След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
Вашчанка ў сваёй п’есе прасачыў гэты працэс, і яготвор тым больш каштоўны, што аўтар амаль што ні разу не сышоў з псіхалагічнай трактоўкі сюжэта. Кажу «амаль», бо ўсё ж такі ёсць памылкі, якія кідаюцца ў вочы: гэта пераважна тыя месцы, дзе аўтар хоча выказаць свае думкі. Так, здзіўляе, напрыклад, сваёй непатрэбнасцю гаворка двух панічоў, хоць яна і ўплывае на наступныя ўчынкі галоўных дзейных асоб. Але ўсё ж яна непатрэбная і ўваходзіць непрыемным дысанансам у цудоўную, памастацку апрацаваную мелодыю п’есы. Ёсць і іншыя недахопы. Ды ўсё ж яны не збядняюць уражання. Твор чытаецца з вялікім захапленнем ад першай да апошняй старонкі.
Пачынаецца ён смелым акордам — малюнкам, як аслеп хлопчык Іван. Гэты акорд разрастаецца ва ўсіх дзеях, ажно пакуль не замірае ў канцы. I постаць сляпога так яскрава выступае перад намі з яго мройлівай, скалечанай людзьмі душою, з яго марамі пра людзей, пра жыццё, пра Аксану. Душа яго мройлівая, але і моцная адначасова. I схіліўшыся раз, згадзіўшыся на такі ўчынак, які не адпавядае яе ўнутранай сутнасці, яна зараз жа выпростваецца і пратэстуе як супраць сябе, так і супраць саўдзельнікаў свайго ўчынку. Пратэст заканчваецца смерцю, але не памёр, разбудзіў тыя ж самыя пачуцці і ў душы другога чалавека, які ўжо, здавалася, даўно страціў вобраз чалавечы. I канец драмы, дзе сляпы Гнат спыняе здзекі гарбатага Мікіты з няшчаснага, скалечанага жабракамі дзіцяці, пякучым выбухам гневу зрывае завесу, што хавала за сабой таямніцу забруджанай людзьмі душы калекі. Ён не мірыць калеку з жыццём, ён толькі кідае сноп святла на зламаную душу, дае ёй магчымасць выпра-
стацца. I дарэмна аўтар. нягледзячы ні на што, хоча падвесці свой твор пад абарону тэндэнцыі, кажучы: «Калека, прайшоўшы доўгі рад пакут, усё ж такі можа быць шчаслівым. Ён можа ў сваёй свядомасці стаць вышэй за ўласную індывідуальнасць і аб’ектыўна паглядзець на сябе, як на частку вялікага, цудоўнага свету, прыгажосць якога не парушае яго ўласнага ўбоства. Гэта для калекі адзіны шлях да волі і шчасця». Гэты тэзіс не вынікае з самога твора, і таму ён лішні. I калі аўтар ставіць у сваіх творах мэту, як ён кажа, выклікаць у людзей імкненне да вольнага і шырокага жыцця, поўнага глыбокага зместу і ідэйнай барацьбы, то гэта таксама можна зрабіць без тэндэнцыйнасці. Сапраўдны мастацкі твор абавязкова павінен выклікаць такое імкненне.
П’еса з боку формы напісана не так, як звычайна пішуцца драматычныя творы. У ёй няма ні дыялогу, ні кароценькіх рэмарак, якія прызначаюцца галоўным чынам для рэжысёраў. Рэмаркі пашыраны, выведзены з дужак і са знешняга боку падобныя да апавядання. Гэта значна аблягчае работу чытача, больш уплывае на яго, але аўтар беспадстаўна лічыць такую форму за зусім новую. Яна, несумненна, з’яўляецца крокам наперад, але еўрапейская драма, пачынаючы з Гаўптмана' і канчаючы Андрэевым2, безупынна набліжаецца да яе. Дарэчы, уплыў. і вялікі ўплыў, Андрэева заўважаецца на архітэктуры фраз, рэмарак у Вашчанкі. Ды, безумоўна, лепш мець справу з уплывам Андрэева, чым з уплывам нашых родных драмаробаў. Уплыў Андрэева набліжае твор да еўрапейскай агульначалавечай літаратуры, прымушае шукаць новых сфер выяўлення мастацкай творчасці, не дазваляе бездапаможна таптацца ў межах старой этнаграфічнай руціны. I твор Вашчанкі — твор псіхалагічны, агульначалавечы, новы ў нашай літаратуры. Аўтар паказвае сябе не абы-якім пісьменнікам, і Украіна можа шмат чаго спадзявацца ад яго. Тая Украіна, якая ўжо з 1902 года, з часу выхаду на літаратурную ніву Віннічэнкі, не бачыла ні аднаго больш-менш свежага пісьменніка-белетрыста. Тая Украіна. якая яшчэ не бачыла да «Сляпога» драмы, што стаяла б не менш сотні гадоў ніжэй узроўню сучаснай ёй мастацкай думкі.
ЛІСТЫ
ЛІСТ У «НАШУ НІВУ» АД 24 ЛІСТАПАДА 1909 Г.
Пасылаю Вам сягоння колькі рэчэй: «Мэта нашай культуры» дый тры тлумачэння с К. Тэтмаера.
Ніяк не магу ўцяміць, чаму ня хочэце прыслаць №41. Дабіўся ўжо таго, што дэкляравалі мне прыслаць — атым часам як німа, так і німа. Ці ў вас ужо гэтакая канцэляршчына, што без хабароў нічога ня можна зрабіць?
У «Просвіту» (Одесса, Сафіевская ул., Бюро Украінскаго Тав. «Просвіта») пашліце варункі прадажы Н. Нівы дый свідзецельства агентуры. Манька дзякуе за тое, што Гэнрык прыслаў. Шкада, што ў Вільні не прылажылі пячаткі — цяпер будзе трохі клапотаў.
За свідзецельства — вельмі дзякую.
С. Полуян
ЛІСТ У «НАШУ НІВУ» АД 11 СНЕЖНЯ 1909 Г.
11/XII-09
Прышліце 3 календ. (2 дзеля прадажы і 1 — мне). За які месяц, напэўна, ужо буду ў Вільні, тады і грошы аддам.
3 агентурай «Просвіці» нічога не выйшла, бо зачынілі хаўрус украінцаў. Прысылайце толькі хутка, дзеля таго што грошы за тыя календары я ўжо атрымаў.
Каляды ўжо надыходзяць — дык усім шчырыя жаданні ўсяго найлепшага. Майму дабрадзею (С. Пол.) асобна пасылаю прывітанне.
Полуян.
РАЗВІТАЛЬНЫ ЛІСТ МІКІТУ ШАПАВАЛУ
Вам я хацеў сказаць сваё апошняе слова. Можа, гэта і «пошло», але мне ўсё роўна пасля смерці. Жыццё не вартае таго, каб жыць. У марах жыццё — казка, а спраўдзі — гніццё раба і вечная незабяспечанасць. Але не думайце, што я дзеля незабяспечанасці ўміраю. He. Жыць так, як жыву я, няма ніякай рацыі.
Бывайце здаровы і прашчайце навекі.
Прашчайце. Я так люблю жыццё, светласць і красу. ды не на маю долю выпала гэта. Прашчайце...
Я ніколі не меў больш блізкага чалавека, чым вы, але і вы былі далёкі ад мяне.
He зналі вы мяне. Век сам. Я нікога не меў блізкага.
Перадайце шчыры прывет беларусам. Багата я думаў зрабіць, ды не зрабіў нічога.
Шкода паміраць так марна. але трэба.
Няхай...
I яшчэ адна драбніца: я ўміраю «пошло», павесіўшыся, бо не было змогі купіць рэвальвера...
ТАКІМ ЁН БЫЎ
ВОДГУКІ НА СМЕРЦЬ СЯРГЕЯ ПАЛУЯНА
«Рада»
9 апріля (22 квітня)
Вночі під 8-е апріля укінчнв свое жнтгя бл. п. + СЕРПЙ ПОЛУЯН, молоднй білоруськнй пнсьменннк. Оповііцаеться про це його роднчів, товарншів і знайомнх. Редакція «УкраінськоТ Хатн».
«Кневскнй Вестннк»
Пятнйца, 9 апреля
С. ПОЛУЯН
Позавчера в Кневе (Гоголевская, 37) покончнл жнзнь самоубнйством молодой белорусскнй пнсатель Сергей Полуян, сотрудннк белорусской газеты «Наша Ніва» н некоторых украннскнх нзданнй. Покойннк оставнл зашіску на белорусском языке: «Прошу в моей смертн не внннть ннкого». Говорят, прнчнной самоубййства явнлась нсключнтельная бедность. Умер С. Полуян на 20 году.
«Кневская Мысль»
Пятнйца, 9 апреля 1910 г.
В ночь на 8-е апреля скончался СЕРГЕЙ ПОЛУЯН, молодой белорусскнй беллетрнст н публнцнст, о чем обьявляется его родственннкам, друзьям н знакомым.
К ТНХОМУ ПРНСТАНШЦУ
(Памятй С. Е. Полуяна)
Ночью на 8 апреля покончнл с собой молодой, 20-летннй белорусскнй пнсатель Сергей Епнфановнч Полуян, свонмн лнтературнымн работамн подававшнй большне надежды н бывшнй уже теперь заметной снлой белорусского нацнонального возрождення. Горячнй патрнот Белорусснн, энергнчный, очень трудоспособный н начнтанный, он в последнее время много работал в областн публнцнстнкн н популярнзацші знаннй, сотрудннчая в белорусской газете «Наша Ніва» н подготовляя к печатн свон стнхн, рассказы, пьесы для театра, а также знакомя с белорусскнм двнженнем н лнтературой местное обшество, печатая статьм н рецензнн в украннскнх перноднческнх нзданнях. Начало его ннтересной большой статьн о «Белорусской поэзнн в ее тнпнчных представнтелях» появнлось в 3-й кннге украннского ежемесячннка «Украінська Хата». Эту работу автор готовнл к отдельному нзданню на белорусском (в расшнренном внде), украннском н русском языках, прнзнавая большое значенне за ознакомленнем народов-соседей с лнтературой родного края.
С. Е. Полуян пронсходнл нз зажнточных крестьян-белорусов, но жнл в Кневе однноко н необеспеченно в матернальном отношеннн. Смерть его была большой неожнданностью для знавшнх его. Еше накануне смертн он отнес в редакцнн украннскнх журналов свон статьн, был бодрым, веселым, хотя н говорнл, как бы про себя, об отсутствнн у всех людей, даже нанлучшнх, всякнх прннцмпов. Даже в каждой мелочн, говорнл покойный. людн лгут — большей частью без всякой надобностп н пользы для себя.
В пнсьме, напясанном по-белорусскн н оставленном на нмя одного нз свонх знакомых украннцев, покойный говорнт: «Вам
я хотел сказать последнее слово. Может быть, это н пошло, но мне все равно после смертн. Жнзнь не стонт того, чтобы жнть. В мечтах жнзнь — сказка, а в действнтельностн — гнненне раба н вечная необеспеченность. Нет. Жнть так, как жнву я, нет ннкакого смысла. Будьте здоровы н проіцайте навекн... Я так люблю жнзнь, свет н красу, но не на мою долю все это вышло. Я век был однн. Ннкого не нмел блнзкого. Потому пншу к вам. Мой нскренннй прнвет передайте белорусам. Много я думал сделать, но не сделал ннчего. Жаль умнрать так напрасно, но так надо.
Пусть ж...». Пнсьмо обрывается. «Ваш Полуян», н только.
Покойный горел жаждой добра; несчастная Белая Русь всегда была у него перед глазамн, в момент смертн он посылает ей прнвет.
Еіце подробность: «Я умнраю пошло, повеснвшнсь, но не нмею возможностн купнть револьвер». Любовь к «жнзнн, свету н красоте» гордо требовала краснвой смерта, но, «не нмея возможностн», прншлось прнбегнуть к опошленному способу убнйства. Однночество, пошлость жнзнн н зло человека отравнлн жнзнь светлокудрого юношн, так страстно желавшего делать добро. й в этой преждевременной смертн слышнтся роковая укорнзна н словно даже месть: «Не хочу жнть с вамн, людн».
«Кневлянпн»
Воскресенье, 11 апреля 1919 г.
Сегодня, 11 апреля, в 1 час дня, в часовне анатомнческого театра будет совершена паннхнда по скончавшемся белорусском пнсателе СЕРГЕЕ ПОЛУЯНЕ. Вынос тела после паннхнды на Байково кладбшце.
Вторнйк, 13 апреля 1910 г.
ПОХОРОНЫ С. Е. ПОЛУЯНА
11 -го апреля, в 1 час дня, в часовне прн анатомнческом театре была отслужена паннхнда по скончавшемуся 8-го апреля молодом белорусском пнсателе С. Е. Полуяне. После паннхнды траурная процессня с телом покойного направнлась на Байково клад-
бнте. На гроб возложены былн венкн с надпнсямм: «Таварышу і супрацоўніку ад рэдакцыі “Нашай Нівы”» н «Любому товарншу від редакціі’ “Украінськоі’ Хатн”». Сотрудннкн белорусскнх н украннскнх нзданнй, товаршцн покойного по работе н небольшая группа публнкн проводнлн тело до могнлы.
КНІГІ ОНЛАЙН
