Сінухе егіпцянін
Міка Валтары
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 628с.
Мінск 2006
літаратурная скарбонка
Міка Валтары
СІНУХЕ ЕГІПЦЯНІН
к"л%с
Літаратурная скарбонка
Міка Валтары
Сінухе егіпцянін
Mika Waltari
SlNUHE
Egyptalainen
Viisitoista kirjaa laakari Sinuhen elamasta n. 13901335 e. Kr
Porvoo Helsinki
WSOP 1945
Міка Валтары
СіНУХЕ
ЕГІПЦЯНІН
Жыццяпіс Сінухе, лекара фараона Эхнатона і Неферціці, за гады 1390 1335 да н.э., у пятнаццаці папірусах, напісаных ім самім
Мінск Выдавец Колас 2006
УДК 821.511.111-31
ББК 84(4 Фнн)-44
В 15
Серыя заснаваная ў 2005 годзе
Пераклад з фінскай Якуба Лапаткі
Рэдактар псракладу Зміцер Колас
Валтары Міка.
В 15 Сінухе егіпцянін : Жыццяпіс Сінухе, лекара фараона Эхнатона і Неферціці, за гады 1390 1335 да н.э., у пятнаццаці папірусах, напісаных ім самім / Міка Валтары; пер. з фін. Я. Лапаткі.— Мінск : Зміцер Колас, 2006. —• 628 с.— (Літаратурная скарбонка)
ISBN 985-6783-12-7
Міка Валтары (1908-1979) адзін з самых папулярных і вядомых пісьменнікаў Фінляндыі. Аўтар шматлікіх раманаў, аповесцяў, навелаў і артыкулаў. Раман «Сінухе егіпцянін» першы з серыі гістарычных раманаў аўтара, якія вызначаліся вялікай рэалістычнасцю ў апісанні тагачаснага жыцця і падзеяў. Твор перакладзены на некалькі дзесяткаў моваў.
Адрасуецца шырокай чытацкай аўдыторыі.
УДК 821.511.111-31
ББК 84(4 Фнн)-44
ISBN 985-6783-12-7
©М. Waltari, 1951
©Я. Лапатка, пераклад на беларускую мову, 2006
©Афармленне. Выдавец Зм. Колас, 2006
ЧАСТКА ПЕРШАЯ
ПАПІРУС ПЕРШЫ
Трысняговы човен
і
Я, Сінухе, сын Сэнмута і яго жонкі Кіпы, пішу гэта. He дзеля ўслаўлення багоў зямлі Кэмет, бо ўстылі мне ўсе багі. He дзеля ўслаўлення фараонаў, бо ўстылі мне іх здзяйсненні. Толькі дзеля сябе самога пішу я гэта. Я не чакаю прыхільнасці ні багоў, ні зямных цароў, не адчуваю перад імі страху і не спадзяюся на будучыню. За сваё жыццё я перажыў столькі выпрабаванняў і стратаў, што марныя страхі мяне не турбуюць, бо ад безнадзейнай веры ў неўміручасць я стаміўся гэтак сама, як ад уладароў і багоў. Толькі дзеля сябе самога пішу я гэта і тым, думаю, адрозніваюся ад усіх, хто пісаў у мінулым і будзе пісаць у будучыні.
Бо ўсё напісанае да гэтага дня пісалася дзеля багоў або дзеля людзей. А фараонаў я лічу звычайнымі людзьмі, бо яны ва ўсім падобныя да нас — і ў нянавісці і ў страху, і ў жарсці і ў расчараванні. I хай тысячу разоў іх назавуць багамі, яны ўсё адно застануцца людзьмі, такімі самымі, як усе астатнія. Яны маюць дастатковую ўладу, каб спагнаць сваю злосць і пазбегчы страхаў, але ад жарсці і расчаравання іх не ўратуе ніякая ўлада. Такім чынам, усё напісанае раней пісалася ці па загадзе ўладароў, ці дзеля ўслаўлення багоў, ці дзеля таго, каб падманам прымусіць людзей паверыць у тое, чаго не было ніколі. Або прымусіць паверыць, што ўсё адбывалася зусім іншым чынам, чым было напраўду, і што ўдзел таго ці іншага чалавека ў падзеях мінулага большы ці меншы, чым было на справе. А таму я сцвярджаю, што з самай сівой даўніны і да нашых дзён усё пісалася дзеля ўслаўлення багоў ці людзей.
Усё вяртаецца да свайго пачатку і нічога новага няма пад сонцам, не змяняецца чалавек, хоць і змяняюцца яго ўбранні і словы ў ягонай
мове. А таму я лічу, што і ў прышлыя часы нічога не зменіцца ў пісаннях, як не змянілася ў іх нічога да гэтага часу, бо сам чалавек застаецца нязменны. Людзі таўкуцца вакол хлусні, як мухі вакол мядовага сачня і словы казачніка для іх — чароўны водар. Хай сабе самі яны і сядзяць у кучы гною на рагу вуліцы, але праўды пазбягаюць як толькі могуць.
Я, Сінухе, сын Сэнмута, у дні сваёй старасці і расчаравання, стаміўся ад хлусні і падману. Таму я пішу для сябе самога і пішу толькі пра тое, што пабачыў на свае вочы або пра што дакладна ведаю, што пачутае мною — чыстая праўда. Тым я і адрозніваюся ад усіх, хто жыў да мяне, і ад усіх, хто будзе жыць потым. Бо чалавек, які крэсліць свае словы на папірусе, а тым болей чалавек, які загадвае высекчы сваё імя і свае здзяйсненні на камяні, жыве ў спадзяванні, што далёкія нашчадкі прачытаюць ягоныя словы і ўславяць яго здзяйсненні і мудрасць. У маіх жа словах знойдзецца няшмат вартага ўсхвалення, мае дзеянні не вартыя падзякі, а ў маёй мудрасці столькі палыновага смаку для сэрца, што яна нікога не ўзрадуе. Дзеці не будуць крэсліць мае словы на гліняных таблічках, спасцігаючы майстэрства напісання іерогліфаў. Людзі не стануць паўтараць мае словы, каб узбагаціцца маёй мудрасцю. Таму я выракаюся спадзявання, што мой аповед некалі прачытаюць і мяне зразумеюць.
Чалавек у сваім глупстве болей жорсткі і скамянелы ў пачуццях, чым кракадзіл, што жыве ў рацэ. Яго сэрца цвярдзейшае за камень. Яго марнасць лягчэйшая за пыл на дарозе. Кінь яго ў рэчку — і як толькі прасохне вопратка, ён адразу стане такім, як раней. Ахіні яго бядой і адчаем — і як толькі яму ўдасца падняцца, ён адразу стане такім, як раней. Я, Сінухе, пабачыў за сваё жыццё шмат зменаў, але ўрэшце ўсё засталося так, як раней, і чалавек не змяніўся. Ёсць тыя, хто кажа, нібы адбылося нешта, чаго раней не бывала, але ўсё гэта пустаслоўе.
Я, Сінухе, бачыў, як сын да смерці збіваў свайго бацьку на рагу вуліцы. Я бачыў, як бедныя паўставалі супраць багатых, а багі паўставалі супраць багоў. Бачыў, як чалавек, які раней піў віно з залатых чашаў, схіляўся ў жабрацтве, каб далонямі зачэрпнуць вады з рэчкі. Тыя, хто ўзважваў золата, жабравалі на вуліцах, а іхнія жонкі прадавалі сябе размаляваным неграм за кальцо медзі, каб толькі купіць дзецям хлеба.
Але тое самае было і раней. I ў часы пастаральных уладароў пад раскошным балдахінам мог ляжаць чалавек, які раней спаў на глінянай падлозе. А тады прыходзілі чужынцы і разбівалі галовы дзяцей аб парогі дамоў, звязвалі і гналі ўрабства жанчын у адзенні з царскага льну, а мужчын, якія пабудавалі сабе грабніцы ў Заходніх гарах, забівалі і іхнія целы кідалі ў раку.
Так што нічога новага не пабачылі мае вочы, і тое, што адбылося ў
мінулым, адбудзецца і ў будучыні. Чалавек як да гэтай пары не змяніўся, так і не зменіцца ў прышлым. Нашы нашчадкі будуць такія ж, як нашы продкі. А таму — якім чынам яны змогуць спасцігнуць маю мудрасць? Як мне спадзявацца на тое, што яны прачытаюць мае словы?
Вось я, Сінухе, і пішу гэта дзеля самога сябе, бо веды раз’ядаюць маё сэрца падобна шчолаку і я страціў усю радасць жыцця. На трэцім годзе майго выгнання я пачынаю гэтую кнігу, на самым краі пустэльні непадалёк ад падножжа гор, дзе старажытныя фараоны бралі камень на свае выявы, на ўсходнім беразе мора, адкуль плылі караблі ў краіну Пунт. Я пішу гэта таму, што віно стаіць палыном у маім горле. Я пішу гэта таму, што страціў радасць ад жаночай ласкі, а мае сад і сажалка, поўная рыбы, больш не радуюць мае вочы. Халоднымі зімовымі начамі чорная дзяўчына сагравае мой ложак, але няма ў мяне радасці ад яе. Я прагнаў ад сябе спевакоў, а гукі струнаў і флейтаў толькі раздражняюць мяне. Таму і пішу гэта я, Сінухе, якому не патрэбна багацце, залатыя чашы, мірра, чорнае дрэва і слановая косць.
Таму што ўсё гэта ёсць у мяне і нічога ў мяне не адабрана. Паранейшаму рабы баяцца майго кійка, а стражнікі схіляюць галовы, апускаючы рукі да каленяў. Але адмераны межы крокаў маіх і ніводзін карабель не пасмее прыстаць да берага ў белай пене прыбою. Таму што я, Сінухе, ніколі не пачую водар чорнай зямлі веснавою ноччу, таму я і пішу гэта.
Але маё імя было ўсё ж аднойчы запісана ў Залатую кнігу фараона і я жыў у Залатым палацы фараонаў на правым беразе. Слова маё значыла болей, чым слова самых магутных людзей краіны Кэмет, а знатныя вяльможы пасылалі мне падарункі і залатыя ланцугі абвівалі маю шыю. У мяне было ўсё, што толькі можа пажадаць чалавек, але, як і звычайны чалавек, я хацеў большага, чым мог дасягнуць. Таму я і апынуўся тут. Мяне выслалі з Фіваў на шостым годзе праўлення фараона Харэмхеба і забілі б, як сабаку, калі б я толькі пасмеў вярнуцца назад, мяне раздушылі б, як жабу паміж камянёў, калі б я толькі насмеліўся хоць бы на крок пераступіць мяжу адведзенай мне жыццёвай прасторы. Такі быў царскі загад, загад фараона, які некалі быў маім сябрам.
А чаго іншага можна чакаць ад нізкароднага, які загадаў выцерці імёны фараонаў-папярэднікаў са спісу ўладароў і загадаў пісарам занесці ў царскі спіс імёны сваіх бацькоў, каб узвялічыць іх. Я прысутнічаў на яго каранацыі і бачыў, як на галаву яму ўсклалі чырвоную і белую кароны. А шасцю гадамі пазней ён адправіў мяне ў выгнанне. Хоць па разліках яго пісарчукоў гэта адбылося на трыццаць друтім годзе яго праўлення. Дык ці не хлусня ўсё тое, што пісалася раней і пішацца сёння?
Што да таго, хто жыў праўдай, то я ставіўся да яго з пагардай за
ягоную слабасць, і я жахаўся ад бедаў, да якіх ён дзеля сваёй праўды давёў краіну Кэмет. Дык вось жа цяпер ён і помсціцца мне: цяпер я прагну жыць праўдай, хоць, зрэшты, і не дзеля ягонага бога, а дзеля сябе. Праўда — гэта востры нож, праўда — гэта невылечная язва, праўда — гэта шчолак, які раз'ядае чалавечае сэрца. I таму мужчына ў пару сваёй маладосці і сілы бяжыць ад праўды ў дамы ўцехаў, слепіць свае вочы працай і разнастайнай дзейнасцю, падарожжамі і забавамі, уладай і будаўніцтвам. Але настае дзень, калі праўда працінае яго наскрозь, як дзіда, і пасля гэтага яму ўжо не ў радасць ні вясёлыя думкі, ні творы ягоных рук, бо ён застаецца ў самоце, адзін сярод людзей і нават багі не могуць уратаваць яго ад гэтай самоты. Гэта пішу я, Сінухе, з поўным усведамленнем таго, што мае ўчынкі і дзеянні былі нядобрыя, а шляхі — няпростыя. Я пішу гэта з поўным усведамленнем таго, што ніхто не знойдзе нічога вартага прыкладу, калі нават і прачытае гэта. А таму я пішу гэта толькі дзеля самога сябе. Няхай хто іншы адмывае свае грахі ў святой вадзе Амона, а я, Сінухе, ачышчаюся тым, што апісваю свае здзяйсненні і справы. Хай іншыя ўзважваюць няпраўду сваіх сэрцаў на вагах Асірыса, а я, Сінухе, буду ўзважваць сваё сэрца на чаратовым пісале. _
Але перш чым пачаць сваю кнігу, я хачу выказаць жальбу свайго счарнелага сэрца выгнанніка.
Хто хоць бы адзін раз напіўся вады з Ніла, той будзе заўсёды з тугою імкнуцца назад да вялікай ракі. I ягоную смагу не зможа спатоліць ніякая іншая вада ў свеце. Той, хто нарадзіўся ў Фівах, будзе заўсёды з тугою імкнуцца назад, бо няма на зямлі другога горада, падобнага да Фіваў. Той, хто нарадзіўся ў маленькім завулку, будзе заўсёды тужыць і імкнуцца назад, у гэты завулак. Ён будзе імкнуцца з кедравага палаца назад, у глінабітную хаціну і сярод водару каштоўнага алею яму будзе мроіцца дымок сухога гною і пах падгарэлай перасмажанай рыбы.
КНІГІ ОНЛАЙН
