След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
Працэс выдання кнігі «Лісты ў будучыню» супаў па часе з 95-годдзем з дня нараджэння і 75-годдзем з дня смерці яе аўтара — Сяргея Палуяна. Гэту дату ўрачыста адзначылі ў музеі яго блізкагасябра—Янкі Купалы. На ўрачыстасці 13 снежня 1985 г. выступілі ўсе, хто меў дачыненне да кнігі, — яе ўкладальнікі, рэдактар Рыгор Барадулін, аўтар прадмовы Іван Шамякін, выдавецкія мастакі Леанід Прагін і Міхась Будавей (ён па апісаннях і дзіцячым фота ўзнавіў воблік пісьменніка). Для прысутных на вечарыне радаснай нечаканасцю было ўбачыць і пачуць родную сястру Сяргея Палуяна рыжанку Ангеліну Епіфанаўну (янатады збіралася адзначыць сваё 90-годдзе) і родную яго пляменніцу, ленінградку Зінаіду Уладзіміраўну, дачку Зінаіды Епіфанаўны. (На жаль самой Зінаіды Епіфанаўны ўжо не было ў жывых — памерла ў студзені 1985 г.). Друк даволі шырока асвятляў тое мерапрыемства. Як, дарэчы, і наступныя два: прэзентацыю кнігі «Лісты ў будучыню» ў Доме літаратара 19 снежня 1986 г. і ўрачысты вечар 23 кастрычніка 1990 г. у тым жа будынку, прысвечаны 100-годдзю з дня нараджэння Сяргея Палуяна...
Названыя даты і мерапрыемствы, а найперш выхад у свет кнігі «Лісты ў будучыню», надзвычай пашырылі ў грамадстве знаёмства з Сяргеем Палуянам, веды пра яго творчасць і драматычны лёс. З’явілася ў друку нямала публікацый пра пісьменніка — журналісцкія допісы, літаратурна-крытычныя артыкулы, навуковыя даследаванні, даклады, прачытаныя на навуковых канферэнцыях (бібліяграфічнае апісанне асноўных з іх — у канцы гэтага эсэ). I не толькі ў Беларусі або суседняй Украіне. Пра С. Палуяна з павагай загаварылі ў Чувашыі і нават у далёкай Якуціі. Краязнаўцы з «малой радзімы» пісьменніка ўзнялі пытанне аб наданні адной з вуліц Брагіна імя Сяргея Палуяна. Гэтаму пасадзейнічала і грунтоўнае даследаванне Якава Анапрэенкі пра «Палуянаў род», якое засведчыла магутныя карані радаслоўнага палуянаўскага дрэва, што глыбока праніклі ў брагінскую і калінкавіцкую зямлю.
Больш таго, зусім неспадзявана ўзнік і першы музычны твор, прысвечаны С. Палуяну, — «Элегія памяці Сяргея Палуяна» вядомага беларускага гітарыста, кампазітара Валерыя Жывалеўскага. Гісторыя стварэння гэтага твора вартая таго, каб расказаць пра яе падрабязней.
Як прыгадвае сённяшні прафесар кафедры струнных народных інструментаў Беларускай акадэміі музыкі Валерый Серафімавіч Жывалеўскі, усё пачалося восенню 1987 г. Тады ён служыў у ансамблі песні і танца адной з кіеўскіх вайсковых частак. У кастрычніку-лістападзе ансамбль гастраляваў па гарадах і мястэчках чарнобыльскай зоны. I сёння перад ягонымі вачыма стаяць разбураныя, выселеныя вёскі, у прыватнасці памежная вёска Савічы з сумным палуянаўскім краявідам. У адзін з дзён музыкі заехалі ў Брагін. Гэта, па прызнанні кампазітара, была для яго першая пасля доўгай разлукі доўгачаканая сустрэча з роднай зямлёй, бо натэрміновую вайсковую службу яго прызвалі з Масквы (у час стажыроўкі ў Інстытуце імя Гнесіных), курс маладога байца ён праходзіў на Камчатцы, а затым, да Кіева, служыў у Іркуцку. Да пачатку канцэрта ў Брагінскім Доме культуры заставаўся вольны час і ён пайшоў блукаць па вулках гарадка ў пошуках кнігарні, бо вельмі засумаваў па беларускай кніжцы. У кнігарні яго погляд шчасліва спыніўся на невялікім томіку «Лістоў у будучыню» Сяргея Палуяна. Дзякуй Богу, грошай у салдата — 80 капеек — хапіла на гэтую кнігу. У Кіеў ён вяртаўся шчаслівым.
Эмацыйныя ўражанні ад прачытанай кніжкі, знаёмства з лёсам Палуяна ў хуткім часе былі занатаваны на нотнай паперы. Як кажа Валерый Серафімавіч, гэта той выпадак, калі музыка сама «просіцца на пальцы». А ў 1989 г„ пасля дэмабілізацыі з войска, на пачатку выкладчыцкай працы В. Жывалеўскага ў Беларускай акадэміі музыкі, «Элегія памяці Сяргея Палуяна» стала набыткам і музычнага фонду Беларускага радыё. Цяпер яна часам гучыць па радыё, яе аўдыязапіс можна адшукаць у інтэрнэце...
Сапраўды, і кніга «Лісты ў будучыню», і сама грамадская атмасфера ў незалежнай Рэспубліцы Беларусь пасадзейнічалі таму,
каб слова і слава Сяргея Палуяна набылі ў апошнія дзесяцігоддзі належнае гучанне. Многае тайнае стала яўным, забароненае — дазволеным. Скажам. упершыню ў цяперашнім выданні «След, вечна жывы» друкуецца поўнасцю, без ніякіх купюр, артыкул Кастуся Езавітава «Сяргей Палуян і яго пара». Пра гэты артыкул мы ведалі даўно, але, пераказваючы змест (дакладней — успаміны пра Сяргея яго старэйшай сястры Ганны Епіфанаўны), не маглі ўказаць чытачам кнігі «Слядамі знічкі» (Мінск, 1990, с. 76-79) ні назвы артыкула, ні. тым больш, яго аўтара, што быў тады ў самых «чорных» цэнзарскіх спісах. Гэта сёння літаратуразнавец можа спакойна і ўдумліва, карыстаючыся інтэрнэтам і іншымі сродкамі інфармацыі, падрабязна аналізаваць артыкул К. Езавітава, а вядучы рэспубліканскі часопіс, не баючыся, друкаваць вынікі гэтага аналізу ў некалькіх нумарах... Інтэрнэт можа дапамагчы і «Палуянаў радавод» стварыць. як дапамог ён гэта зрабіць Я. Анапрэенку (гл. яго артыкул «Усё пачалося з Брагіна»), і адшукаць раней невядомыя матэрыялы, як ён дапамог Т. Вабішчэвіч знайсці дзённікі А. Няпрыцкага-Граноўскага з запісамі падзей тых дзён, калі загінуў Сяргей Палуян. Тое ж — і з архіўнымі фондамі. Сёння, калі былы архіў Кампартыі БССР. які быў для звычайных даследчыкаў за сямю замкамі, стаў агульнадаступным Нацыянальным архівам Рэспублікі Беларусь, кожны вучоны можа пагартаць тыя ж «Раніцу » або «Беларускую газэту» часу нямецка-фашысцкай акупацыі нашай краіны, дзе друкаваўся і артыкул Кастуся Езавітава. Гэтаксама стаў даступным і былы архіў Кампартыі Літоўскай ССР (цяперашні Літоўскі цэнтральны дзяржаўны архіў), дзе ў забароненасці, адпаведна і некранутасці, доўгі час знаходзіўся вялікі 368-ы фонд «Нашай Нівы». Таму асабліва не варта, адшукаўшы цяперу гэтым архіве невядомыя раней паштоўкі С. Палуяна, асабліва здзіўляцца, што іх, як і іншыя цікавыя матэрыялы, ніхто з даследчыкаў дагэтуль не бачыў. Трэба радавацца больш, чым здзіўляцца. О, колькі яшчэ адкрыццяў рыхтуе нам час! Абы толькі было каму адкрываць, шукаць...
А ў гэтых пошуках даследчыкам-палуяназнаўцам, проста цікаўным чытачам, як нам здаецца, можа дапамагчы біблія-
графія асноўных публікацый, звязаных з асобай і творчасцю Сяргея Палуяна. Іх мы падаём у храналагічнай паслядоўнасці з’яўлення ў друку.
Кніжныя выданні
1. Палуян Сяргей. Лісты ў будучыню: Проза. Публіцыстыка. Крытыка / уступ. слова I. Шамякіна; уклад., падрыхт. тэксту, прадм. і камент. Т. Кабржыцкай і В. Рагойшы. — Мінск: Маст. літ., 1986.
2. Кабржыцкая Таццяна, Рагойша Вячаслаў. Слядамі знічкі. Пра Сяргея Палуяна. — Мінск: Выд-ва ЦК КПБ, 1990.
3. Барковскйй Алесь. Сергей Полуян. Якутское нацнональное двнженне. — Койданово: Кальвіна [Б. г.].
4. АнапрэенкаЯкаў. Здаеццамне... Эсэ пра Палуяна. — Мінск: ЦЛД, 2015.
Публікацыі ў перыёдыцы і асобных выданнях
1. Ляндрэс I. Сяргей Палуян (1890-1910) II ЛіМ. — 1941. — 12 крас.
2. Езавітаў К. Сяргей Палуян і яго пара // Раніца (Берлін). — 1942,5ліп.; 12ліп.; 19ліп.; 26ліп. Тоеж//Беларуская газэта (Мінск). — 1942, 16 жн.; 20 жн.; 22 жн.
3. Піўпіарадны В. Палуян наУкраіне//ЛіМ. — 1955. — 14 мая.
4. Карабан С. Ля вытокаў беларускай дэмакратычнай крытыкі // Полымя. — 1956. — № 10.
5. Ватацы Н., Лапідус Н. Пісьменнік і публіцыст // ЛіМ. — 1960. — 23 крас.
6. Кабржыцкая Т. Сяргей Палуян на Украіне // ЛІМ. — 1969. — 17 студз.
7. Піўтарадны В. С. Сяргей Палуян пра беларускі тэатр // Матэрыялы першай навук. канф. па вывуч. бел.-укр. літ. і фалькл. сувязей. — Гомель, 1969.
8. Кобржйцька Т. 3 невідомого про Сергія Полуяна//Украі‘нське літературознавство. — Львів, 1970. — Внп. 8.
9. Ватацй Н. Всего легче н лучше Н Неман. — 1971. — № 9.
10. Бас I. Друг маладога Купалы // Полымя. — 1976. — № 1.
11. Кабржыцкая Т, Рагойша В. Падушка Сяргея Палуяна // ЛіМ. — 1984. — 26 кастр.
12. Кабржыцкая Т, Рагойша В. Слядамі знічкі II Маладосць. — 1985, —№ 10.
ІЗ. Кабржыцкая Т, Рагойша В. Акрылены рэвалюцыяй II Полымя.— 1985. — № 12.
14. Славіч У. Як светлая легенда... // ЛіМ. — 1985. — 20 снеж.
15. Конан У. Талент светлы і трагічны II ЛіМ. — 1986. — 24 кастр.
16. Ермаловіч М. Сустрэча назаўсёды // Полымя. — 1987. — № 1.
17. Юмарт Г. Белорус пнсателё — чавашсем ?ннчен // Коммуннзм Ялаве (Чебоксары). — 1987. — Январь, 11.
18. Шуканаў М. Шляхамі Бялінскага // Гомельская праўда. — 1987. — 15 крас.
19. Мушйнскйй М. «Светлый след будет вечно жнвым» // Нёман. — 1987. — № 8.
20. Іванйчук Р. Жііття — як спалах // Літературна УкраТна. — 1987. — 19 лнст.
21. Шуканов Н. Слово о далекой Якутнн Н Полярная звезда. — 1989, —№2.
22. Лойка A. А. Сяргей Палуян //Лойка A. А. Гісторыя беларускай літаратуры. Дакастрычніцкі перыяд: у 2-х ч. — Мінск, 1989. —Ч. 2.
23. Кабржыцкая Т. Невядомы талент // ЛіМ. — 1990. — 19 кастр.
24. Кабржыцкая Т, Рагойша В. Пасляслоўе да першавыдання // Полымя. — 1990. — № 10.
25. Карлюкевнч А. Жнвая связь времён // Соцналнстнческая Якутня. — 1990. — 20 дек.
26. Перебййніс О. На зірку Полуяна // Літературна УкраТна. — 1991. — 14 лют.
27. Ненадавец А. Жыццё, нібы знічка... // Чырвоная змена. — 1991. — 11-17 ліст.
28. Кобржйцька Т, Рагойша В. Він і твій снн, Украі'но // Кшв. — 1991. —№ 12.
29. Варвашэвіч М. А., Лебедзеў У. А. Палуян Сяргей // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік: у 6 т. — Мінск, 1994.— Т. 4.
30. Рагойша В. Абуджэнец // Звязда. — 1997. — 27 крас.
31. Петрушкевіч A. М. Водгукі трагедыі Н Матэрыялы Міжнар. навук. канф. «Літаратурнае Палессе ў постацях і імёнах». 17-18 ліст. 2004 г., Мазырскі ДПУ імя I. Шамякіна. — Мазыр, 2005.
32. Рублевская Л. След упавшей звезды: ммф н реальность в судьбе Сергея Полуяна // СБ сегодня. — 2005. — 11 нояб.
ЗЗ. Марціновіч А. Як месяц — адзінокі: Сяргей Палуян // Марціновіч А. Хто мы, адкуль мы...: у 3-х кн. — Мінск, 2008. — Кн. 3.
34. ВоінаваА., ПалуянА. Праблемы нацыянальнагаадраджэння ў публіцыстыцы Сяргея Палуяна // Міжнар. навук. чытанні «Рэгіянальнае, нацыянальнае і агульначалавечае ў літаратуры», прысв. памяці Івана Навуменкі. — Гомель: ЦАІР, 2009.
35. Вабішчэвіч Т. Праблемы сучаснасці і сучаснасць як праблема ў публіцыстыцы Сяргея Палуяна // Літаратура і час. — Мінск, 2010. — Вып. 10.
КНІГІ ОНЛАЙН
