След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
Кіеў не так ужо безнадзейны. Ад украінцаў мне даводзілася чуць пра свядомых беларусаў-студэнтаў Кіеўскага камерчаскага інстытута, праўда, не злучаных у хэўру; думаю, што можна трапіць яшчэ не мала і апрача іх. 1 ўсе яны павінны жадаць скорага і цеснага яднання. Я сам, сярод на смех маленькай жменькі знаёмых беларусаў, чуў думкі аб злучэнні і, думаю, што тое ж чуў кожны сярод сваіх знаёмых. Інакш не можа і быць, бо думку аб яднанні выклікала само жыццё.
Наступае восень. Скора з’едуцца ў Кіеў грамады студэнтаў, між каторымі і нашых беларусаў будзе не малая жменя. Няхай жа яны трымаюцца ўсе разам; няхай, шукаючы свету для сябе, не забудуць аб сваёй роднай цёмнай старонцы — Бацькаўшчыне Беларусі і, чым хто дуж, памагаюць свайму народу выбівацца з цемнаты адвечнай. Няхай не пройдуць без карысці годы вучэння для адраджэння беларускага народу!
«I чужому научайтесь, Й свого не цурайтесь — Бо хто матір забувае, Того Бог карае!..»2
X
Апошнія кніжкі ўкраінскіх журналаў даюць нямала цікавага матэрыялу, датыкаючага Беларусі.
На Украіне выходзяць два штомесячныя журналы. Адзін вялікі «Літературно-НауковііІі Вістнйк», што прызначаецца для твораў літаратуры і навукі і выдаецца галоўным чынам для інтэлігенцыі, і другі «.Укра'інська Хата» — журнал для больш шырокай публікі. Абодва, як і наогул украінскія часопісі, цікавяцца беларускім рухам і прысвячаюць яму шмат месца. У абодвух з’явіліся і пераклады твораў беларускай літаратуры на ўкраінскую мову.
Такія пераклады маюць вялікае значэнне. Апроч таго, што яны знаёмяць украінскае грамадзянства з нашай літаратурай у яе лепшых рэчах, яны яшчэ знаёмяць і з душой народнай, бо калі твор літаратурны выканан добра, то ў ім адбілася і нацыянальная душа аўтара, а значыць і народа.
У справе перакладаў больш за ўсяго зрабіла Украіна. Дзве апошнія кніжкі абоіх журналаў месцяць пераклады з беларускай мовы: «Літературно-Науковнй Вістннк» — вершаў, a «Украінська Хата» — прозы.
У «Літ.-Наук. Вістн.» у дзявятай і дзясятай кніжках бачым мы 6 перакладзеных вершаў лепшых нашых песняроў, а ўласна: Янука Купалы — «Спі, браце» і «Вольха»; Максіма Багдановіча — «Над магілай» і «Прыйдзе вясна»; Гальяша Леўчыка3 — «Ой, цяжка...»і Мацея Крапіўк? — «Грайка». Усе вершы перакладзены добра — блізка да арыгіналу, а разам з тым і дужа артыстычна. Дух беларускай паэзіі ўсюды захован.
«Украінська Хата» надрукавала пераклад «Абразкоў» Пётры Простага^, таксама пекна зроблены. Усе пераклады маладога ўкраінскага пісьменніка М. ШапавалЛ’.
Украінскія часопісі шмат робяць у справе азнаямлення свайго грамадзянства з беларускім жыццём. Гэтая заслуга іх не забудзецца. Але трэба значную долю яе аднесці і да п. Шапавала, каторы шмат працуе над беларушчынай. Я згадаю толькі тое, што яшчэ раней, вясной гэтага года, былі надрукаваны два яго пераклады — адзін у «Слоы>> Якуба Коласа—«Вярбіна», адругі ў «Раді» Янука Купалы — «Я бачыў».
XI
У справе нацыянальнага адраджэння нашы браты, украінцы, заўсягды ішлі папераду нас. У той час, калі Беларусь спала мёртвым сном, наУкраінетакія шчырыя патрыёты-пісьменнікі, як Старыцкі7, Крапіўніцкі і іншыя, добра ведаючы вялікае культурна-нацыянальнае значэнне тэатра, рупіліся закласці ўкраінскі тэатр. 1882 год — гэта год нараджэння першага ўкраінскага тэатра. каторы і арганізаваў М. Л. Крапіўніцкі.
Для адраджэння ўкраінскага народу тэатр зрабіў вельмі многа. Хаця па закону ў тэатры дазвалялася прадстаўляць п’есы толькі з сялянскага жыцця, хаця ў тых п’есах можна было гаварыць толькі бадай пра адно каханне, але ўсё ж тэатр быў такім месцам, дзе чутна была жывая ўкраінская мова, дзе можна было ў пекных абразох бачыць жыццё ўкраінскага сялянства.
Справа ўкраінскага тэатра пайшла добра з першых дзён. Вялікія тэатральныя таленты, як Крапіўніцкі, тры браты Табілевічы8, Занькавецкая9 і іншыя, сваёй пекнай ігрой прымушалі хадзіць у ўкраінскі тэатр не толькі ўкраінцаў, але і людзей іншых нацый. Аб украінскім тэатры паўсюды пайшлі гутаркі, а разам з тым загаварылі і наогул аб Украіне, аб адраджэнні ўкраінскага народу. Як спаткала публіка свой тэатр, паказваюць тыя слёзы, якія відаць былі на вачах людзей, што першы раз у Крамянчузе папалі на прадстаўленне першай украінскай п’есы «Наталкі-Палтаўкі»10. Скора з адной трупы выраслі цэлыя дзясяткі іх, не лічачы ўжо сюды аматарскія трупы, што раскідаліся па ўсёй Украіне.
Пасля 1905 года, калі ўкраінскае слова атрымала можнасць свабадней развівацца, украінскі тэатр пачынае мяняць сваё аблічча. Старыя п'есы, дзе толькі гаварылася пра каханне ды пра выпіўкі і дзе канечне спяваліся песні і скакалі «казачка», сышлі са сцэны, а іх месца займаюць паважныя рэчы, дзе можна пабачыць жыццё без ніякіх прыкрас. А поруч з імі выстаўляюцца і п’есы, вядомыя наўвесьсвет, пераложаныя наўкраінскую мову, як «Рэвізор» Гогаля, «Лялечная хата» Ібсена11, п’есы Антона Чэхава і многіх іншых. Пачынае нараджацца і ўкраінская onepa. 1 тут, апрача ўласных твораў, прадстаўляюць і пераклады, —
напрыклад, «Сельская чэсць» Масканьі12, «Галька» Манюшкі13 і іншыя. Аднаўляецца ўсё нацыянальнае жыццё, дый аднаўляецца і тэатр.
Мы, беларусы, мусім мець на ўвазе тое вялікае значэнне, якое мае тэатр у жыцці кожнага народа, і той вялікі ўплыў, які зрабіў ён на нацыянальнае адраджэнне Украіны. Забытая ўсімі Беларусь пазней за Украіну ўвайшла на сцежкі нацыянальнага развіцця, і яна па гэтай сцежцы павінна ісці, не губляючы з вачэй старшай сваёй сястры — Украіны. Беларускі рух расце з дня на дзень, але яшчэ дагэтуль беларусы не маюць свайго сталага тэатра. Толькі 12 лютага (февраля) 1910 года ў Вільні адбыўся першы беларускі тэатр і была выстаўлена камедыя Крапіўніцкага «Па рэвізіі»14. Гэтым Вільня дала добры пачатак: за ёй ідуць пецярбургскія беларусы, бо ходзяць чуткі, што ў Пецярбургу думаюць па запустах таксама іграць тэатр. Шмат з якіх правінцыяльных гарадоў чутно аб тым самым. Дай Божа! Будзем спадзявацца, што з гэтых зачаткаў скора вырасце беларуская сталая трупа, што зародзяцца народныя тэатры па гарадах і сёлах. Тады вольна пачуем мы з тэатральнай сцэны жывую мову забытага ўсімі народа, пачуем яе сярод усяго нашага грамадзянства, а не толькі па глухіх кутках ды з страніц кніжкі і газеты.
XII
За апошнія часы па ўкраінскіх часопісах ізноў з’явілася крыху перакладаў з беларускай мовы. Мы павінны адзначыць гэта ў сваей газеце. Украіна, як старонка, больш багатая культурай, больш можа знаёміць сваё грамадзянства з беларускай літаратурай, як Беларусь сваё з украінскай. Небагатая беларуская літаратура прыдбала ў сваю скарбніцу крыху літаратурных перакладаў з украінскай мовы. Тут адзначым працы Р Зямкевіча'5 і А. Паўловіча'6. Першы даў нам цэлых сем перакладзеных апавяданняў, з каторых шэсць належаць да вядомага не на адной толькі Украіне Васыля Стафаніка'1. А. Паўловіч пераклаў два вершы С. Руданскага'*. Апрача гэтага, былі яшчэтры пераклады.
Варочаючыся да перакладаў з беларускай мовы на ўкраінскую, трэба сказаць, што з’явіліся яны і на Украіне Аўстрыйскай
(Галічыне). У № 8 газеты «Громадськіш Голос», што выдаецца ў Львове, былі памешчаны два пераклады. прозай: Пётры Простага «Скарб» і Піліпава19 «Голас з магілы», абое былі летась надрукаваны ў «Нашай Ніве».
У кіеўскай штодзённай газеце «Рада» ў № 42 былі таксама два пераклады — апавяданні: Ядвігін Ш. «Суд» і верш Якуба Коласа «Неман». Верш пераклаў украінскі пясняр П. Гай20.
Вядомы ўжо нашаму грамадзянству па сваіх папярэдніх перакладах М. Шапавал у другой кнізе «Літературно-Наукового Вістнйка» надрукаваў два новыя перакладзеныя з беларускай мовы вершы — В. Каршуна21 «Божа, Божа!» і Юзі Шчупака22 «Пташка». Першы верш быў выдрукаваны ў № 11 «Нашай Нівы» 1909 года, а другі ў № 10.
З’явіліся і зменкі аб беларускіх кнігах — у № 42 «Радй» і ў № 1 «Украінсько'іХатй» аб першым беларускім календары, а ў № 2 «Укр. Хатн» аб выданнях суполкі «НашаХата» — «Тарас на Парнасе» і паэмы Ядвігіна Ш. «Дзед Завала». Заметкі прыхільныя, асабліва заметка «Радн».
Асабліва дзівуе ўкраінцаў свежасць і моц беларускай паэзіі. У гутарках кажуць, што народ, каторы з самага пачатку свайго нацыянальнага жыцця мае змогу вытварыць такую паэзію, зможа і перамагчы ўсе перашкоды на пуціне свайго развіцця, зможа дагнаць на гасцінцы поступу тыя народы, што даўно ідуць далёка ўперадзе. Зможа многа чаго ўзяць ад іх і многа чаго даць ім. Зможа і сваю дань палажыць у скарбніцу ўсясветных культурных здабыткаў.
Але каб спраўдзіліся гэтыя надзеі і жаданні, на гэта трэба працы, працы і працы!
УКРАІНСКІЯ ЧАСОПІСЫ
Як ужо пісалася ў «Нашай Ніве», у сёмым «Лісце з Украіны»1, на Украіне расейскай выходзіць 9 часопісаў: 7 у Кіеве, 1 у Магілёве-Падольскім і адзін у Харкаве.
Цяпер даём нашым чытацелям рысунак. на каторым значацца ўсе ўкраінскія часопісы, што выходзілі ў Расеі з 1905 да 1909 года.
Нарысована тут іх 18, а перасталі выходзіць 12, каторыя бадай усе былі пазакрываны...2
Шмат ёсць такіх, каторыя закрыты на першым нумары: шмат часопісаў саўсім не дазвалялі выдаваць.
Усе, для каго непрыемна адраджэнне заціснутага народа, заўсягды касым вокам пазіралі наўкраінскія нацыянальныя газеты. Але ўкраінцы так моцна трымаюцца за свой родны грунт, што нічым іх не адстрашыш. I вось яны падтрымліваюць на сваёй зямлі столькі розных часопісаў, і грошы на гэтыя часопісы дае сам народ, выпісваючы ва ўсе куткі вялікай Украіны газеты ў роднай мове.
3 ДОПІСАЎ У «НАШУ НІВУ»
* * *
Кіеў. Начальніка сыскной (тайнай) паліцыі Асланава і сышчыка Зяло за хабары, падлогі, хаўрусы са зладзеямі і іншыя шальмоўствы аддалі пад суд.
У г. Васількаве Кіеўск. губ. нейкая кабеціна дала жабраку, каторы сядзеў на рынку з калекай-дзяўчынкай, ялмужную і прасіла маліцца за душачку яе дачушкі — Насткі, што з год ужо невядома дзе падзелася. Аж тут калечка як крыкне: «Мама, ці гэта ты?!» Матка з радасці і жалю абамлела.
Гэты жабракукраў дзяўчынку і, каб болей зарабляць, сумысля акалечыў яе: павыкручваў ножкі, пасмаліў вочкі. Адабралі таксама пакалечанага хлопчыка ў другога жабрака.
Абодвух жабракоў арыштавалі, а дзетак адабралі'.
л & &
«Наша Ніва» горача вітае і паздраўляе працаўнікоў першага народнага тэатра ў гродзенскім Падляссі, краю, забытым гісторыяй і загнаным цяжкімі варункамі цяперашняга жыцця, і шчыра жадае, каб гэты тэатр памог нашым братам-падлясчанам прабудзіцца і зразумець, што яны сыны братняй нам Украіны.
КНІГІ ОНЛАЙН
