След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
Раздзел кнігі «Радаводнае дрэва пісьменніка» склалі таксама ўспаміны пра Сяргея Палуяна трох яго родных сясцёр — Зінаіды Епіфанаўны Каракінай (Палуян), Людмілы Епіфанаўны Палуян, Ангеліны Епіфанаўны Палуян, пляменніка Анатоля Шаліна. Успаміны родзічаў пісьменніка дапаўняюцца артыкулам К. Езавітава «Сяргеіі Палуян іяго пара», напісаным на аснове згадак яшчэ адной роднай сястры С. Палуяна — Ганны Епіфанаўны Шалінай (Палуян). Тут жа публікуецца і артыкул «Усё пачалося з Брагіна» даследчыка-краязнаўцы ЯкаваАнапрэенкі, у якім не толькі падаюцца некаторыя невядомыя раней факты з жыцця родных братоў Сяргея —Дзмітрыя і Рыгора, але і робіцца паспяховая спроба ўпершыню, на аснове дакументальна пацверджаных архіўных матэрыялаў, намаляваць «радаслоўнае дрэва» ўсяго роду Палуянаў.
Завяршае раздзел аповед пляменніцы Сяргея Палуяна Зінаіды Уладзіміраўны Дзярабінай найперш пра «крону» гэтага дрэва — родзічаў пісьменніка.
Зінаіда Каракіна
Успаміны пра брата* (с. 204)
Каракіна (Палуян) Зінаіда Епіфанаўна— родная сястра Сяргея Палуяна. Нарадзілася 17 кастрычніка 1894 г. у Брагіне. Скончыла Мітаўскую жаночую гімназію і петраградскія Бястужаўскія курсы. У часе Першай сусветнай вайны была на фронце міласэрнай сястрой. 3 1919 г. у Чырвонай Арміі, праводзіла палітычна-выхаваўчуюработу ўчасцяхасобайСамарскай дывізіі. 3 1926 да 1957 г. працавала загадчыцай аддзела Дзяржаўнай публічнай бібліятэкі імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына (цяпер — Расійская нацыянальная бібліятэка). Перажыла ленінградскую блакаду, у часе якой страціла мужа. Пасля Вялікай Айчыннай вайны жыла разам з дачкой 3. У. Дзярабінай. Памерла ў Ленінградзе 16 студзеня 1985 г.
3 . Е. Каракіна ў сваіх успамінах пра С. Палуяна падкрэслівае: «...брат мой аказаў значны ўплыў наўсё маё жыг/ііё». Асобныя «палуянаўскія» рысы характару — чалавекалюбства, самаахвярнасць — з асаблівай яскравасцю праявіліся ў яе ў час ленінградскай блакады. Вось што пісала пра Зінаіду Епіфанаўну вядомая руская пісьменніца Вольга Берггольц у снежні 1942 г.:
Загляні сабеў сэрца, таварыш, паглядзі ўважліва на сваіх сяброў і знаё.мых, / ты ўбачыш, што і ты і твае сябры за цяжкі год розных нягод і блакады сталі болый сардэчнымі, чалавекалюбнымі, простымі. Успомні хоць бы тое, колькі разоў ты сам дзяліўся апошнім сваім кавалкам з другім, і колькі разоў дзяліліся з табою, і як своечасова прыходзіла гэта сяброўская падтрымка.
Вось у студзені гэтага года адна ленінградка, Зінаіда Епіфанаўна Каракіна, злягла. Суседка па кватэры зайшла даяеў пакой, паглядзела на яе і сказала:
— Ты ж паміраеш, Зінаіда Епіфанаўна.
— Паміраю, —згадзілася Каракіна. —I ведаеш, Ганулька, чаго мне надта хочацца, — перадсмяротнае жаданне, відаць, апошняе: цукровага пясочку мне хочаііца. Нават смешна, так хочаіріа!
Суседка пастаяла над Зінаідай Епіфанаўнай, падумала, выйшла і вярнулася праз пяць хвілін з маленькай шкляначкай цукру.
— На, Зінаіда Епіфанаўна, — сказала яна. — Раз тваё такое апошняе жаданне перад смерцю — нельга табе адмаўляць. Гэта калі нам па шэсііьдзясят грамаў давалі, то я зберагла. На, з’еш.
Зінаіда Епіфанаўна толькі вачыма падзякавала суседцы і памалу, з асалодаю пачала есці. 3 ’ела, заплюшчыла вочы, сказала: «Вось ілягчэй на душы» — і заснула. Прачнулася раніцою і... устала.
Ледзьве хадзіла, алехадзіла.
А на другі дзень вечарам раптам пачуўся стуку дзверы.
— Хто там? — спытала Каракіна.
— Свае, — адказаў за дзвярыма чужы голас.
Яна адчыніла. Перад ёй стаяў зусім незнаёмы лётчык з пакетам у руках.
— Вазьміце, — сказаў ён і сунуў пакет ёй у рукі. — Вось, вазьміце, каліласка.
—Ды што гэта? Ад каго? Вам хто патрэбны, таварыш?
Твар у лётчыка быў страшны, і гаварыў ён з цяжкасцю.
■— Ну, што тут тлумачыць... Ну, прыехаў дародных, да сям ’і, прывёз вось, а іх ужо няма нікога... Яны ўжо... яны памерлі! Я стукаўся тут у даме ў розныя кватэры — не адмыкае ніхто, пуста там, ці што, —відаць, таксама... якмае... Вось вы адчынілі. Вазьміце. Мне не трэба, я зноў на фронт...
У пакеце былі мука, хлеб, бляшанка кансерваў. Велізарнае багацце звалілася ўрукі Зінаіды Епіфанаўны. На тыдзень хопіць адной, на цэлы тыдзень!.. Ды падумапа яна: з ’есці адной — нядобра. Шкада, канечне, мукі, але нядобра адной есці, грэх. Вось іменна грэх — па-новаму, неяк упершыню прагучала для яе гэта амаль забытае слова. / паклікала яна Ганну Фёдараўну, іхлопчыка з другога пакоя, сірату, і яшчэ адну бабульку, якая знаічйла прытулак у той самай кватэры, і зладзілі яны сапраўдны nip — суп, аладкі і хлеб. Усім хапіла, на адзін раз, праўда, алеўволю на кожнага. 1 так бадзёра сябеўсе пасля гэтай вячэры адчулі.
—Аяжне памру, — сказала Зінаіда Епіфанаўна. —Дарма твой пясок з ’ела, ты ўжо прабач, Ганна Фёдараўна.
— Ну і жыві! Жыві! — адказала суседка. — Чаго ты... прабачэння просіш? Можа, гэта мой пясок цябе на ногі і паставіў. Карысны ён: саюдкі.
I выжылі і Зінаіда Епіфанаўна, і Ганна Фёдараўна, і хлопчык. Усю зіму дзяліліся — іўсе выжылі {Берггольц О. Говорйт Ленйнград //Собр. соч.: в 3 т. Л„ 1973. Т. 3. С. 193-195).
1 Вось што, у прыватнасці, паведамлялася ў «Памятной кннжке Вйленского учебного округа на 1902/03 учебныіі год» (Внльно, 1902. С. 77-80) пра Мазырскую шасцікласную прагі.мназію: «Пераўтворана ў 1874 г. з былой 4-класнай прагімназіі, якая, у сваю чаргу, пераўтворана ў 1873 г. з дваранскага вучылішча. Размяшчаецца ва ўласным доме. На ўтрыманне прагімназіі з падрыхтоўчым класам адпускаецца 19 247 р. 80 к. з дзяржаўнага казначэйства, з сумы збору за навучанне 800 р. — з сумы Мазырскай гарадской грамадскай управы і 436 р. 60 к. — з працэнтаў з ахвяраванняў капіталаў, усяго 20 484 р. 40 к. Плата за навучанне 40 р. у год. Вучняў 146». Выкладалі ў гімназіі наступныя прадметы (у розных класах): матэматыку, фізіку, гісторыю, геаграфію, рускую, грэчаскую, лацінскую, французскую і нямецкую мовы, чыстапісанне, маляванне, спевы, музыку і фізкультуру.
2 Мітава — колішняя назва сённяшняй Елгавы (Латвія), горада непадалёку ад Рыгі.
3 Бахонка Вікенцій Дзмітрыевіч (1863-1916) — дзядзька С. Палуяна, родны брат яго маці. Скончыў Нясвіжскую семінарыю (1881) і Віленскі настаўніцкі інстытут(1890), працаваў інспектарам Мітаўскага гарадскога вучылішча (гл. пра яго таксама ў нататках А. Шаліна «Радаслоўная Палуянаў», с. 212).
4 Палуян Епіфан Іванавіч (1866-1936), бацька Сяргея Палуяна, паходзіў з сялян, пазней выбіўся ў мяшчанскае саслоўе, лічыўся «горада Рэчыцы мешчанінам». У 1897 г. за 14 тысяч рублёў срэбрам ён купіў ад пана Н. М. Ліхачэўскага частку маёнтка Крышычы Юравіцкай воласці Рэчыцкага павета (усяго 1299 дзесяцін зямлі, у тым ліку ворная, лес, сенажаць, выган, няўдобіца). Маёнтак быў закладзены ў Віленскім зямельным банку, і на Е. I. Палуяна, паводле купчай, пераходзіў яшчэ банкаўскі доўг... Вось урывак з дакумента аб куплі Крышыч, канчаткова зацверджанага натарыусам 14.03.1898: «Стацкі саветнік Ніканор Мікалаевіч Ліхачэўскі прадаў мешчаніну Епіфану Іванавічу Палуяну ўласны свой нерухомы маёнтак — частку маёнтка Вялікія Крышычы, які знаходзіцца Мінскай губ., Рэчыцкага павета ў другім стане... А ўзяў прадавец Ліхачэўскі ад пакупніка Палуяна за прададзены маёнтак грошай 14 тысяч рублёў срэбрам, у лік касавай сумы пераводзіцца на пакупніка доўг Віленскаму зямельнаму банку, які ляжыць на гэтым маёнтку, у суме на 1 студзеня 1898 г. 8296 руб. 71 кап., па закладзе ў вышэйпамянёным у суме 8400 руб., з абавязацельствамі плаціць банку кожнае
паўгоддзе наперад не пазней за 31 чэрвеня і 31 снежня згодна параграфа 34 Статута па 242 руб. 53 кап. і іншымі па закладзе абавязацельствамі» (Дзяржаўны гістарычны архіў Беларусі. Ф. 1595. Воп. 2. Спр. 2308. Арк. 170-171). Прычым, як аказалася, Ліхачэўскі абмануў Е. I. Палуяна: большая частка зямлі (звыш 774 дзесяцін) не належала цалкам прадаўцу, а яшчэ з 1861 г. уваходзіла ў склад «сервітутнай прасторы сялян вёскі Крышычы». Сяляне пазней адсудзілі ад Е. I. Палуяна сервітутныя землі, у той час як банкаўскі доўг на ім па-ранейшаму застаўся (тамсама, л. 216).
5 Бахонка Акім Дзмітрыевіч (? — 1925) — дзядзька С. Палуяна, родны брат яго маці. Вучыўся на медыцынскім факультэце Кіеўскага ўніверсітэта, працаваў у Кіеве ва Упраўленні ПаўднёваЗаходняй чыгункі (гл. пра яго ў нататках А. Шаліна «Радаслоўная Палуянаў», с. 212).
6 Бахонка Іван Фёдаравіч (1890-1913) — стрыечны брат С. Палуяна, сын Фёдара Дзмітрыевіча Бахонкі, аднаго з братоў маці пісьменніка. Удзельнік рэвалюцыйнага руху. Вучыўся ў Кіеўскім політэхнічным інстытуце. Відаць, ад яго С. Палуян даведаўся пра вечарынку, наладжаную студэнтамі-беларусамі гэтага інстытута, на якой дэкламаваўся «Тарас на Парнасе» (гл. «3 допісаў у “Нашу Ніву”», с. 80). У перыяд контррэвалюцыйнай рэакцыі Іван Бахонка застрэліўся ў Марыінскім парку (гл. пра яго таксама ва ўспамінах I. Гермайзе «Браты», с. 144).
7 Пераказ па памяці (не зусім дакладны) выказвання з перадсмяротнагалістаС. Палуяна(гл. «РазвітальнылістМікіту Шапавалу», с. 115)
Людміла Палуян Помню яго* (с. 207)
Палуян Людміла Епіфанаўна — родная сястра С. Палуяна. Нарадзілася 29 верасня 1895 г. у в. Астрагляды Брагінскага р-на. У час грамадзянскай вайны працавала ў вайсковым шпіталі, ва Упраўленні Паўднёва-Заходняй чыгункі, затым, да выхаду на пенсію, — у Кіеўскім дзяржбанку.
Памерла ў Кіеве 26 сакавіка 1985 г.
1 Бахонка Сцяпан Дзмітрыевіч (1861-1928) — дзядзька С. Палуяна, родны брат яго маці. Скончыў Маладзечанскую настаўніцкую семінарыю (1879) і Віленскі настаўніцкі інстытут (1888), выкладаў рускую мову і гісторыю ў Мітаве.
2 Багдановіч Васіль Станіслававіч (?-?), выпускнік Віленскага настаўніцкага інстытута (1878); у Мітаве ён утрымліваў пансіён для гімназістаў. Зінаіда Каракіна (Палуян) называе іншае прозвішча таго, хто папярэдзіў бацьку Сяргея Палуяна аб небяспецы, — яго роднага дзядзьку па маці Вікенція Дзмітрыевіча Бахонку (гл.: Каракіна Зінаіда. Успаміны пра брата, с. 204).
Ангеліна Палуян У Крышычах* (с. 209)
Палуян Ангеліна Епіфанаўна — родная сястра С. Палуяна. Нарадзілася 23 снежня 1898 г. у в. Крышычы Брагінскага р-на. Скончыла Мітаўскую жаночую гімназію. У часе грамадзянскай вайны добраахвотна пайшла ў Чырвоную Армію, была медыцынскай сястрою. 3 1922 г. працавала на фабрыках Украіны і Латвіі. Пасля Вялікай Айчыннай вайны жыла з сям’ёй сястры Яўгеніі ў Рызе. У снежні 1885 г. прыязджала ў Мінск, выступала ў Дзяржаўным літаратурным музеі Янкі Купалы на вечарыне, прысвечанай 95-годдзю з дня нараджэння і 75-годдзю з дня смерці Сяргея Палуяна. Памерла 1 кастрычніка 1996 г. у Рызе, дзе і пахавана.
КНІГІ ОНЛАЙН
