След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
[Царкоўны запіс пра смерць і пахаванне Сяргея Палуяна] (с. 119)
Запіс зроблены святаром Мікалаем Яронемскім на падставе прадстаўлення прыстава Лук’янаўскага ўчастка г. Кіева (гл.: Піўтарадні В. С. Палуян на Украіне//ЛіМ. 1955. 14.мая). Украінскі літаратуразнавец В. Піўтарадні ў архіве Кіеўскага загса адшукаў метрычную кнігу запісаў нябожчыкаў па Марыя-Магдалінскай царкве за 1910 год, дзе сказана, што «7 красавіка памёр, a 10 красавіка пахаваны ва ўзросце 20 год Мінскай губерні горада Рэчыцы мешчанін Сяргей Епіфанавіч Палуян». На пытанне «Дзе пахаваны?» даецца адказ «На Кіева-Байкавых могілках». Гэты запіс, як бачым, не супадае з паведамленнем газет «Кйевская Мысль» і «Кйевляншт пра дзень пахавання С. Палуяна — 11 красавіка. Гэты ж дзень пахавання — 11 красавіка — засведчаны і ў дзённікавым запісе А. Няпрыцкага-Граноўскага (с. 129). Запіс пра пахаванне С. Палуяна знаходзім і ў «Дзённіку» ўкраінскага акадэміка М. Грушэўскага, які даведаўся пра смерць Палуяна ад Гр. Каваленкі ў час паніхіды
па М. Крапіўніцкаму ва Уладзімірскім саборы, што здзяйснялася 11 красавіка 1910 г. Паводле М. Грушэўскага, пахаванне Палуянаадбылося «таго ж дня пасля паніхіды» (Грушевськші М. ІЦоденнйкза 1910 рік// Укра'інськйй історйк. Журнал історі'і іукра'інознавства. 2002. № 1-4. С. 111). Звычайна нябожчыкаў хаваюць на трэці дзень пасля смерці. Затрымка на адзін дзень з пахаваннем С. Палуяна была выклікана, відавочна, чаканнем яго бацькоў і калег з Вільні, якія прыязджалі на пахаванне ў Кіеў ажно з Беларусі.
Мікіта Шапавал
У даль бязмежную... (Памяці Сяргея Палуяна)* (с. 119)
Надрукаванаў газеце«Рада», 1910,№82, Юкрасавіка.Подпіс — Мікіта Шапавал (гл. пра яго ў каментары да публікацыі «Лісты з Украіны», с. 289). С. Палуяна ён, несумненна, добра ведаў як блізкага прыяцеля і актыўнага супрацоўніка «Радн». Менавіта М. Шапавалу, як сцвярджае ў сваім дзённіку А. Няпрыцкі-Граноўскі, адрасаваў свой развітальны ліст С. Палуян перад здзяйсненнем самагубства.
1 Трыкутнымі дужкамі са шматкроп’ем паказаны пропуск перадсмяротнага ліста С. Палуяна, што прыводзіцца ў дадзенай кнізе на с. 115.
Ваіріаў Ластоўскі
Памяці Сяргея Палуяна (с. 121)
Некралог надрукаваны ў «Нашай Ніве», 1910, № 18, 12 красавіка, пад крыптанімам В. Л., якім карыстаўся ВаіріаўЛастоўскі (1883-1938), выдатны літаратурны і грамадскі дзеяч, акадэмік, у той час — сакратар рэдакцыі «Нашай Нівы». Яго ўспаміны пра С. Палуяна і эсэ «Мары», прысвечанае яму, гл. адпаведна на с. 135 і 160.
1 Гэтыя словы С. Палуяна, як і фраза з яго перадсмяротнага ліста «У марах жыццё — казка, а спраўдзі — гнігр/ё раба і вечная незабяспечанасць» нагадваюць выказванне М. Чарнышэўскага пра жыхароў Расійскай імперыі з рамана «Пралог»: «Жалкая нацйя, наі/йя рабов, сверху донйзу — все рабы» (Чернышевскйй Н. Г. Полн. собр. соч. М., 1949. Т. XIII. С. 197). Каментуючы гэта выказванне ў артыкуле «Аб нацыянальнай гордасці велікаросаў», У. Ленін пісаў: «Адкрытыя і прыкрытыя рабы-велікаросы (рабы ў адносінах да царскай манархіі) не любяць успамінаць аб гэтых словах.
А, па-нашаму, гэта былі словы сапраўднай любові дарадзімы...» Сапраўднай любоўю да радзімы, народа былі прасякнуты і горкія словы Сяргея Палуяна.
Паўло Багацкі
Памяці Сяргея Палуяна (1890-1910)* (с. 123)
Надрукавана ва «Украінській Хаті», 1910, № 4. Подпіс — П. Багагікі, тагачасны рэдактар часопіса «УкраТнська Хата».
Багацкі Пауло Аляксандравіч (1883-1962) — актыўны ўдзельнік рэвалюцыі 1905-1907 гг., украінскі грамадска-палітычны дзеяч, пісьменнік, літаратуразнавец, адзін з заснавальнікаў і рэдактараў шэрагу перыядычных выданняў: «Украінська Хата» (Кіеў, 1909— 1914), «Украі’нська Трнбуна» (Варшава, 1920), «Нова Украіна» (Прага, 1922-1923) і інш.
Аляксандр Няпры цкі-Граноўскі [Урывак з дзённіка]* (с. 126)
Аляксандр Няпрыцкі-Граноўскі (1887-1976) — украінскі пісьменнік, вучоны-энтамолаг, доктар філасофіі. Нарадзіўся на Тарнопальшчыне. Вучыўся ў Кіеўскім камерцыйным інстытуце. Прымаў актыўны ўдзел ваўкраінскім грамадска-палітычным жыцці, з’яўляўся сябрам клуба «Роднна», да якога належалі Мікола Лысенка, Алена Пчылка, Мікіта Шапавал, Паўло Багацкі і інш. Супрацоўнічаў з «Просвітой», часопісам «Украі’нська Хата», уваходзіў у склад Этнаграфічнай камісіі, якую ўзначальвала Алена Пчылка.
Дзякуючы супрацоўніцтву з «Украінською Хатою» пазнаёміўся з Сяргеем Палуянам. Пісаў вершы, якія склалі паэтычныя зборнікі «Пялёсткі надзей» (1910), «Каралі слёз» (1911). У 1913 г. эміграваў за мяжу, дзе закончыў Парыжскі ўніверсітэт (1916) і Агранамічны інстытут(1918; ЗША). Паралельназ працай на доследнай сельскагаспадарчай станцыі штата Каларада і ў Мінесоцкім універсітэце (1930-1956; прафесар энтамалогіі і эканамічнай заалогіі) актыўна займаўся грамадскай працай, пісаў украінамоўныя паэтычныя творы (зб. «Акорды», 1914; «Іскры веры», 1953; «Гімны сонцу», 1958 і інш.). Арганізаваў у ЗША бібліятэку-архіў украінскага эміграцыйнага цэнтра, дзе захоўваецца і яго ўласны архіў.
Упершыню ў беларускім друку пра А. Няпрыцкага-Граноўскага і яго ўзаемаадносіны з С. Палуянам распавяла Т. Вабішчэвіч у арты-
куле «Дзённік Аляксандра Няпрыцкага-Граноўскагаяк новая крыніца да жыііцяпісу Сяргея Палуяна» (Роднае слова. 2016. № 11, 12). Там жа даследчыца ў сваім перакладзе працытавала, за невялікім выключэннем, дзённікавыя запісы пра смерць С. Палуяна. У дадзеным выданні дзённікавыя запісы А. Няпрыцкага-Граноўскага за 9, 10 і 11 красавіка 1910 г. падаюцца поўнасцю паводле кнігі: Г. Черннхівськйй. Портретй пером: статті, публікаціі', спогадй, рецензй'. Кн. 3. Кременець—Тернопіль, 2008.
1 Артыкул А. Няпрыцкага-Граноўскага пра С. Палуяна, напісаны для выдання «Чорна Рада», выявіць пакуль што не ўдалося
Беларусы з Капыля і Слуцка Лісту «Нашу Ніву» (с. 130)
Надрукавана ў газеце «Наша Ніва», 1910, № 21,20 траўня. Хто схаваўся за подпісам «Беларусы з Капыля і Слуцка» — невядома. Магчыма, напісанне «Ліста» ініцыяваў А. Гурло, які ў той час жыў у Капылі.
Алесь Гарун
Памяці С. Палуяна (с. 130)
Надрукавана ў газеце «Наша Ніва», 1910, № 20, 13 траўня, з подпісам: А. Гурло, Капыль.
ГурлоАлесь Кандратавіч (1892-1938) — беларускі паэт і перакладчык, грамадска-палітычны дзеяч. Удзельнікрэвалюцыі 1917 г. і грамадзянскай вайны. Быў рэпрэсіраваны ў 1930 г. Аўтар шэрагу зборнікаў вершаў, сямейна-бытавой драмы «Любоў усё змагае».
Цішка Гартны
Апошніліст С. Палуяну (с. 131)
Друкуецца па рукапісе, які захоўваецца ў рукапісным аддзеле бібліятэкі Акадэміі навук Літвы ў Вільнюсе (Ф. 21-154. Арк. 1-2). Подпіс — Цішка Гартны.
Цішка Гартны (сапр. Жылуновіч Зміцер Хведаравіч; 18871937) — беларускі пісьменнік, грамадска-палітычны дзеяч, акадэмік Акадэміі навук БССР. Адзін з пачынальнікаў навейшай беларускай літаратуры. У 1936 г. беспадстаўна арыштаваны. Загінуў у турэмным шпіталі. Рэабілітаваны ў 1955, 1987-1988 гг.
Гадаўшчына смерці Сяргея Палуяна (с. 133)
Гэты рэдакцыйны матэрыял, у «палуянаўскай» рубрыцы газеты, без подпісу, змешчаны ў «Нашай Ніве» роўна праз год пасля смерці Сяргея Палуяна — 7 красавіка 1911 г. Магчыма, належыць ён пяру Вацлава Ластоўскага, сябра і калегі па працы нябожчыка.
Успаміны сучаснікаў
Вацлаў Ластоўскі.
[Успаміны пра Сяргея Палуяна] (с. 135)
ЛастоўскіВацпаўЮстынавіч (псеўд. Власт; 1883-1838) — беларускі вучоны, літаратуразнавец і гісторык, акадэмік, пісьменнік, грамадска-палітычны дзеяч (пра яго гл. у каментары да некралога «Памяці С. Палуяна», с. 303).
Працуючы шэраг гадоў у «Нашай Ніве», В. Ластоўскі блізка ведаў усіх яе супрацоўнікаў, у тым ліку Сяргея Палуяна, саму «кухню» газеты. Яго ўспаміны пра Палуяна ўвайшлі ў артыкул «Мае ўспаміны аб М. Багдановічу» (Крывіч. 1926. № 11 (1). С. 62-66), a таксама ў рукапісныя «Успаміны пра Янку Купалу» (захоўваюцца ў Рукапісным аддзеле Інстытута рускай літаратуры ў Пецярбургу, ф. 586, адз. зах. 116). Для дадзенага выдання ўрыўкі з гэтых успамінаў узяты з падрыхтаванай Я. Янушкевічам кнігі Вацлава Ластоўскага «бы браныя творы» (Мінск: Беларускі кнігазбор, 1997. С. 191-193,200-201).
Іван Замоцін.
[Перапіска Сяргея Палуяна з Максімам Багдановічам] (с. 139)
Замоцін Іван Іванавіч (1873-1942) — выдатны вучоны-літаратуразнавец, акадэмік Акадэміі навук БССР (1928), член-карэспандэнт AH СССР, доктар філалагічных навук, прафесар БДУ (з 1922 г.). Актыўна ўдзельнічаў у беларускім літаратурным працэсе, у выданні літаратурнай класікі (творы Максіма Багдановіча, Алеся Гаруна, Цёткі і інш.). У 1938 г. быў беспадстаўна арыштаваны за «беларускі нацыяналізм» і асуджаны на 8 год, памёр у турэмнай бальніцы. Рэабілітаваны ў 1956 г.
Звесткі пра перапіску Сяргея Палуяна з Максімам Багдановічам узяты з артыкула прафесара I. Замоціна «А/. А. Багдановіч.
Крытычна-біяграфічны нарыс» (Узвышша. 1927. № 2. С. 123-126), які затым увайшоўу падрыхтаваны пад яго кіраўніцтвам акадэмічны двухтомнік: Багдановіч Максім. Творы:у2т. Мінск, 1928.1. Замоцін бачыў і чытаў усе восем лістоў С. Палуяна да М. Багдановіча, што захоўваліся ў свой час у архіве паэта, які ў 1920-х гг. прывёз з Ніжняга Ноўгарада і перадаў у Акадэмію навук Беларусі Адам Ягоравіч Багдановіч. На жаль, гэтыя лісты страчаны ў час Вялікай Айчыннай вайны, і толькі з вуснаў 1. Замоціна мы можам ведаць пра іх сутнасць.
Пётр Бузук
Аб беларуска-ўкраінскім літарапіурным пабрацімстве (урывак) (с. 140)
Бузук Пётр Апанасавіч (1891-1938) — вучоны-мовазнавец, які валодаў бадай усімі еўрапейскімі мовамі, пісьменнік, літаратуразнавец. Доктар філалагічных навук (1924). Па запрашэнні рэктара БДУ У. Пічэты пераехаў з Адэсы ў Мінск і стаў працаваць на пасадзе прафесара першага беларускага ўніверсітэта. Адначасова выкладаў у Мінскім педінстытуце, потым стаў дырэктарам Інстытута мовазнаўства АН БССР. Апрача чыста мовазнаўчых пытанняў (лінгвістычная геаграфія Беларусі, беларуская мова сярод моў свету і інш.), распрацоўваў і літаратуразнаўчыя (творчасць беларускіх і ўкраінскіх пісьменнікаў, беларуска-ўкраінскія літаратурныя сувязі), займаўся літаратурнай творчасцю (пісаў вершы і апавяданні), з’яўляўся членам «Маладняка». У 1930 г. яго арыштавалі па абвінавачванні ў «нацдэмаўшчыне», часова быў выпушчаны на волю, затым зноў арыштаваны (1934), высланы на Поўнач, а ў 1938 г. расстраляны. Рэабілітаваны ў 1956 г.
КНІГІ ОНЛАЙН
