След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
віліся на сцэнах розных краін. Першыя 15 гадоў пасля ад’езду У. Віннічэнкі за мяжу яго пісьменніцкі талент яшчэ прызнаваўся. Ва Украіне выходзіць некалькі выданняў Збору твораў пісьменніка: у 1924-1928 гг. выдавецтва «Рух» выпусціла24-томнае выданне; у 1930-1932 гг. у выдавецтве «Кннгоспілка» пачаўся выпуск28-томнага выдання твораў У. Віннічэнкі. У канцы 1933 г. У. Віннічэнка з Францыі пішалістнаадрас палітбюро КП(б)Украіны, выступаючы супраць палітыкі масавага тэрору — голаду і рэпрэсій у роднай краіне. 3 таго часу творы У Віннічэнкі не выдаваліся, ужо існуючыя кнігі былі выдаленыя з усіх бібліятэк СССР...
3 канца XX ст. за мяжой і на радзіме пісьменніка публікуюцца яго архіўныя матэрыялы, мастацкія творы, у тым ліку гісторыкапалітычны трактат у 2 кнігах «Адраджэнне нацыі», апошні прыжыццёвы раман «Слова за табою, Сталін!» і інш. Сёння творы У. Віннічэнкі вывучаюцца ў сярэдніх і вышэйшых украінскіх навучальных установах.
Аналіз твораў У. Віннічэнкі, выкананы С. Палуянам, супадае па часе з водгукамі на наватарскую творчасць украінскага пісьменніка такіх знакамітых літаратурных аўтарытэтаў, як 1. Франко, М. Кацюбінскі, М. Горкі.
«Народтш календар “Село" на 1910рік»* (с. 108)
Першапублікацыя — «Украінська Хата», 1910, № 3, с. 213-214.
«Село» (1909-1911) — украінскі ілюстраваны штотыднёвік, разлічаны ў асноўным на сялян. Выходзіў у Кіеве. Выдаваў штогоднія календары.
1 Словы Чацкага з камедыі А. Грыбаедава «Гора ад розуму».
2 «Просвіта» і« Vac» — дарэвалюцыйныя ўкраінскія выдавецтвы, якія займаліся культурна-асветнай працай.
Вйдавнйцтво «Час»* (с. 109)
Разгляд выданняў выдавецтва «Час» надрукавана ў часопісе «Украінська Хата», 1910, № 3, с. 212-213. Подпіс — П. Я.
«Час» — адно з самых актыўных і магутных украінскіх выдавецтваў, якое дзейнічала ў Кіеве ў 1908-1920 гг. Выдавала творы ўкраінскіх пісьменнікаў, пераклады наўкраінскую мову замежных аўтараў, брашуры для шырокага кола чытачоў, каляровыя паштоўкі з тэкстамі ўкраінскіх народных песняў і г. д. Мела сваю друкарню і кнігарню.
У артыкуле С. Палуяна сустракаюцца і спрэчныя думкі. Так, цалкам можна пагадзіцца з Палуянам, калі ён, зыходзячы з патрэб чытача-селяніна, прапануе выдаваць для яго не проста больш твораў пісьменнікаў, а лепшых пісьменнікаў, такіх як У. Віннічэнка, 1. Франко, М. Кацюбінскі, В. Стафанік. Аднак цяжка пагадзіцца з крытыкам, калі ён выступае супраць выдання для сялян перакладных твораў. Суб’ектывізм С. Палуяна выявіўся і ў ацэнцы ім творчасці некаторых украінскіх і рускіх пісьменнікаў (С. Руданскі, М. Лермантаў, М. Целяшоў).
1 Грынчэнка Барыс Дзмітрыевіч (1863-1910; псеўд. Васіль Чайчанка, Б. Вільхаеы і інш.) — выдатны ўкраінскі пісьменнік, грамадскі дзеяч, педагог, літаратуразнавец, мовазнавец і этнограф, аўтар чатырохтомнага «Слоўніка ўкраінскай мовы» (1907-1909), шэрагу аповесцяў і апавяданняў.
2 Піліповіч М. (г. н. і см. невядомыя) — малавядомы ўкраінскі пісьменнік-публіцыст, аўтар кніг «Зямліцародная» (К.: Час, 1909) хеЛрароднуюўкраінскуюлювууДК:. Знання, 1914;забароненацарскай цэнзурай «с возбужденнем уголовного дела»),
3 Кацюбінскі Міхайла Міхайлаеіч (1864-1913) — выдатны майстар украінскай прозы, класік украінскай літаратуры, аўтар знакамітай аповесці «Цені забытых продкаў», іншых аповесцяў і апавяданняў.
4 Франко lean Якаўлееіч (1856-1916) — класік украінскай літаратуры, актыўны грамадска-палітычны дзеяч, арыгінальны філосаф, этнограф і фалькларыст, гісторык і тэарэтык літаратуры, літаратурна-мастацкі крытык. Збор яго твораў налічвае 50 тамоў (Кіеў, 1976-1986).
5 Гі дэ Мапасан (1850-1893) — французскі пісьменнік.
6 Целяшоў Мікалай Дзмітрыееіч (1867-1957) — рускі пісьменнік і мемуарыст.
7 Педра дэ Нова-Кальсон (г. н. і см. невядомыя) — партугальскі пісьменнік канца XIX — пачатку XX ст.
8 Дадэ Альфонс (1840-1897) — французскі пісьменнік.
9 Дэ Амічыс Эдмонда (1846-1908) — італьянскі празаік.
10 Дангль О. (г. н. і см. невядомыя) — французскі пісьменнік XIX ст.
11 Канапніцкая Марыя (1842-1910) — польская пісьменніца.
12 Пейверынт П. (г. н. і см. невядомыя) — фінскі пісьменнік XIX ст.
13 Фібіх К. (1860-1952) — нямецкая пісьменніца.
Г. Вашчанка. «Сліпйй»* (с. 111)
Рэцэнзія надрукаванаў часопісе «Украі’нська Хата», 1910, № 5, с. 340-341.
Вашчанка Грыгорый Грыгоравіч (1978-1967) — украінскі пісьменнік-драматург. Першыя яго творы — апавяданне «Нямы» (1900), паэма «Сідхарта» (1902); аўтар зборніка «Песня ў кайданах» (Кіеў, 1907), п’есы «Сляпы» (Пецярбург, 1910) і інш. Мастацкія творы друкаваў таксама пад псеўданімам Г. Васькіўскі. Найбольш поўна выявіў сябе ў галіне педагогікі, псіхалогіі, багаслоўя. За нацыянальна-патрычную скіраванасць, крытыку асобных палажэнняў савецкай ідэалогіі і выхаваўчай сістэмы быў рэпрэсіраваны, затым вымушана эмігрыраваў у Заходнюю Еўропу, дзе займаў у Мюнхене пасаду прафесара, рэктара багаслоўскай акадэміі. У канцы XX ст. навуковая спадчына Г. Вашчанкі вярнулася на радзіму: з 1995 г. ва Украіне дзейнічае Усеўкраінскае педагагічнае таварыства імя Г. Вашчанкі.
1 Гаўптман Герхард (1862-1946) — нямецкі драматург.
2 Андрэеў Леанід Мікалаевіч (1871-1919) — выдатны рускі пісьменнік, аўтар празаічных і драматычных твораў.
Лісты
Ліст у «Найіу Ніву» ад 24 лістапада 1909 г. (с. 114)
Ліст папісаны на паштоўцы і высланы з Адэсы 24.11.1909 (паводле паштовага штэмпеля). I гэта, як і наступная паштоўка (ад 11.12.1909), выяўлена крытыкам Ціханам Чарнякевічам сярод архіўных матэрыялаў «Нашай Нівы», якія захаваліся ў Літоўскім цэнтральным дзяржаўным архіве ў Вільнюсе (гл.: Чарнякевіч Ц. Матэрыялы да біяграфіі пісьменнікаў нашаніўскага часу (паводле ф. 368 Ліпюўскага цэнтральнага дзяржаўнага архіва) //Асоба і Час: беларускі біяграфічны альманах. Мінск: Лімарыус, 2015. Вып. 6. С. 359-360). Верагодна, С. Палуян знаходзіўся ў Адэсе па заданні «Нашай Нівы» з мэтай папулярызацыі газеты і яе асобных выданняў, наладжвання кантактаў з працаўнікамі ўкраінскай «Просвітіі».
Манька — хутчэй за ўсё, мянушка Язэпа Манькоўскага, Генрык—частка псеўданіма (Генрык Букавецкі) Антона Луцкевіча. Абодва ў той час — супрацоўнікі «Нашай Нівы».
Лісту «Нашу Ніву» ад 11 снежня 1909 г. (с. 114)
Як і папярэдні, гэты ліст-паштоўка высланы Сяргеем Палуянам у «Нашу Ніву» з Адэсы. Гаворачы пра календары, пісьменнік, відавочна, меў на ўвазе паасобнікі «Першага беларускага календара “Нашае Нівы” на 1910 год», праякі ён пісаў пазней ва«Украінській Хаті» (1910. № 1). Знойдзеныя паштоўкі Сяргея Палуяна — ужо самі па сабе рарытэты, паколькі іншых яго лістоў (у тым ліку тых васьмі, што былі ў архіве М. Багдановіча) не захавалася. Разам з тым яны прыадчыняюць яшчэ адзін, невядомы дагэтуль, момант у яго жыццёвай і творчай біяграфіі, звязаны з паездкай у Адэсу, працай па пашырэнні кола падпісчыкаў «Нашай Нівы» і інш.
Развітальны ліст Мікіту Шапавалу (с. 115)
Тое, што гэты перадсмяротны ліст Сяргей Палуян напісаў Мікіту Шапавалу, засведчыў Аляксандр Няпрыцкі-Граноўскі (гл. яго «Урыўкі з дзённіка», запіс ад 9 красавіка 1910 г., с. 126). Гэта — апошняе «бывай» таленавітага маладога чалавека-ідэаліста, да немагчымасці сціплага («не зрабіў нічога»), улюбёнага ў «красу, і светласць, і прастор», побач з якім у той трагічны момант не знайшлося нікога і нічога, хто б ці што б вывеў яго са стану «гніцця раба і вечнай незабяспечанасці» (у самым шырокім сэнсе гэтага выказвання).
Ліст упершыню надрукаваны ў водгуках на смерць С. Палуяна Мікіты Шапавала і Вацлава Ластоўскага.
TAKI ЁН БЫЎ...
У гэты раздзел кнігі ўвайшлі некралогі, успаміны пра С. Палуяна яго сваякоў і сяброў, творы, прысвечаныя пісьменніку.
Водгукі на смерць Сяргея Палуяна
«Рада» (с. 116)
«Рада» — адзіная ўкраінскамоўная штодзённая грамадскапалітычная і літаратурная газета ва ўсёй прыдняпроўскай Украіне пачатку XX ст. Выходзіла ў Кіеве ў 1906-1914 гг. як непасрэдны працяг закрытай уладамі газеты «Громадська Думка» (1905-1906). Выдаваў і фінансаваў яе Яўгеній Чыкаленка. 3 газетай супрацоўнічалі М. Грушэўскі, Д. Дарашэнка, У Віннічэнка, I. Франко і інш.
Паведамленне пра смерць С. Палуяна надрукавана ў газеце 9/22 красавіка на самым відным месцы — на першай старонцы адразу пад назвай газеты.
«Кйевскйй Вестнйк» (с. 116)
Паведамленне пра смерць С. Палуяна пад загалоўкам «С. Полуян» надрукавана ў газеце «Кневскнй Вестннк», 1910, № 98,9 красавіка, без подпісу.
«Кйевская Мысль» (с. 117)
«Кйевская Мысль» — штодзённая палітычная і літаратурная газета ліберальнага кірунку. Выдавалася ў Кіеве на рускай мове ў 1906-1918 гг. Распаўсюджвалася па ўсім Паўднёва-Заходнім краі і была ў свой час самай шматтыражнай правінцыйнай газетай Расійскай імперыі.
У некалькіх нумарах газеты «Кневская Мысль» быў апублікавала цыкл матэрыялаў пра смерць і пахаванне Сяргея Палуяна: № 98 (9 красавіка, пятніца), № 99 (10 красавіка, субота), № 100 (11 красавіка, нядзеля) і № 101 (13 красавіка, аўторак). Усе матэрыялы апублікаваны як рэдакцыйныя, без подпісу. Аднак вялікая ўвага «Кневской Мыслн» да асобы С. Палуяна можа сведчыць пра цесныя кантакты беларускага пісьменніка з гэтым выданнем ці хаця б з асобнымі яго супрацоўнікамі. У газеце ўказаны і сапраўдны дзень пахавання С. Палуяна: 11 красавіка.
У № 98 газеты (9 красавіка) змешчаны разгорнуты некралог «К тнхому прнстанніцу (Памята С. Полуяна)». Ён таксама без подпісу, Але напісаны, несумненна, чалавекам, які блізка ведаў С. Палуяна, трымаў у руках яго перадсмяротны ліст.
«Кйевлятін» (с. 118)
«Кйевлянйн» — грамадска-палітычная рускамоўная газета. Выдавалася ў Кіеве з 1864 па 1919 г. Лічылася «прафесарскай» — адной з самых уплывовых і лепшых па якасці правінцыйных газет Расійскай імперыі.
Газета звярнулася і да падзей, звязаных са смерцю С. Палуяна. У № 100, 9 красавіка, у нядзелю, яна паведамляла пра паніхіду, якая мелася адбыцца ў той дзень у капліцы пры анатамічным тэатры. У наступным нумары (№ 101, 13 красавіка, аўторак) газета надрукавала допіс свайго карэспандэнта пад назвай «Похороны С. Е. Полуяна», у якім паведаміла: калі адбылося пахаванне (11 красавіка), хто і як праводзіў нябожчыка ў апошні шлях (супрацоўнікі ўкраінскіх і беларускіх выданняў, таварышы яго па працы, невялікая група публікі), дзе ён быў пахаваны (на Байкавых могілках). У допісе нават прыведзены словы, што былі напісаны на стужках двух вянкоў: «Таварышу і супрацоўніку ад рэдакцыі “Нашай Нівы”» і «Любому товарншу від редакціі’ “Украі'нськоі' Хатн”».
КНІГІ ОНЛАЙН
