След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
Пісьменнік пісаў галоўным чынам пра ўкраінскі грамадскакультурны рух, украінскую перыёдыку, публікацыю на яе старонках беларускіх літаратурных матэрыялаў, але часта звяртаўся і да праблем беларускага нацыянальнага жыцця. Ён прысутнічаў пры нараджэнні ўкраінскай нацыянальнай прэсы, застаў той час, калі гэта прэса, што ўзнялася на хвалі рэвалюцыі 1905-1907 гг., у
пераважнай масе сваёй выяўляла агульнадэмакратычныя погляды (гл. пра гэта падрабязней у кн.: Кабржыгікая Т. В., Рагойша В. П. Украінская літаратура і ўкраінска-беларускія літаратурныя сувязі: у 3 ч. Мінск: БДУ, 2015. Ч. 2.).
Ліст VI
Ліст падпісаны крыптанімам А. Б. Відавочна, ён належыць С. Палуяну, паколькі не этычна было самому даваць ацэнку ўласнаму выступленню («Прамову беларуса ўсе спаткалі надта сардэчна» і г. д.). Цікава, што ў газеце «Рада» ў допісе «Пецярбургскія экскурсанты ў Кіеве» (без подпісу) называлася нават прозвішча таго «беларуса», але нейкае дзіўнае, яўна містыфікаванае: «Дуже гарну і палку промову сказав білорус д. Ботвйнья, якмй росповів про білоруське відродження і сучасне становніце білоруського руху» (Рада. 1909. № 126, 5 черв.). Такім чынам, магчыма, мы ведаем яшчэ адзін псеўданім і крыптанім С. Палуяна. Варта хіба што дадаць: тая сустрэча праходзіла на рускай мове, і толькі беларус і паляк выступілі на сваіх мовах.
1 Пагодзін АляксандрЛьвовіч (1872, г. Віцебск — 1947) — расійскі гісторык, філолаг-славіст. Доктар славянскай філалогіі, прафесар. Цікавіўся нацыянальна-вызваленчым рухам славянскіх народаў, у тым ліку ўкраінцаў і беларусаў. Пісаў пра беларускую літаратуру («Беларускія паэты», 1911), вёў перапіску з «Нашай Нівай», вітаў дзейнасць беларускага гуртка студэнтаў Пецярбургскага ўніверсітэта. Яму М. Багдановіч прысвяціў «Санет» («Паміж пяскоў Егіпецкай зямлі...»).
2 Грушэўскі Міхаііла Сяргеевіч (1866-1934) — украінскі грамадска-палітычны дзеяч, гісторык, сацыёлаг, літаратуразнавец, пісьменнік. Акадэмік АН Украіны (1923) і СССР (1929). Аўтар калі 2 тысяч прац, у тым ліку шматтомных выданняў па гісторыі Украіны і гісторыі ўкраінскай літаратуры.
3 Перац (Перетц) Уладзімір Мікалаевіч (1870-1935) — рускі і ўкраінскі літаратуразнавец. Акадэмік Расійскай АН (1914) і АН Украіны (1919). Прафесар Кіеўскага ўніверсітэта ў пачатку XX ст. Закончыў гісторыка-філалагічны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта (1893). Даследаваў старажытнарускую літаратуру, «Слова аб палку Ігаравым», руска-ўкраінскія літаратурныя сувязі.
4 Лысенка Мікола Вітальевіч (1842-1912) — украінскі кампазітар, этнограф, дырыжор, грамадскі дзеяч. Вучыўся ў Харкаўскім
і Кіеўскім універсітэтах, меў званне кандыдата прыродазнаўчых навук. Музычную адукацыю атрымаў у Лейпцыгу (1869), стажыраваўся ў Пецярбургу ў М. Рымскага-Корсакава. Жывучы ў Кіеве (з пачатку 1870-х гг.), прымаў актыўны ўдзел не толькі ў музычным, але і ў грамадскім жыцці. У 1908-1912 гг. узначальваў раду праўлення «Украінскага Клуба».
5 Драгаманаў Міхайла Пятровіч (1841-1895) — украінскі грамадска-палітычны дзеяч, гісторык, літаратуразнавец, публіцыст. Закончыў гісторыка-філалагічны факультэт Кіеўскага ўніверсітэта (1863). У 1875 г. эмігрыраваў у Швейцарыю, разам з аднадумцамі арганізаваў выданне першага ўкраінскага палітычнага часопіса «Громада» дэмакратычнага кірунку. Апублікаваў шмат прац, прысвечаных украінскай народна-паэтычнай творчасці.
Лісты ІХ-ХП
1 Такая культурна-палітычная сітуацыя была ў свой час заўважана У. Леніным, які ў працы «Аб праве нацый на самавызначэнне» (1914) пісаў, што «ў цэлым шэрагу выпадкаў прыгнечаныя народнасці, што жывуць на ўскраінах (Расіі. — Т. К. і В. Р), маюць па той бок мяжы сваіх суродзічаў, якія карыстаюцца большай нацыянальнай незалежнасцю (дастаткова ўспомніць хоць бы па заходняй і паўднёвай граніцы дзяржавы — фінаў, шведаў, палякаў, украінцаў, румынаў)».
2 Радкі з верша-паслання Т. Шаўчэнкі «I мертвнм, і жнвнм, і ненародженнм землякам моі’м в Украйні і не в Украйні мое дружнее посланіе» (Гл.: Шевченко Тарас. Повне зібрання meopie: у 6 т. К., /963. Т. 1. С. 334).
3 Леўчык Гальяш (сапр. Ляўковіч Ілья Міхайлавіч, 1880-1944) — беларускі паэт, аўтар зборніка «Чыжык беларускі» (1912), твораў, якія друкаваліся ў «Нашай Ніве».
4 Крапіўка Мацей — адзін з псеўданімаў Цёткі (сапр. Пашкевіч Алаіза Сцяпанаўна, 1876-1916), беларускай паэтэсы-рэвалюцыянеркі.
5 Просты Пётра (сапр. Бобіч Ільдэфонс, 1890-1944) — беларускі рэлігійны і культурны дзеяч, пісьменнік, адзін з аўтараў «Нашай Нівы».
6 Шапавал Мікіта Юхімавіч (1882-1932; псеўд. М. Срыблянскі, М. Бутэнка) — украінскі грамадскі дзеяч, сацыёлаг, пісьменнік, выдавец і рэдактар часопіса «Украі'нська Хата» (1909-1914), пера-
кладчык беларускай паэзіі. Аўтар зборнікаў паэзіі «Снн вірн» (1908), «Самотність» (1910), шэрагу прац па гісторыі, сацыялогіі, выдадзенага ў 2-х частках «ІЦоденннка» (1958) і інш.
7 Старыцкі Міхаша Пятровіч (1840-1904) — украінскі пісьменнік, тэатральны і грамадскі дзеяч, аўтар шырокавядомых п’ес «Ой, не хадзі, Грыцу, ды на вечарніцы», «Не судзілася», «Маруся Багуслаўка» і інш.
8 Табілевічы — тры родныя браты Іван, Мікола, Панас і сястра Марыя — знакамітая сям’я ўкраінскіх культурных дзеячаў, акцёраў, рэжысёраў, арганізатараў тэатра. Кожны з іх працаваў падуласным псеўданімам. Іван Карпавіч Карпенка-Кары (1845-1907) — класік украінскай драматургіі, аўтар шматлікіх п’ес, у тым ліку сатырычнавыкрывальнай камедыі «Разумны і дурань» (1885). Мікола Карпавіч Садоўскі (1856-1933) — заснавальнік першага ўкраінскага стацыянарнага прафесійнага тэатра (Палтава, 1906; Кіеў, 1907). Панас Карпавіч Саксаганскі (1859-1940) — выдатны акцёр, рэжысёр, народны артыст СССР, арганізатар Народнага тэатра (1918), які і сёння працуе як тэатр імя Марыі Занькавецкай у Львове. Марыя Карпаўна Садоўская-Барылоці (1855-1891) — украінская спявачка і драматычная актрыса.
9 Занькавецкая Марыя Канстанцінаўна (1860-1934) — украінская актрыса, выступала ў трупах М. Садоўскага, П. Саксаганскага, I. Карпенкі-Карага, I. Мар’яненкі. Яе імя носіць цяпер Нацыянальны драматычны тэатр у Львове.
10 «Наталка Палтаўка» — п’еса пачынальніка новай украінскай літаратуры Івана Катлярэўскага (1769-1838), аўтара славутай «Энеіды». Твор увайшоў у залаты фонд украінскай драматургіі, вызначыў шляхі развіцця ўкраінскага нацыянальнага тэатра, паўплываў на станаўленне беларускай драматургіі («Пінская шляхта» В. Дуніна-Марцінкевіча, «Паўлінка» Янкі Купалы).
11 Ібсен Генрык( 1828-1906) — нарвежскі драматург, аўтар вядомых драм «Пер Гюнт», «Стаўпы грамадства», «Лялечная хата» і інш.
12 Масканьі П 'етра (1863-1945) — італьянскі кампазітар і дырыжор. «Сельскі гонар» (1889) — яго найбольш вядомая опера.
13 Манюшка Станіслаў(1819-1872) — польскі кампазітар і дырыжор. Нарадзіўся ў Беларусі, скончыў Мінскую гімназію, напісаў шэраг твораў на лібрэта В. Дуніна-Марцінкевіча. «Галька» (1847) — яго найбольш вядомая опера, якая ўваходзіць у еўрапейскі класічны оперны рэпертуар.
14 Гл. заўвагу да артыкула «Першая беларуская вечарынка» (с. 283).
15 Зямкевіч Рамуальд Аляксандравіч (1881-1943 ці 1944) — беларускі літаратуразнавец, публіцыст і перакладчык, адзін з актыўных аўтараў «Нашай Нівы».
16 Паўловіч Альберт Францавіч (1875-1951) — беларускі паэт, аўтар зборніка «Снапок» (1911), драмы «Васількі» (1919) і іншых твораў, многія з якіх друкаваліся ў «Нашай Ніве».
17 Стафанік Васіль Сямёнавіч (1871-1936) — украінскі навеліст, класік украінскай літаратуры, адзін з аўтараў «Нашай Нівы».
18 Руданскі Сцяпан Васільевіч (1834-1873) — украінскі паэт, аўтар сатырычных вершаў у народным духу (г. зв. «співамовак»).
19 Піліпаў (сапр. НялепкаЯ.) — прадстаўнік масавай беларускай паэзіі перыяду «Нашай Нівы».
20 Гай П. (Гайчанка) — украінскі паэт, перакладчык.
21 Каршун В. — прадстаўнік масавай беларускай паэзіі перыяду «Нашай Нівы».
22 Шчупак Юзя (сапр. СайкоўскіЯ. Я., 1890-1936) — беларускі паэт, адзін з аўтараў «Нашай Нівы» і «Беларускіх календароў “Нашае Нівы”».
Украінскія часопісы (с. 79)
Надрукавана ў «Нашай Ніве», 1909, № 38, 17/30 верасня, у выглядзе газетнай урэзкі да фотаздымка ўкраінскіх газет і часопісаў, якія выходзілі ў розных гарадах з 1905 па 1909 г.
1 Сёмы «Ліст з Украіны», у якім таксама ішла гаворка пра ўкраінскую перыёдыку, напісаны С. Палуянам.
2 На здымку паказаны вокладкі такіх прагрэсіўных украінскіх часопісаў і газет, як«.Шершень», «Ліп^ратурно-науковйй Вістнйк», «ГромадськаДумкт і інш. Ваўмовах паслярэвалюцыйнай рэакцыі (пасля паражэння рэвалюцыі 1905-1907 гг.)удруку прама называць некаторыя з іх нельга было, аднак чытачы «Нашай Нівы» гэтыя выданні маглі ўбачыць і прачытаць іх назвы на газетным фотаздымку.
3 допісаўу «Нашу РІіву» (с. 80)
Гэтыя допісы ў розны час былі надрукаваны ў «Нашай Ніве». С. Палуян дасылаў іх, калі бываў у Кіеве і лічыўся «ўласным карэспандэнтам» газеты, пісаў іх ад імя рэдакцыі, калі працаваў у газеце і вёў перапіску з яе аўтарамі.
1 «Наша Ніва», 1909, № 37. Допіс падпісаны крыптанімам П.
2 «Наша Ніва», 1909, № 40. Матэрыял надрукаваны ў выглядзе рэдакцыйнага каментарыя да заметкі Халімона з-пад Пушчы (Я. I. Хлябцэвіча) «Народны тэатр» — пра пастаноўку сялянамі вёскі Кленікі (Бельскі павет, Гродзенская губ.) камедыі ўкраінскага драматурга I. К. Карпенкі-Карага «Разумны і дурань».
3 «Наша Ніва», 1910, № 12. Надрукавана з паметкай «ад уласнага карэспандэнта».
4 «Наша Ніва», 1909, № 37. Надрукавана ў аддзеле «Паштовая скрынка». С. Палуян, працуючы ў «Нашай Ніве», змагаўся за публікацыю твораў Максіма Багдановіча на старонках газеты. Ядвігін Ш. і некаторыя іншыя нашаніўцы лічылі багдановічаўскія творы «дэкадэншчынай». Пасылаючы прыхільную вестачку ў Яраслаўль васямнаццацігадоваму паэту, С. Палуян тым самым заахвочваў яго да творчасці на роднай мове.
Гісторыя літаратуры. Крытыка
Калі друкавалася першая беларуская Біблія? (с. 82)
Артыкул надрукаваны ў «Нашай Ніве», 1909, № 39, 24 верасня / 7 кастрычніка, у рубрыцы «Аб усім патроху».
1 Гутэнберг Іаган (1400-1468) — нямецкі асветнік, вынаходнік друку наборнымі літарамі, заснавальнік еўрапейскага кнігадрукавання.
2 Сяргей Палуян мае на ўвазе кракаўскую друкарню Швайпольта Фіёля, у якой выйшлі першыя славянскія кнігі кірыліцай («Окпіойх», « Часослов»,« Трнодь постная'»,« Трйодь ііветная»). Як і некаторыя іншыя вучоныя пачатку XX стагоддзя, С. Палуян лічыў гэтую друкарню беларускай, паколькі ў ёй працавалі выхадцы з беларускіх зямель, а кнігі прызначаліся галоўным чынам ддя жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, дзяржаўнай мовай якога была старабеларуская. Такая самая думка выказана С. Палуянам і ў яго артыкуле «Першы беларускі каляндар “Нашае Нівы” на 1910 год» (гл. с. 101).
КНІГІ ОНЛАЙН
