Шляхам адраджэння
Радзім Гарэцкі
Выдавец: Беларускі кнігазбор
Памер: 204с.
Мінск 1997
Экологая — наука всеобьемлюпіая: она относатся а ко всему человечеству, всему земному шару в касается каждого аз нас, нбо порядок в доме нужен всюду — как в целом на земле, так а в отдельной стране, в каждом доме, каждой семье.
К обшнм экологаческам проблемам, не амеюшам каках-лабо государственных, регнональных гранвц, прлнадлежат многве вопросы сохраненвя члстоты атмосферы н гпдросферы, озонового слоя, влняння на кламатаческае процессы, борьбы с кнслотнымн дождяма, разлнчныма ствхвйнымв бедствнямн, нормального водоснабження п т.д. Почта все нз этах проблем относятся н к Беларусн, которая должна решать нх вместе с соседннмм странамл а всем человечеством, для чего необходамо неукоснательно выполнять все договоры а конвеншш. прннятые большннством государств по экологнческмм вопросам. К сожаленмю, человек должен празнать. что его знанае мара, прнроды, солнечной састемы еше весьма невелака — больше вопросов, чем ответов. Связь же прнродных явленай между собой a нх влнянне на человека давво подмечены людьмн. Достаточно вспомнать народные праметы, восточные калевдара, астрологаческме предсказаная а др. Хорошо азвестны класспческне работы А.Л.Чажевского—основоположнвка гелаобвологвв — о заввсамостн нзмененвй в возннквовенна эпндемвй н обіцей смертностн населеная земла от взмененай солнечной актввноств. Мы до свх пор не зна-
’ 1993, декабрь.
ем, какне нменно гелвюгеофнзііческне параметры оказывают нанбольшее воздействне на человека. Вокруг нас масса неразгаданных явлеішй (в том чжле н аномальных), которые необходамо не просто отбрасывать нз-за нх непонятностн, а самым серьезным образом нзучать.
He менее важны экологнческне проблемы регнонального н локального харакгера, которые могут переходать в глобальные. Для Беларусн навболее важная проблема— рацнональное нспользованне нскусственно созданной на века новой геохнмнческой (радноактнвной) провннцнн в результате Чернобыльской катастрофы. К сожаленню, н обвдае экологнческне разрушення охваталн почву н леса, воздух н воду. Нашей соцналнстнческой промышленностью н сельскнм хозяйством на протяженнн десятнлетай (н до снх пор) нгнорнруется проблема охраны прнроды, не решаются вопросы очнсткд высокотоксмчных промышленных отходов, дымовых выбросов, утнлнзацнн твердых отходов коммунального хозяйстаа; птнцен жнвотноводческне комплексы сбрасывают высокотокснчные стокн в рекн, озера, загрязняют почву н грунтовые воды н т.д. Остро стонт проблема технологнческн обустроенных свалок н могнльннков, переработкн н утнлнзацнн отходов, снстем газопылеулавлнванля н г д. Прнродопользованне находнгся в протнворечнн с требованнямн безопасностй прнроды м населення. Уннчтожаются пряродные ландшафты, ежегодно отторгаются десятюі тысяч гектаров сельскохозяйственных н лесных угоднй, ннтенспвно вырубаются леса, военные ведомства также в этом усердствуют, оставляя, кроме того, после себя загрязненные террнторші. Чрезмерная хнмнзацня сельского хозяйства прнвела к загрязненню нодземных пнтьевых вод, Мотные очагн дестабнлнзаціш прнроды связаны с рядом районов (налрнмер, Солнгорскнй) н крупнымн промышленнымн центрамн. До снх пор чрезвычайно мала сеть прнродных заповедгшков, заказннков, нацнональных парков. Необходамы эффектнвные прнродоохранные законодательства, которые должны всемн неукосннтельно выполняться. Одна нз главных задач будушей экологяческой безопасностн — повсеместное экологнческое образованне, начнная с саднков н школ, а также повышенне обіцей культуры населення.
Дта выявленмя полной картпны состояння прнродной среды нужны многофакторные банкн данных как по каждому предпрнятню н хозяйству (нх экологнческая паспортнзацня — обьектнвная, без утайкн), так н по отдельным районам м в целом по стране. Чрезвычайно важно создать техногенное н естественно-прнродное районнрованне террнторны Бел арусн с выявленнем геопатогенных зон, обычно связанных с разломамн
(расколамн) в земной коре. Для этого следует слстематнческн проводлть государственное геоэколопгческое картлрованпе разллчных маспітабов.
Только комплекс мер с обязательным коренным лзмененлем хозяйствованля может спаста нас от незаметно, но уверенно надвлгаюшейся эколопіческой катастрофы.
IV. ДЗЕЯЧЫ ЛІТАРАТУРЫ, МАСТАЦТВА , НАВУКІ
"У ЯГО АДНА ЁСЦЬ МЕРКА ПРАЎДЫ. . ." *
Разам з сардэчнымі віншаваннямі і найлепшымі пажаданнямі, якія я з вялікай шчырасцю перадаю нашаму славутаму Васілю Быкаву з нагоды яго 70-годдзя, трэба адзначыць, што такія народныя волаты, такія магутныя постаці з’яўляюцца вельмі рэдка, і таму пройдуць дзесяцігоддзі і наш час, магчыма, будуць успамінаць, як эпоху В.Быкава, так, як мы зараз вывучаем эпоху Ф.Скарыны. Феномен В.Быкава — яшчэ адна праява таленавітасці беларускага народа, і таму юбілей гэты — свята народнае.
Мне, як навукоўцу, вельмі блізкая проза В.Быкава. Як і ў навуцы, так і ў творах Бьжава галоўная мэта—дасягненне ісціны, праўды. Захапляе такое глыбока дасканалае і ўмелае даследаванне душы чалавечай, яе хістання, зменлівасці, развіцця, асаблівы ўздым у час выбару паміж жыццём і смерцю. Ён адзін з першых у савецкай літаратуры насуперак сацрэалізму, поўнасцю ў той час яе захапіўшаму, з вялікай мужнасцю сказаў жудасную праўду пра другую сусветную вайну, як некалі таксама праўду пра першую сусветную вайну напісаў мой дзядзька Максім Гарэцкі. I ў гэтай праўдзе больш антываенных матываў, чым у многіх хлуслівых падфарбаваных творах так званай антываеннай літаратуры.
Мне блізкі Васіль Быкаў сваёй нязломнай грамадзянскай пазіцыяй барацьбіта за беларускую нацыянальную ідэю—у гэтым ён наш сучасны прарок, як некалі ў адраджэнскі час пачатку стагоддзя быў Янка Купала. Нясхільны змагар за вольнасць народную, за незалежнасць дзяржавы беларускай, за яе мову і культуру, ён па праву быў абраны першым прэзідэнтам Згуртавання беларусаў свету “Бацькаўшчына” і таму мне не так проста і з вялікім хваляваннем давялося прыняць ад яго гэтую пасаду. Я шчаслівы, што магу бачыць, слухаць і чытаць В.Быкава, і веру: пакуль будзе жыць Беларусь — будуць жыць і творы Васіля Бьжава, а гэта значыць жыць ім вечна.
’ Звязда. 1994, 18 червеня.
НАШЫ СЛАБУТЫЯ ПІСЬМЕННІКІ ГАНАРОВЫЯ АКАДЗМІКІ*
Пасля 35-гадовага перапынку ў Акадэміі навук Беларусі зноў адбыліся выбары ганаровых акадэмікаў. Імі сталі Народны пісьменнік Беларусі Іван Антонавіч Брыль і Народны паэт Беларусі Пімен Емяльянавіч Панчанка.
Ужо ў час афіцыйнага адкрыцця Пецярбургскай Акадэміі навук і мастацтааў (1725), агграча штатных 13 прафесароў-акадэмікаў і 4 ад’юнкгаў (усе яны— вучоныя, запрошаныя з замежжа), былівыбраны і 4 замежныя ганаровыя члены: немец Х.Вольф (філосаф, матэматык і фізік), швейцарац І.Бернулі (матэматык), італьянцы П. Мікелоці (медык) і Д.ГІалені (астраном). Першььмрасшскімад’юнктам акадэміі (1733)стаўматэмагыкВ.Е.Ададураў, якога ў 1778 г. выбралі ганаровым членам. Першым расійскім ганаровым членам (1747) быў абраны пісьменнік і бэтанік Р.М.Цяплоў, які да гэтага быў ад’юнктам.
У “Регламенте Академнн наук н художеств в Санкт-Петербурге” (1747) запісана: “Почетным членам быть прм Академнн н нсправлять должность также академнков, а вменно: посылать к ннм трудные академлческне лзобретенля для освндетельствовання н от нпх требовать лх собсгвенных лзобретенлй в науках. а обязывать лх к тому небольпшм жалованьем, то есть не свьпне двухсот рублей, н лметь лх не болыпе десятл человек. Чего радл п нынешннх оставпть так, как онл есть, а впредь смотреть, чтобы во всех европейскнх знатнейпінх государствах по одному было, дабы Академіія нзо всех месг Европы нметь мота корреспонденцню. Сверх означенных десятн почетных члепов, которым определены пенснн, позволяется презлденту в почетные же члены Академмн прнннмать без пенснн всякнх наук ученых н славных людей, также н знаггных персон как Росснйского, так н чужестранных государств”.
У “Регламенге Академла наук” (1803) замацоўваўся “класс почетных членов н корреспондентов”, якія падзяляліся на "почетных росснйскнх н почетных нностранных”, прычым па 6 ад кожнага з іх “нмеют получать йв Академнн пенснон: первые трнста, а последнне двесте рублей в год”. У першым Стаіупе Санкт-Пецярбургскай Акадэміі навук (1836) адзначалася. што ганаровыя члены з рускіх вучоных выбіраюцца са “знаменнтых особ, нзвестных свонмп познашіямн н любовыо к наукам”, а з замежных “нзвестнейпшх ученостыо нностранцев”.
' Навіны Акадэміі навук Беларусі. 1994. 18 сакавіка.
За гэты час ганаровымі членамі акадэміі былі выбраны многія выдатныя вучоныя розных спецыяльнасцей, прычым некаторыя з іх да гэтага ці пасля выбіраліся правадзейнымі акадэмікамі і членамі-карэспандэнтамі. Сярод замежных ганаровых членаў такія вядомыя імёны, як Л.Эйлер, Ф.М.Вальтэр, Д.Дзідро, І.Кант, І.В.Гётэ, К.Ліней, Д.Г.Магелан, Ж.Кюўе, А.Ф.Гумбальт, П.С.Лаплас, М.Фарадэй, Ф.Нансен і інш. Былінават і такія асобы, як кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі і папа Рымскі Леў ХПІ. Ганаровымі акадэмікамі сталі Т.Г.Баграціёні, П.П.Сямёнаў-Цян-Шанскі, П. А.Чыхачоў, Ы.Мечнікаў, І.М.Сечанаў, выхадзец з Беларусі М.М.Пржавальскі, беларускі вядомы археолаг. гісторык, этнограф і краязнаўца з Лагойска Я.П.Тышкевіч і інш.
Сярод пісьменнікаў можна назваць А.С.Шышкова (выбраны ў 1800 г.), П.І.Галянішчава-Кутузава (1818), М.М.Карамзіна (1818), Д. А.Галіцына (1822), В.А.Жукоўскага (1827), які ў далейшым быў выбраны ардынарным акадэмікам(1841), Д.І.Языкава(1830)—з 1841 г.—ардынарны акадэмік, М.М.Загоскіна (1841), У.І. Даля (1863)—да гэтага—член-карэспандэнт з 1838 г., М.А.Веневіцінава(1897).
У снежні 1899 г. у азнаменавнне 100-годдзя з дня нараджэння А.С.Пушкіна пры Аддзяленні рускай мовы і славеснасці быў заснаваны “Разряд нзяіцной словесностн”. На наступны год у яго склад ганаровымі акадэмікамі быў выбраны шэраг выдатнейшых дзеячаў: А.Ф.Коні, А.А.Галянішчаў-Кутузаў, А.М.Жамчужнікаў, У.Г.Караленка, В.С.Салаўёў, У.В.Стасаў, Л.М.Талстой — да гэтага член-карэспандэнт (1873), А.П.Чэхаў, К.К.Арсенеў, П. ДБабарыкін. Пазней, да 1917 г., былі выбраны А.В.Сухава-Кабылін, Н.А.Катлярэўскі, які ў далейшым стаў ардынарным акадэмікам, В.В.Ключэўскі—да гэтага ардынарны акадэмік, Г.І.Сянкевіч, К.С.Аляксееў (Станіслаўскі), А.М.Пешкаў (М.Горкі), А.І.СумбатаўЮжын і інш.
КНІГІ ОНЛАЙН
