасцю, узнёсласцю, імклівым бегам да нябёсаў заўсёды быў і застаецца свяшчэнным востравам , на якім злучаюцца лёсы людзей, полем духоўнасці, якое ачышчае душу кожнага з нас і сілкуе яе энергіяй Космасу, сфакусіраванай у абразах Багародзіцы, Ісуса Хрыста, яго апосталаў, мноства святых. Уся прастора храма дакладна структуравана, кожная яго зона строга вызначана і выконвае сваю непаўторную ролю. Мы памятаем, напрыклад, што з левага боку ставілі свечку за здароўе жывых, з правага у гонар тых, хто стаў добрай памяццю нашага роду. Галоўная вось храма звычайна з’арыен- тавана на першы прамень узыходзячага сонца ў дзень таго святога, імя якога будзе нададзена царкве або касцёлу. Падчас набажэнства хрысціянін становіцца сведкам папярэдняй гісторыі царквы, гісторыі жыцця яе заснавальніка Ісуса Хрыста. На працягу некалькіх гадзін ён перажывае-пражывае жыццё Хрыста, тым самым нібы суадносячы свой жьгццёвы шлях, разгорнуты ў часе і прасторы, узважваючы адпаведнасць уласных этычных арыентацый дзесяці асноўным запаветам хрысціянства. Храм — зямны прыпгулак, на якім чалавек атрымлівае сілу веры. і спадзявання. Вертыкальная структура храма нагадвае мадэль Сусвету, космасу, якая мае тры адпаведныя ўзроўні. Верхні ярус сфера вечнасці, сярэдні сфера жывых, а падполле, або скляпенне, зона смерці, зона захавання продкаў. Нагадаем структуру Нясвіжскага фарнага касцёла, пад падлогай якога знаходзіцца адзіны ў Еўропе склеп, у якім да сённяшняга часу захоўваюцца 102 саркафагі з продкамі радаводу Радзівілаў. Сваёй фундаментальнасцю, памерам функцыянальных частак, сузалежнасцю службовых зон храм быў разлічаны на абшчыннае свяшчэннадзейства, таму, прыцягваючы да сябе чалавека, ён разам з тым падаўляў яго сваёй веліччу. Чалавек губляўся ў ім. Зусім па-іншаму адчуваў сябе чалавек у прасторы звычайнай сялянскай хаты. На працягу шэрагу стагоддзяў беларусы выпрацавалі такі космас свайго жытла, які абавязкова спрыяў духоўнай і фізічнай камфортнасці. Яго маштабы адпавядалі агульначалавечым параметрам і тым самым стваралі адчуванне не прыніжэння, а наадварот уласнай велічы і гаспадарскага авалодання прасторай. Як у храме, так і ў звычайнай сялянскай хаце існаваў дакладны парадак. Кожнае яе акно, куточак, лава, ложак, печ, стол, парог, бэлька мелі сваё непаўторнае прызначэнне. У адным з папярэдніх артыкулаў ужо вялася гаворка пра вертыкальную структуру хаты. Зараз хацелася б болып дэталёва разгледзець гарызантальную структуру прасторы жывых. На большай частцы тэрыторыі Беларусі пашырана традыцыя рабіць тры акны ў доўгай (з двара) сцяне хаты. Гэта невыпадковы сімвал: ён увасобіў у сабе тры пакаленні, якія звычайна жылі пад адным дахам: бабулю з дзядулем, бацьку і маці, а таксама трое дзетак. Каб пераканацца, што гэта так, трэба ўвайсці ў хату і ўважліва прыгледзецца да яе інтэр’ера. Тады ўздоўж супрацьлеглай без вокнаў сцяны мы заўважым атрыбуты пражывання кожнага з трох пакаленняў: два ложкі і палаці на печы. Вядома, што ў жылой частцы хаты звычайна было тры 20. Зак. 25 29 7 Акно — як канал сувязі з іншым светам. Фота пачатку 20 ст. Слуцкі раён. бэлькі, якія не толькі ўтрымлівалі дошкі столі, але і дзялілі прастору хаты на адпаведныя зоны. Прастора хаты ад парога да першай бэлькі (каля печы) была зонай гасцей (адсюль і сучасная назва першага невялічкага пакойчыка ў гарадской кватэры прыхожая, для тых, хто прыходзіць у госці), затым зона гаспадароў і нарэшце трэцяя бэлька выконвала ролю радаводнага дрэва жыцця і памяці. Пад ёю жывыя звычайна не сядзелі. Дык вось менавіта ў першую бэльку (бліжэй да печы, сімвала жыцця і зоны пражывання старэйшага пакалення) убіваўся крук, да якога мацавалася люлька для немаўля. Атрымліваецца звычайная педагагічная сітуацыя. Бэлька яднала два пакаленні. 3 аднаго боку, старэйшае (як носьбіт народнай мудрасці) і малодшае якому гэтую мудрасць трэба было перадаць. Тое ж мы маем у зачыне большасці народных казак: “Жылі-былі дзед і баба і былі ў іх унукі”. У кожнай вясковай хаце былі два сімвалы жыцця печ і сіпол, якія звычайна знаходзіліся па дыяганалі адзін ад аднаго. Стол заўсёды стаяў бліжэй да самага свяшчэннага месца хапгы чырвонага кута. Уласна кажучы, покуць пачэсны кут выконваў ролю невялічкай, прыбліжанай да чалавека копіі храма. 3 гэтай нагоды ў верхняй частцы кута заўсёды вісеў абраз, абавязкова пакрыты прыгожым саматканым ручніком.1 Кожная святочная падзея або рытуальная сітуацыя, звязаныя з асноўнымі этапамі чалавечага жыцця, разгортваліся ў непасрэднай блізкасці да чырвонага кута. Напрыклад, тры калядныя куцці падчас падрыхтоўкі святочнай вячэры стаялі на покуці, на лаве, засланай сенам і белым ручніком. Там жа знаходзілася “бабіна каша” як асноўны атрыбут радзінна-хрэсьбіннай абраднасці, а на працягу года стаяў “гаспадар” апошні жытнёвы сноп чарговага ўраджаю. Бадай самую значную ролю выконваў чырвоны кут у час святкавання вяселляў, а таксама калі спраўляліся пахавальна-памінальныя сталы. За вясельным сталом маладыя сядзелі менавіта на покуці, дзе як бы сыходзіліся, звязваліся ў адзінае цэлае дзве сцяны сімвалы двух родаў. Сцяна з боку двара сімвалізавала тэрыторыю гаспадароў, таму ўздоўж яе і садзіліся госці з боку маладога. Нявеста прыходзіла “з вуліцы”, a таму прадстаўнікі яе роду рассаджваліся ўздоўж сцяны з двума вокнамі (для месяца і сонца).2 За ўсё жыццё чалавек меў права толькі двойчы заняць галоўнае месца ў чырвоным куце. Другі раз адразу ж пасля смерці. Спачатку яго клалі на лаву, а затым, калі была падрыхтавана труна, перакладвалі ў яе і зноў-такі ставілі ў кут, галавой да абразоў. Прычым абавязкова трэба звярнуць увагу на прынцып размяшчэння гасцей у час той ці іншай вечарыны. На вяселлі пачэснае месца на покуці займалі маладыя. Побач з імі садзіліся шафер і шаферка: гэтым давалі знаць, што яны (сведкі) павінны падхапіць і прадоўжыць эстафету жыцця. (Таму на другі дзень вяселля, пасля дзяльбы каравая, маці жаніха здымала з нявесты вэлюм і перадавала яго шаферцы.) Затым за стол садзіліся хросныя бацькі маладых. А далей па ўзросту папарна рассаджваліся ўсе старэйшыя людзі. Для самых старых накрываўся асобны стол, каля парога. Калі ж у хаце ладзілі памінальную вечарыну для прадстаўнікоў свайго роду, то на вугал стала, бліжэй да покуці, ставіўся сподак рытуальны знак таго, хто адышоў у нябыт. Госці ж за сталом рассаджваліся ў такім парадку: уздоўж сцяны садзіліся па ўзросту мужчыны, а ад сярэдзіны хаты, зноў-такі пачынаючы са старэйшых, жанчыны. Логіка пасадкі была тая ж: наступная чарга за намі. Таму за памінальны стол не пажадана садзіць нежанатую моладзь, бо народная прыказка строга папярэджвае: “не лезь раней за бацьку ў пекла”.