КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
ОДЗІН цесна звязаны з Сусветным Дрэвам. Сама назва ясеня Ігдрасіль азначае “Конь Іга”. Каб здабыць Руны. што знаходзяцца на Свяшчэнным Дрэве, ОДЗІІІ праходзіць надзвычай складаную ініцыяцыю: сам сябе працінае кап’ём і дзевяць дзён вісіць на ясені. За такое ахвераванне ён атрымоўвае права напіцца са свяшчэннай крыніцы Урд, што цячэ з-пад каранёў Ігдрасіля, і атрымоўвае Руны, у якіх заключана ўся мудрасць свету. Германцы доўга знаходзіліся ў ізаляцыі, таму ў іх вельмі добра захаваліся агульныя індаеўрапейскія ўяўленні пра Касмічнае Дрэва. ОДЗІН у асяродку веліканаў здабыў мёд паэзіі, таму ён з’яўляецца богам паэзіі і апекуном паэтаў-скальдаў. Валодае ён таксама магіяй і чараўніцтвам. Аднойчы ён падарожнічаў у X е л ь царства памерлых. Імя ОДЗПІА сустракаецца як корань у многіх назвах рэк, азёр і гор Скандьшавіі. Калі германцы перайшлі жыць на кантынент, ОДЗІН пачаў называцца ВАТАІІАМ або ВАДАНАМ (можа, адсюль “вада”?), а яго жонка ФРЭЯЙ (адсюль слова “фраў”)Шматлікія надпісы з імёнамі Одзіна і Ватана датуюцца VI—VIII стст. Усе каралі англасаксаў свой род узводзяць да ОДЗІНА-ВАТАНА. Дацкі каралеўскі род Скёльдунгаў узыходзіць да СКЁЛДА, сына ОДЗПІА. ОДЗІН таксама першапродак легендарнага каралеўскага рода Вёльсунгаў, да якога належыць герой “Эпаса пра Нібелунгаў” СІГУРД. Вядомы еўрапейскі храніст Саксон Грама гык у ХІП ст. пісаў, што Одзін рэальна існуіочы старажытны кароль, які быў абагоўлены. Сёння даследчыкі зноў вярнуліся да гэтай думкі. Менавіта Одзін вывеў першагерманцаў з басейна ракі Доп і прывёў у Скандынавію. У позніх германскіх паданнях ОДЗІН стаіць на чале Дзікага палявання: ён узначальвае душы памерлых. Магчыма, гэта легенда стала штуршком для задумы наіпым Уладзімірам Караткевічам вядомай аповесці “Дзікае паляванне караля Стаха”. ФРЫГ-ФРЭЯ жонка ОДЗІНА, багіня кахання і шлюбу, сямейнага ачага, блізкая да славянскай ЛАДЫ. “Фрыг” на старажытнанямецкай мове “каханая”. TOP сын ОДЗІНА і ЁРД-ЗЯМЛІ. Ён аналаг нашаму ПЕРУНУ боггрымотнік. Яму адпавядае дзень чацвер, дуб, молат (“молат” меў той жа корань, што і “маланка”). Калясніцу ТОРА возяць два казлы. Ён іх пастаянна спажывае ў ежу, але яны чароўным чынам уваскрасаюць. TOP вартуе М і д г а р т зямлю людзей і абараняе A с г а р д нябеснае паселішча багоў. Сёння вядома, што Асгард быў рэальным горадам, які стаяў пасярод старажытнай прарадзімы германцаў у Сярэдняй Азіі, яго раскапалі. Скальды, паэты германцаў, любілі спяваць, як TOP лавіў рыбу, a вылавіў СУСВЕТНАГА ЗМЕЯ, што жыў у глыбіні акіяна. TOP з ім паб’ецца апопінім боем перад канцом свету: Бог заб’е ЗМЕЯ, але, прайшоўшы дзесяць крокаў, памрэ з-за атрутных укусаў. TOP галоўным чынам падарожнічае на ўсход, у краіну веліканаў. У яго ёсць пояс сілы, цудоўныя пальчаткі і чароўная палка. Пра ТОРА захавалася шмат розных паданняў. Яго жонка багіня СІЎ з залатымі валасамі, што ўказвае на яе сонечнае паходжанне. Аднойчы брат-блізнец ОДЗІНА ЛОКІ абстрыг ёй валасы. TOP загадаў карлам выкаваць ёй новыя валасы, якія тут жа да яе галавы прыраслі. Валасы СІЎ увасабляюць у Скандынавіі ўрадлівасць. ВАЛЬКІРЫІ жаночыя божышчы, якія даруюць перамогу і пагібель у баі. Загінуўшых герояў яны забіраюць уВальхалу нябесны рай. Там ваяры балююць, п’юць малако цудоўнай казы і пастаянна спажываюць мяса дзіка. ВАЛЬКІРЫІ прьіслужваюць за сталом. Яны блізкія да багінь лёсу. У германцаў былі розныя дынастыі багоў АСЫ і ВАНЫ. АСЫ паходзяць ад веліканаў. Вайной АСАЎ і ВАНАЎ закончыўся Залаты век. Краіна ВАНАЎ, згодна сагам, ніжняе цячэнне Дона. ВАНАМ сагі прьшісваюць інцэст з сёстрамі, чараўніцтва, прароцкі дар. 3 іх найболып вядомы бог НЬЁРД, бацька ФРЭІ, жонкі ОДЗІНА. НЬЁРД уладар над морам, веірам і агнём, апякун мараходства, рыбалоўства і палявання. Пасля заканчэння вайны АСАЎ і ВАНАЎ НЬЁРД пайшоў у заложнікі да АСАЎ. Перад канцом свету НЬЁРД вернецца да ВАЫАЎ. Хутчэй за ўсё Асы гістарьічныя персанажы, пазней абагоўленыя. Сярод АСАЎ не менш вядомы, чым ОДЗІН, яго брат-блізнец ЛОКІ. Гэта трыксцер ён хітры, каварны, вечна шкодзіць іншым багам. Ад ЛОКІ веліканша АНГРБОДА нарадзіла велізарнага ваўка ФЕНРЫРА, што гоніцца за сонцам і глытае яго кожную ноч, а таксама СУСВЕТІІАГА ЗМЕЯ і іншых пачвар. ОДЗІН стварыў усё добрае, а ЛОКІ усё дрэннае. Урэшце багі страцілі цярпенне, злавілі ЛОКІ і прыкавалі яго да трох камянёў. Быць яму ў такім становішчы да капца свету. А тады ЛОКІ прывядзе ў X е л ь карабель мёртвых, якія будуць біцца з багамі. Яго сын воўк ФЕНРЫР таксама прыкаваны, але перад канцом свету парве ланцуг і праглыне ОДЗІНА. Такім чынам, для германска-скандынаўскай міфалогіі ў многім характэрны эсхаталагічныя матывы (матывы, звязаныя з канцом свету). У той жа час гэта міфалогія, якая адлюстравала нейкія сапраўдныя гістарычныя падзеі, звязаныя з перасоўваннем па Еўразіі індаеўрапейскіх плямёнаў. Міфалогія балтаў Продкі сучасных балтаў у многім аўтахтоны Еўропы барэалы, якія перамяшаліся з індаеўрапейскімі плямёнамі, што прыйшлі на тэрыторыю паўночнага усходу Еўропы не пазней III тыс. да н. э. У далейшым на іх зямлю не было эпахальных нашэсцяў, таму балцкая міфалогія захавала першасныя індаеўрапейскія ўяўленні. Асноўныя багі: ДЫЯВАС уладар нябёсаў і зямлі. Ад НЕБА-КАРОВЫ ён нарадзіў блізнят — брата і сястру, якія ўвасаблялі ўрадлівасць і земляробства (як у Месапатаміі ІШТАР і ТАМУЗ). Пазней паданне пра інцэст брата і сястры было заменена на міф пра двух братоў-блізнят і іх сястру СОНЦА-САЎЛЕ. МЕНУ бог МЕСЯЦ, муж САЎЛЕ, зоркі іх дзеці, акрамя ранішняй зоркі АЎШРЫ-Венеры дачкі САЎЛЕ і ПЯРКУНАСА. САТВАРАС бог-стваральнік, але ясна, што працаваў ён разам з ДЫЯВАСАМ. САТВАРАС стваральнік толькі свойскай жывёлы і яе апякун. Яму прыносяць у ахвяру белых пеўняў. ПЯРКУНАС старажытны бог маланак, навальніцы, даравальнік дажджу, апякун ваяроў; змагаецца з ВЯЛНІСАМ. У адной руцэ боггрымотнік трымае казла, у другой сякеру. Імчыць па небе на вогненай калясніцы, жыве на высокай гары (Сусветнай Гары) з размешчаным на ёй Дубам (Сусветным Дрэвам). ЛІГА бог радасці і летняга сонцавароту (у нас КУПАЛА). ВЕЙПОІІС бог вятроў, які ўяўляўся ў вобліку чалавека з крыламі за спіною і з двума тварамі. УСІНЫП сын ДЫЯВАСА, блізкі да ЯРЫЛЫ, бо вяртаецца на зямлю кожную вясну, апякуе коней; ён звязаны з расою, з мёдам і з півам. ЛАЙМА, дачка ДЫЯВАСА, багіня лёсу і шчасця, апякунка роду, дапамагае дзяўчатам у выбары жаніхоў, арганізоўвае вяселлі, аберагае цяжарных; блізкая да славянскай ЛАДЫ. ЖЭМІНА багіня Зямлі. Ёй ахвяруюць хлеб, кладучы яго ў баразну і выліваючы туды піва. ВЯЛНІС (ВЕЛС) бог свойскай жывёлы і падземнага свету, супраціўнік ПЯРКУНАСА, ад якога ратуецца, перакідваючыся ў карову, у кошку, сабаку, свінню, казла, шчупака, часам і ў чалавека, і хаваецца за камянямі, за дрэвамі, куды пасылае свае стрэлы-маланкі ПЯРКУНАС. Перамога апошняга над падземным богам гэта навальніца, дождж, у выніку якога вызваляецца насенне, што трымаў ВЯЛНІС пад зямлёю, і падымаецца над паверхняй зямлі, прарастае. Балты верылі, што ВЕЛС пасе дупіы памерлых і таму прыносілі яму багатыя ахвяры. Балты разумелі рай як пашу. ВЕЛСУ быў прысвечаны месяц касірычнік. Як бачым, існуюць шматлікія моўныя і міфалагічныя паралелі паміж культурай кельтаў, балтаў і славян, а таксама германцаў. Археалагічная культура ’’шнуровай керамікі” з’яўляецца агульнай для гэтых этнічных сем’яў. Веданне культуры суседніх з беларусамі народаў у многім дапамагае зразумець духоўны набытак нашых далёкіх продкаў, рэканструяваць іх міфалагічную спадчыну. ПЫТАННІ ДЛЯ ЗАМАЦАВАННЯ I САМАКАНТРОЛЮ 1. Што ўвасаблялі багі Антычнай Грэцыі і Рыма? У чым заключана філасофскае напаўненне гэтых вобразаў? 2. У якіх творах антычнай літаратуры сустракаюцца багі як персанажы? 3. Што вы ведаеце пра раслінны каляндар друідаў? 4. Чым блізкія багі кельтаў да славянскіх багоў? 5. Вызначце рысы падабенства паміж германскімі, балцкімі і славянскімі багамі. Чым абумоўлена такое падабенства? Лекцыя 15. МІФАЛАГЕМА ДОМА Ў СЛАВЯНСКАЙ КУЛЬТУРЫ 1. Семіётыка Дома. 2. Гарызантальны план дома. 3. Вертыкальны план дома. 4. Дамавыя духі. Жыллё адзін з важнейшых сімвалаў культуры. 3 паняццем “дом” можна суаднесці ўсе важнейшыя катэгорыі выяў свету ў свядомасці чалавека. Жыллё схема прасторы. квінтэсенцыя асвоенага чалавекам свету. Вобраз дома ў традыцыйнай выяве свету перш за ўсё звязаны з такімі агульнафіласофскімі паняццямі, як прастора і час. Кожная рэч мае дваістую прьіроду: любую рэч можна выкарыстаць і як уласна рэч, у яе прызначэнні, і як знак, сімвал. Тое ж і дом. Мы будзем разглядаць дом як знак, сімвал культуры. Акрамя таго, дом мае эстэтычную, магічную функцыі, функцыю рэгіянальнай і саслоўнай прыналежнасці і інш. Са з’яўленнем жылля ў нашых продкаў свет набыў рысы прасторавай арганізацыі. З’явіўся унівсрсальны пункт адліку ў прасторы. Дом надаў свету прасторавы сэнс, аддзяліў чалавека ад космасу і ў той жа час унёс космас у жыллё. Гэта вельмі важны момант. У храме гэта рабілася свядома, а ў жылым доме, хутчэй за ўсё, неўсвядомлена. Структура дома паўтарае структуру свету: тры ўзроўні па вертыкалі. чатыры па гарызанталі. У многіх індаеўрапейскіх мовах слова “дом” (“domos”) азначаў спачатку не жыллё, а сям’ю. Сапраўды, слова “дом” у беларускай і рускай мовах шматзначнае. Праблема культурнага асваення свету — адна з цэнтральных у культуралогіі. Французскі археолаг і этнограф Ж. Леруа-Гуран лічыць, што асваенне часу і прасторы было больш важным крокам для фарміравання чалавека, чым, напрыклад, выраб прылад працы. Прастору і час можна лічыць асвоенымі, калі іх часткі названы ў мове, а таксама адлюстраваны ў абрадзе, напрыклад, каляндарныя абрады зафіксавалі рытмічныя змены пор года. Рытуалізаваная аказалася і будаўнічая практыка славянскіх народаў. Кожньі рытуал быў закліканьі забяспечыць устойлівыя сувязі паміж жыццём людзей і касмічным ладам. У рытуале важнае значэнне мелі выбар месца і часу, а таксама матэрыялу для будаўніцтва. Аспоўным будаўнічым матэрыялам у славян было дрэва. Да XX ст. мы, можна сказаць, жылі ў драўлянай эры, настолькі важную ролю ў нашым жыцці адыгрывала расліннасць. У міфалогіі панаваў вобраз Касмічнага Дрэва, або Прадрэва, які з’яўляўся ўвасабленнем канцэпцыі будовы Сусвету. Варта ўспомніць і такія з’явы, як анімізм і татэмізм, бо продкі адухаўлялі дрэвы, а некаторыя з іх лічыліся нават татэмамі, напрыклад, у рускіх і беларусаў бяроза, дуб, вярба, ва ўкраінцаў таполя. На ўзроўні падсвядомасці этнасаў культ дрэў дайшоў да нашага часу ў рэлігійных і касмалагічных уяўленнях, якія адлюстраваны ў выяўленчым мастацтве, архітэктуры, харэаграфіі, святах, гульнях, слоўным фальклоры, мове, асаблівасцях дзіцячай псіхікі.