КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
У межах гэтых уяўленняў робіцца зразумелым надзвычай пашыраны культ быка на востраве Крыт (а крыцкая цывілізацыя з’явілася асновай антычнай): у раскапаным палацы-лабірынце (Кноскім палацы) знаходзяць велізарныя рогі, шматлікія фрэскі з выявамі быкоў, посуд у выглядзе рагоў ці галавы быка, дробную пластыку, што адлюстроўвае быкоў. Адзін з самых вядомых грэчаскіх міфаў пра МІНАТАЎРА, забітага знакамітым героем ТЭСЕЕМ. МІНАТАЎР напалову чалавек, напалову бык. Яго знішчэнне магло азначаць канец касмічнай эры Цяльца і пачатак эры Оўна па часе яно якраз супадае. Гульні з быком, што нагадваюць карыду, намаляваныя на сцянах Лабірынта, мелі, безумоўна, рытуальны характар. У культавай практыцы старажытных земляробчых народаў у якасці жонкі БЫКА-СОНЦА і ЗМЕЯ-ВАДЫ выступала жрыца ці проста прыгожая дзяўчына (дзяўчаты шырока прадстаўлены як удзельнікі карыды на фрэсках Крыта). Часта абрад канчаўся трагічна. Так, у многіх народаў Азіі яшчэ нядаўна існаваў звычай заручын самай прыгожай дзяўчыны таго ці іншага населенага пункта са ЗМЕЕМ захавальнікам вады. Яе саджалі на ўбраны кветкамі ложак і спускалі ў раку (рака сімвал змяі). Натуральна, ложак разам са змеевай нявестай пагружаўся ў ваду. У фальклоры пазнейшага часу дзяўчыну ад злога ЗМЕЯ (ЦМОКА) у апошні момант выратоўваў якінебудзь ГЕРОЙ. Успомнім вызваленне ПЕРСЕЕМ АНДРАМЕДЫ, прывязанай на скале як ахвяру для ЗМЕЯ, што выходзіў з мора. Падобныя да ГІЕРСЕЯ асілкі сустракаюцца ў казках літаральна ўсіх народаў Еўразіі. Але не так было першапачаткова: раней такога вызваліцеля народ разадраў бы на кавалкі, бо ён ставіў пад пагрозу будучы ўраджай. Грэчаская міфалогія захавала шматлікія рэшткі (але толькі рэшткі, у якіх ужо ўсё пераблытана) гэтых уяўленнях. Так, ГЕРА часта ўяўлялася каровай. На востраве Родас існаваў культ ЗЕЎСА ў выглядзе быка. ЗЕЎС крадзе ЕЎРОПУ і перавозіць яе па Крыт таксама ў выглядзе белага быка. (Гэты эпізод увасоблены ў вядомай карціне Валянціна Сярова “Выкраданне Еўропы”.) Бог Сонца АПАЛОН, які ў класічны перыяд Антычнасці замяніў сабою ГЕЛІЯСА, забівае залатымі стрэламі-промнямі страшнага змея ПІФОНА. Каб ачысціцца ад граху забойства, АПАЛОН хавае ПІФОНА і ўзводзіць над імДэльфійскіхрамсамае знакамітае, вядомае, найбольш аўтарытэтнае ў антычным свеце свяцілішча, АПАЛОН жа восем гадоў пасвіў статак быкоў і кароў у цара АДМЕТА. Статак быкоў пасе ён і пад Т р о я й. Неабходна адзначыць, што ў гісторьіі індаеўрапейскіх народаў, да якіх належылі і эліны, і славяне, быкі-валы адыгралі выключную ролю: на іх перасоўваліся, на іх аралі зямлю, іх спажывалі ў ежу, з іх скураў і рагоў рабілі адзенне і шматлікія бытавыя рэчы. Акрамя вядомых міфаў пра сонечных багоў ГЕЛІЯСА і АІІАЛОНА, рэшткі салярных уяўленняў захаваліся і ў іншых паданнях. Дазволю сабе выказаць некаторыя меркаванні. Ці не адлюстроўваюць 12 подзвігаў ГЕРАКЛА найбольш вядомага героя Грэцыі шлях сонца праз 12 сузор’яў Задыяка? ІІапрыклад, перамога над крыцкім быком сузор’е Цяльца; над Нямейскім львом сузор'е Льва. Іншыя подзвігі могуць увасабляць найбольш старажытныя назвы сузор’яў, якія ў класічную эпоху, калі пісьменнікі ўжо міфы апрацавалі, забыліся. Версія падказана ідэямі аднаго з найбольш значных вучоных-міфолагаў XIX ст. А. Афанасьева, які ўсе сюжэты славянскіх казак выводзіў з касмаганічных міфаў. Другі вядомы даследчык англічанін Э. Тэйлар выказаў думку, што АРФЕЙ, што спускаўся ў АІД за сваёй жонкай ЭЎРЫДЫКАЙ, гэта само СОНЦА, якое заходзіць і зноў выходзіць з Падзем’я. Ці не так і ГЕРОЙ у славянскіх казках, які шукае сваю каханую, адпраўляючыся ў трыдзесятае царства, пад якім, безумоўна, разумеецца іншасвет (напрыклад, беларускія казкі “Прыгажуня-жонка”, “Шкляныя горы”, “Царэўна-лягушка”)? Дарэчы, і АІІАЛОН палавіну года праводзіць у паўночнай чароўнай краіне Гіпербарэі. Але ёсць і іншая версія пра шукальнікаў іншасвету яна пра людзей, якія ідуць якраз да Сонца, туды, дзе канчаецца зямля і пачыпаецца цудоўная сонечная краіна. “Ёсць адно неўміручае, характэрнае ва ўсе часы і для ўсіх народаў, перажыванне містычнага вопыту, якое выклікана ў нас заходам і ўсходам сонца. Пачатак і заканчэнне дня на нашым небасхіле ёсць натуральны напамін пра “вечны дзень” на ўскрайку зямлі <.„> Для язычніцкай свядомасці краіна, дзс начуе сонца, ёсць вобласць сапраўднага і, бясспрэчна, шчаслівага жыцця. Гэта вечны ўзбудзіцель урачыстага настрою, духоўнага і асабліва казачнага пад’ёму”. У сувязі з прыведзенай, надзвычай глыбокай, думкай рускага даследчыка князя Я. Трубецкога дазволю сабе і я выказаць меркаванне, што ў такім імкненні жыве, можа быць, і генетычны ўспамін пра “залаты век” зямнога быцця, калі на небе ззяла два сонцы, і ночы, як і зімы, увогуле не было. Магчыма, ідэя грэхападзення з Бібліі таксама ёсць сімвал пераходу ад нейкага першапачатковага ідэальнага стану ў цяперашні. Няхай двух сонцаў і не было (я падкрэсліваю, што гэта сучасны навуковы міф), але ў чалавецтва ўсё роўна заставаўся Ідэал, вечны рухавік імкненняў Сонца. Людзі спрадвек разумелі, што яны “дзеці Сонца” [Максім Горкі]. Таму і лепшыя героі іх фальклору мелі адзнакі сонца (“ува лбе сопца, у патыліцы месяц, рукі ў золаце, ногі ў серабрэ”; залатыя валасы ў шматлікіх прыгажунь; залатая зброя ў волатаў і пад.). Залатыя атрыбуты былі і ў іншых параджэнняў CO1ІЦА залатыя грывы ў коней, залатыя рогі ў тураў, у свінак “залатая шчацінка”, нарэшце, надзвычай шырока прадстаўлены ў міфах і казках чароўныя рэчы: залатыя яйкі, залатыя ніткі чалавечага лёсу, залатыя ланцугі ад неба да зямлі, залатыя пярсцёнкі, залатыя яблыкі сродак вечнай маладосці, нарэшце, залатое царства як ажыццяўленне мары казачнага ГЕРОЯ. Само Сонца, паколькі яно найвялікшае і найкаштоўнейшае, што ёсць у чалавека, ва Украіне ўяўлялася водбліскам Твару Божага або Вокам Божым, чым і тлумачыцца яго ўсёведанне. Асабліва цікавымі з’яўляюцца ўкраінскія і беларускія казкі, дзе СОІІЦА паўстае чалавекападобнаю істотай, іпто выкрадае сабе дзяўчат на зямлі і бярэ ў жонкі. Тут якраз і праявілася спрадвечная мара пра сувязь неба і зямлі, Божаскага і чалавечага. У казках увогуле заўважаецца найбольш відавочнае адзінства царства падземнага, зямнога і нябеснага. Так, ПАДЧАРКА, скокнуўшы ў калодзеж і трапіўшы пад зямлю, узбівае там снежную пярыну МАРОЗА, у выніку чаго снег ідзе з неба. Або ў маці нараджаюцца на працягу адной ночы тры сыны — вечарам, ноччу і раніцай (ВЯЧЭРНІК, ПАЎНОЧНІК, ІВЛН ЗОРКІН). Усе яны ўвасабляюць СОНЦА. Прычым усе тры волата — змагары з ЦМОКАМ, ЗМЕЕМ, які сімвалізаваў Падзём’е літаральна ва ўсіх народаў. Фальклор — закадзіраваная ва ўстойлівых вобразах і сюжэтах родавая памяць народа дае сотні і тысячы прыкладаў касмічнага стаўлення да свету нашых продкаў. Людзі верылі, што агонь іх душы — ад сонца: ён робіць чалавека высакародным, добрым, гворча-актыўным. Беларускі паэт 30-х гадоў XX ст. Аркадзь Моркаўка ў сваіх, хоць і не вельмі зграбных, радках выказаў па сутнасці глыбока філасофскія народныя погляды: Мо таму нас несмяротным палам Сонца шчодрае адухавіла, Каб ірывожна ў сэрцы трапятала Неспакойная жьівая сіла. Паэзія звязвае Сонца з маральнымі нормамі. У Алсга Лойкі: Суддзёй усходзіць сонца строгім. На мёртвых і жывых а д н о. Пра Сонца-Ідэал у прытчы-версэце Алеся Рязанава: “На даляглядзе, у самым канцы пакручастай дарогі, сонца, а на дарозе, ва ўсю яго даўжыню, мы, людзі...” I сёння пішуць, што “мысленне тая вышэйшая форма, у якой ідзе назапашванне і выкарыстанне сонечнай энергіі. Такім чынам, мысленне ланцуг усеагульнага кругавароту” [рускі філосаф XX ст. Э. Ільенкоў]. У міфалагічнай гісторыі славян, а значыць, і беларусаў, акадэмік Б. Рыбакоў вылучае як бы дзве міфалагічныя эры: эру нябеснага бога СВАРОГА і эру яго сына Сварожьіча ДАЖБОГА. СВАРОГ згадваецца ў “Хроніцы” Іаана Малалы і ў некаторых фальклорных тэкстах. Пра ДАЖБОГА гаворыцца ў летапісах, у “Слове аб палку Ігаравым”, у царкоўных павучэннях супраць язычніцтва. Імя ХОРС, што таксама згадваецца ў “Слове...”, запазычапа ў цюркскіх народаў, а тыя, у сваю чаргу, як я мяркую, успрынялі імя ад старажытных егіпцян, дзе бог сонечнага рання, маладое сонца ГОР-ХОР адзін з самых шануемых. У заходніх славян сонечны бог насіў імя РАДЫГОСТ, у паўднёвых ДАБОГ. Пра культ сонца ў беларусаў найбольш яскрава сведчаць народныя звычаі і абрады, прычым характэрна рэлігійнае стаўленне да сонца як такога, а не ўвасобленага ў чалавечым вобліку (паколькі казачныя персанажы ІВАН БЫКОВІЧ, ІВАН СУЧЫЧ, ІВАН ПАПЯЛОЎ, ІВАН ЦАРЭВІЧ усё гэта ўвасабленні СОНЦА ў вобразах людзей). Яшчэ адносна нядаўна у XIX ст. беларусы кожную раніцу маліліся на ўзыход сонца. Бацька нованароджанага выносіў дзіця з хаты і “прадстаўляў” усім касмічным стыхіям, найперш Сонцу. А хаваюць памерлых і сёння пасля апоўдня і абавязкова да захаду сонца: пахавальныя абрады ў найбольшай ступені захавалі сувязь культу продкаў з культам сонца. У Магілёўскай вобласці зафіксавана малітва нявесты Сонцу, што засталася нам ад далёкай язычніцкай спадчыны [беларускі даследчык I. Казакова]. Такім чынам, з Сонцам звязаны важнейшыя сямейнабытавыя абрады беларусаў. Але найперш гаворка павінна ісці пра абрады каляндарнага цыклу. Кожны з вас, я мяркую, задаваўся пытаннем: чаму мы да сёння выкарыстоўваем, здавалася б, нязручны двайны лік часу: паводле трывала замацаваных дат і паводле пераходных, такіх, напрыклад, як Вялікдзень? Без надзённай патрэбы нічога ў жыцці не працягваецца. Мы можам горка шкадаваць пра страчаныя каштоўнасці, але вельмі многае вярнуць ужо немагчыма. У той жа час некаторыя традыцыі захоўваюцца літаральна на працягу тысячагоддзяў. Нараджаліся і паміралі дзяржавы, народы, багі і рэлігіі, а сярод усіх перамен людзі працягвалі светкаваць адны і тыя ж дні, і толькі назвы іх мяняліся, ды розныя міфы суправаджалі гэтыя святы. Тое, што мы сёння называем Раждством, Вялікаднем, Тройцай, святкуецца людзьмі розных народаў і рас з такіх старажытных часоў, што іх нават і падлічыць нельга. Чаму так? Ды таму, відаць, што гэтыя святы замацоўваюць не проста гістарычныя падзсі, а адзначаюць у самім ходзе часу, у гадавым коле нешта такое, шзо не знішчыцца новымі ўмовамі побыту, што застаецца нязменным у чалавечых уяўленнях пра свет. Безумоўна, такімі нязменнымі датамі з’яўляюцца толькі пераломы, вяршыні руху зямнога часу.