След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
мове; ён бязграматны — 75% не ўмее зусім чытаць. I ўсё ж такі прыбіты і прыніжаны беларус працуе над адраджэннем сваёй мужыцкай, простай мовы, дабіваецца навукі і лепшага жыцця. Адраджэнне народаў не залежыць ад таго, што скажуць з’езды славянафілаў; яго народ павядзе сам. Беларусы — гэта мужыцкая грамада, каторая не забылася мовы бацькоў, захавала яе ў песні, байцы-казцы, у жывым слове, каторае цяпер вылілася ў кніжную мову. Беларускі народ жыве згодна з суседзямі і роўна з імі працуе над супольнай справай усіх нацый.
Прамову беларуса ўсе спаткалі надта сардэчна. Той дзякаваў і казаў, што гэтае шчырае прывітанне ён перадасць свайму народу, каб там, у роднай старонцы, людзі ведалі, што ў вялікай сям’і народаў і для беларусаў ёсць месца.
Ад польскай паступовай прэсы (газет) сказаў Т. Міхальскі, што прагрэсіўная часць польскага грамадзянства забыла нацыянальную непрыязнь і даўно ўжо на сваім штандары напісала окліч: «Za nasza і wasza wolnosc!» (за нашу і вашу свабоду).
Вячэра скончылася позна — а 2-й гадзіне ночы. Людзі расходзіліся, маючы ў сэрцы хаця крыху надзеі на лепшую долю.
Праф. Пагодзін і моладзь паехалі цяпер у Львоў, а адтуль у Кракаў, Прагу і к палудзённым славянам.
VII
«УкраТнська Хата»
Кожны беларус, катораму давялося пажыць на Украіне, a яшчэ асабліва ў яе сэрцы — Кіеве, мусіць вярнуцца дамоў з запасам свежых сіл да працы на роднай ніве: так падыме яго дух тая вялікая нацыянальна-культурная работа, што кіпіць па ўсёй Украіне, а разам з тым і ў Кіеве.
Кіеўмае7украінскіхчасопісаў,утым 1 штодзённая газета— «Рада», 2 штотыднёвыя — «Слово» і «.РіднййКрай» і 2 месячныя літаратурна-грамадскія журналы — вялікшы «Літературнонауковйй вістннк» і меншы, даступны для ўсіх — «Укра'інська Хата». Усе гэтыя часопісы робяць вялікую работу. У той час як адны з іх (штодзённая газета) штодня даюць грамадзянству весці як аб украінскім нацыянальным жыцці, так і аб агульна-
расейскім умственным жыцці і тлумачаць яго, — другія (штотыднёвыя) знаёмяць народ у папулярным, даступным выкладзе з тым, што і першыя, бо яшчэ друкуюць на сваіх страніцах творы новай украінскай літаратуры; ізноў жа трэція (штомесячныя) прызначаны выдаваць літаратурныя і навуковыя творы і класці той моцны навуковы фундамент, што канечне патрэбен украінскаму грамадзянству, каб разабрацца ў жыццёвай путаніцы і знайсці праўдзівую дарогу да адраджэння свайго народа, — адным словам. яны робяць тую навучную работу, каторай, заваленая дробнымі пытаннямі і справамі, штодзённая або тыднёвая прэса (газеты) не мае ані сілы, ані можнасці шмат займацца. Апроч названых часопісаў, ёсць яшчэ на Украіне два дужа карысныя выданні — гэта спецыяльная пчалаводная газетка «Укра'інське Бджільнйцтво» і чыста навуковыя «Запйскй наукового товарйства імені Шевченка в Кйіві», у каторым бачым працы ўкраінскіх вучоных аб гісторыі, этнаграфіі, законах і правах роднага народу.
Хаця кіеўскія ўкраінцы, раўняючы лічбу часопісаў наУкраіне Расейскай з лічбай іх на Украіне Аўстрыяцкай (Галіцыя), лічаць сваю старонку беднай газетамі', але для нас, беларусаў, такая беднасць была б ужо багацтвам, каторага мы яшчэ не скора дачакаемся. I мы мусім прыкладаць да работы ўсе свае сілы, каб як можна скарэй даганяць нашых старэйшых братоў у развіцці нацыянальнага жыцця. Першым крокам да гэтага будзе развіццё ўласнага пісьменства.
Вось у нас няхват штодзённай газеты і якога-небудзь месячніка, каторыя маглі б узгадаваць так патрэбную нам цяпер інтэлігенцыю. Першае мы не можам завесці, бо няхват матэрыяльных сіл, але справа з выданнем месячніка шмат лягчэйшая, і аб ёй варта паклапаціцца, і я думаю, што супрацоўнікаў і ахвоты да працы ані пазычаць, ані доўга шукаць не прыйдзецца.
Пекны прыклад дае «Украінська Хата». У Кіеве ў пачатку гэтага года колькі маладых пісьменнікаў, жадаючы працаваць для ўкраінскай справы, злучыліся ў маленькую хэўру. Гэта ўсё не багатыры, але затое людзі, багатыя маладымі сіламі і верай у сваё дзела. I вось яны паставілі на ногі журнал, каторы першымі
чатырма нумарамі патрапіў ужо здабыць сабе нямала чытацеляў і прыхільнікаў у свядомым грамадзянстве.
Выходзіць журнал штомесяц кніжкамі па 64-80 страніц. На друкарскія і другія гаспадарскія расходы ідуць падпісныя грошы, а калі іх няхват, то члены рэдакцыі робяць паміж сабой складку. Усе стацці друкуюцца дарма.
Тут вы бачыце і пекныя апавяданні, і вершы (не толькі маладых, а і даўно вядомых у літаратуры пісьменнікаў), і вучоныя стацці, тлумачэнне пытанняў цяперашняга жыцця. Навокал журнала, як я ўжо казаў, сабраліся маладыя людзі, і гэта палажыла свой знак на «Украі'нську Хату».
Калі нам цяжка адкрыць вялікшы журнал, то варта было б выдаваць хаця такі, як «Укр. Хата». А пакуль што не вадзіла б нам пазнаёміцца з «Укр. хатай» бліжэй, тым больш, што мы шмат можам скарыстаць і многа навучыцца ад украінцаў. Мы перажываем цяпер час, калі выкоўваюцца нацыянальныя погляды, і «УкраТнська Хата» многа памагла б нам разглядзецца ў гэтай справе.
(Хто хоча выпісаць, дык няхай звяртаецца да рэдакцыі журнала — Кйев, Бульварно-Кудравская, № 38, редакгрія журнала «УкраінськаХата». Каштуе 3 руб. у год.)
VIII
У «Нашу Ніву» я ўжо пісаў аб еднасці беларусаў і ўкраінцаў. Хаця да апошняга часу не было відаць ніякіх знакаў гэтае еднасці, але затое многа зроблена кожным народам, каб лепей пазнаёміць аднаго з адным. Па ўсялякіх часопісах (газетах) друкуюцца стацці аб нацыянальным адраджэнні то аднаго, то другога народу, разглядаецца нацыянальнае жыццё, даюцца пераклады з беларускага, з украінскага, з літоўскага. Наперадзе ўсіх у гэтым дзеле ідзе Украіна.
Вось новы ўкраінскі штомесячны журнал «Укра'інська Хата», аб каторым ужо пісалася ў сёмым «Лісце з Украіны», — пачынаючы з пятага нумара завёў асобны «беларускі аддзел», у каторым аб справах цяперашняга беларускага жыцця будуць пісаць беларускія публіцысты (пісары).
Такі крок упярод у справе еднасці можна толькі горача вітаць, ён павінен прынесці вялікую карысць абодвум братнім народам.
Украінцы будуць мець можнасць не толькі атрымліваць весткі з беларускага жыцця, а і знаёміцца з усестароннім асвятленнем яго самімі беларусамі, з поглядам іх на сваю справу, з жаданнямі і праўдзівымі патрэбамі беларускага народу, дый нават з беларускай літаратурай, бо ў тым аддзеле будуць месціцца пераклады з беларускага.
Яшчэ вялікшае значэнне мае гэтая справа для нас, беларусаў. Непрыхільныя варункі жыцця завялі народ наш у такі тупік, з якога, здавалася, ужо не было выхаду. Уся інтэлігенцыя адхінулася ад нас; усе — нават самыя маленечкія — пісьменнікі ішлі працаваць у чужую літаратуру; заціснены, пакрыўджаны беларус ад нараджэння да самае смерці не выходзіў з ярма нечалавечае работы. Ярмо душыла яго, зніштажала яго духоўныя сілы, паставіла яго ў палажэнне быдла. Цяжка было прабуджацца такому народу, цяжкая работа ляжала на плячах яго правадыроў. Без грашэй, без супрайоўнікаў выйшлі яны на народную ніву і клікнулі ўсіх да работы. Дзе-хто адазваўся, дзе-хто маўчаў, але пачатак быў паложаны: зарадзіўся першы беларускі часопіс — сялянская газета «Наша Доля», а за ёю і «Наша Ніва». Газета павінна была разбіраць усе справы беларускага жыцця, бо яна адна была праўдзівым голасам Беларусі. Затры гады яна выклікала да жыцця шмат пісьменнікаў, разбудзіла вялікую грамаду сялянства і інтэлігенцыі. I ўвесь час сялянская газета была адзінай прадстаўніцай беларушчыны, але наш рух дайшоў да тае мэты, калі ён мае прыхільнікаў сярод інтэлігенцыі, каторая не можа задаволіцца народнай газетай і патрабуе якой-небудзь больш навучнай часопісі. Такой можа быць скарэй за ўсё штомесячны журнал.
He маючы свайго ўласнага журнала для інтэлігенцыі, дзе можна было б шырока гаварыць аб справах нашага нацыянальнага жыцця, мы павінны скарыстаць з брацкага зазыву ўкраінскагажурнала, каторы аддае свае страніцы беларусам. Гэтым мы хоць трохі можам зменшыць тую шкоду, якую робіць развіццю нашага руху няхват часопісі для інтэлігенцыі.
Беларускім літаратурным працаўнікам трэба сваёй працай памагчы «Украінській Хаті» выпаўніць яе жаданні. Яны павінны шчыра ўзяцца за работу і пасылаць свае стацці аб беларушчыне. Рукапісы можна пасылаць у беларускай мове па адрасу рэдакцыі «для беларускага аддзела» (Кнев, Бульварно-Кудравская, 38, редакцня журнала «Украі’нська Хата»). А наша свядомае грамадзянства няхай падтрымае гэту дужа карысную для нашае справы рэч.
IX
Гістарычная доля Беларусі складалася так дрэнна, што ўжо даўно многа яе сыноў год за годам пакідаюць свой родны край і ідуць шукаць лепшага жыцця ў чужую старану. Работнікі выязджаюць у Амерыку або ў фабрычныя гарады Расеі шукаць работы; моладзь раз’язджаецца шукаць навукі паўніверсітэцкіх гарадах, і так далей без канца'. У час прабуджэння беларускай свядомасці па многіх гарадах Расеі, дзе жыве нямала беларусаў, пазакладаліся розныя нацыянальныя беларускія інстытуцыі (выдаўніцкія суполкі і іншыя таварыствы), што маюць мэту як злучыць у адну грамаду жывучых у тых месцах беларусаў, так і нарыхтаваць розныя культурный справы, каторыя не могуць быць нарыхтаваны ў беларускіх культурных цэнтрах праз няхват там інтэлігентных нацыянальна свядомых людзей.
Такія нацыянальна-культурныя інстытуцыі маюць вялікую вагу ў справе нашага адраджэння яшчэ і тым, што шыраць свет між беларусамі-эмігрантамі, хэўруюць іх каля нацыянальнага беларускага штандара, гатуюць да працы на роднай ніве, не даюць беларусам утануць у моры чужога жыцця. I некаторыя з гэтых інстытуцый, як, напрыклад, пецярбургская выдаўніцкая суполка «Загляне сонца і ў наша ваконца», сталі вялікай сілай у беларускім жыцці.
Але не кожнае месца, куды едуць беларусы-эмігранты шукаць хлеба, мае свой нацыянальны цэнтр. Узяць хаця б Кіеў, сэрца Украіны і разам з тым адно з бойкіх месц нашае эміграцыі. Тут жыве дужа многа беларусаў: і вучняў сярэдніх і высшых школ, і служачых па розных правіцельственных упраўленнях і кан-
торах, і дробных гандляроў, і рамеснікаў, і рабочых, дый усіх не пералічыш. I ўсе гэтыя людзі не маюць ніякага нават знаку свайго асобнага нацыянальнага жыцця. А тым часам пры вялікай лічбе беларусаў, жывучых поруч з украінцамі, з іх моцнымі нацыянальна-прасветнымі інстытуцыямі, з іх высокай нацыянальнай свядомасцю, Кіеў можа і павінен зрабіцца (пакуль у нас на беларускай зямлі не будзе высшых школ, у каторых наша моладзь магла б вучыцца, не выязджаючы з роднага краю) адным з цэнтраў беларускай нацыянальнай работы. Жадалася б, каб скарэй наступіў гэты час, каб не марнела ў нас без дзела беларуская моладзь, што праз вечнае змаганне між нашымі апекунамі прымушана чухаць патыліцы і, не знаходзячы свету навукі дома, туляцца ў чужыне.
КНІГІ ОНЛАЙН
