След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
Публіцыстыка
Пра нацыянальную школуў Беларусі (3 нагоды выхаду зборніка «Белорусскййучнтель»у Пецярбургу)* (с. 43)
Артыкул надрукаваны ў часопісе «Украі’нська Хата», 1909, № 5, с. 271-274. Подпіс — С. Полуян. Да яго далучана наступная рэдакцыйная заўвага: «3 прыемнасцю змяшчаем артыкул таварышабеларуса і будзем і далей сістэматычна адкрываць старонкі нашага часопіса для абмеркавання слраў беларускага адраджэння, зважаючы натое, што: 1) адраджэнне суседняга братняга народу цікавае і павучальнае для ўкраінцаў, і 2) жадаючы сваім часопісам канкрэтна дапамагаць у абмеркаванні чарговых спраў і задач беларускай свядомай інтэлігенцыі, якая не мае пакуль што свайго органа, прызначанага для гэтай ролі. Рэдакгіыя».
«Белорусскнйучнтель»— культурна-асветны часопіс, выдадзены ў лютым 1909 г. у Пецярбургу на сродкі настаўнікаў Віцебскай губерні. Выйшаўусяго адзін нумар. У праграме часопіса — пытанні ўсеагульнай адукацыі, рэформа народнай школы, распрацоўка методыкі навучання і выхавання, праблемы выкладання ў школе на роднай мове і г. д.
1 Маецца на ўвазе Уласау Аляксандр Мікітавіч (1874-1941), беларускі грамадскі дзеяч, публіцыст, выдавец, рэдактар газеты «НашаНіва» ў 1906-1914 гг.
2 «Загляне contja і ў наша ваконца» — беларускае выдавецкае таварыства, якое працавала ў Пецярбургу з 1906 па 1914 г. За час свайго існавання выдала каля 40 назваў кніг на беларускай мове агульным тыражом звыш 100 тысяч асобнікаў, у тым ліку творы В. Дуніна-Марцінкевіча, Ф. Багушэвіча, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Змітрака Бядулі, Цішкі Гартнага і інш.
3 «Белорусское обіцество» — рэакцыйнае таварыства праваакцябрысцкага вялікадзяржаўна-шавіністычнага кірунку, якое ў 1909 г. узнікла ў Вільні. Выступала супраць беларускага перыядычнага друку і кнігадрукавання, беларускай мовы і літаратуры. Рупар таварыства — штотыднёвік «Белорусскйй вестнйк».
4 Русава Соф ’я Фёдарауна (1856-1940) — украінская грамадская дзяячка, педагог і публіцыст, адна з заснавальніц і рэдактараў украінскага педагагічнага часопіса «Світло». Зацікаўлена пісала і пра беларускі культурны рух («Адраджэнне беларускай літаратуры» (Познанне Росснн. 1909. Кн. 3); рэцэнзія на «Беларускі песеннік з нотамі для народных і школьных хораў» (Світло. 1911. № 7) і інш.). У рэцэнзіі на«Беларускі каляндарна 1912 год» (Світло. 1912.№5) цёплым словам згадала і «вядомага пісьменніка» Сяргея Палуяна.
5 «Крестьянйн» — віленскае чарнасоценнае таварыства, выдавала ў 1908-1915 гг. часопіс пад такой самай назвай. 3 вялікадзяржаўных шавіністычных пазіцый выступала супраць беларускага нацыянальна-вызваленчага руху, трэціравала палякаў і яўрэяў. Кавалюк — адзін з арганізатараў і кіраўнікоў гэтага таварыства.
3 нашага жыцця (с. 47)
Гэтая назва аб’ядноўвае чатыры розныя па часе друкавання, але блізкія па тэме артыкулы, напісаныя С. Палуянам у перыяд яго працы ў газеце «Наша Ніва». Друкаваліся ў «Нашай Ніве» ў 1909 г.: першы — у № 35-36, 3/16 верасня, другі — у № 38, 17/30 верасня,
трэці — у № 39, 24 верасня / 7 кастрычніка, чацвёрты — у № 5152, 17/30 снежня. Апрача таго, другі артыкул пад назваю «Што рабіць?» перадрукаваны ў «Беларускім календары “Нашае Нівы” на 1912 год» (Вільня, 1912, с. 78-79; подпіс — С. Палуян). С. Палуян сваімі артыкуламі распачаў у «Нашай Ніве» рубрыку «3 нашага жыцця». Артыкулы іншых аўтараў у гэтай рубрыцы газеты друкаваліся і пасля смерці пісьменніка.
1 С. Палуян цытуе па памяці словы з «Прадмовы» Францішка Багушэвіча да зборніка «Дудка беларуская» (1891). У арыгінале яны гучаць крышку інакш: «Не пакідаііце жмовы нашай беларускай, каб неўмёрлі!»
Першая беларуская вечарынка (с. 54)
Надрукавана ў «Нашай Ніве», 1910, № 8, 18 лютага / 2 сакавіка. Гэта першы водгук на вечарынку, апісанне якой сустракаецца і ў артыкуле С. Палуяна «Беларускія вечарыны», апублікаваным ва Украіне (гл. с. 95).
1 «/7 а рэвізіі» — твор вядомага ўкраінскага драматурга і акцёра, аднаго з заснавальнікаў украінскага прафесійнага тэатра Марка Лукіча Крапіўніцкага (1840-1910).
2 Рагоўскі Людамір Міхал (1881-1954) — польскі кампазітар і дырыжор, які да рэвалюцыі працаваў у Вільні, быў цесна звязаны з беларускім культурным рухам, апрацоўваў беларускія народныя песні, напісаў музыку на верш Янкі Купалы «А хто там ідзе?».
3 Г. зн. аранжыраваў.
4 Маецца на ўвазе Буйніцкі Ігнат Цярэнцьевіч (1861-1917) — выдатны дзеяч беларускай культуры, акцёр, рэжысёр, заснавальнік беларускага прафесійнага тэатра.
Этнаграфічны вечар у Вільні (с. 56)
Надрукавана ў «Нашай Ніве», 1910, № 10, 4/17 сакавіка. Пра гэты вечар С. Палуян прыгадвае ў артыкуле «Беларускія вечарыны».
1 «Вйленскйй Вестнйк» — шавіністычнае перыядычнае выданне. Выходзіла да рэвалюцыі ў Вільні на рускай мове.
2 «Нмператорское русское музыкалыюе обтество» — таварыства, арганізаванае ў Расіі ў 1859 г. для матэрыяльнай і творчай дапамогі кампазітарам і музычным выканаўцам, ддя прапаганды музыкі.
Віленскія газеты аб беларускай вечарынцы (с. 57)
Надрукаванаў«Нашай Ніве», 1910, № 9,25 лютага/10 сакавіка. Допіс гэты працягвае тэму папярэднягаартыкула — пра беларускую вечарынку, якая адбылася 12 лютага 1910 г. у Вільні.
1 «Viltis» — літоўская газета. Выдавалася дарэвалюцыі ў Вільні. Прыхільна ставілася да беларускага нацыянальна-вызваленчага руху. У 1910 г. (№ 100) надрукавала артыкул класіка літоўскай літаратуры Людаса Гіры «3 беларускай літаратуры».
2 «.Kurjer Litewski» — газета ліберальнага напрамку, выходзіла на пачатку XX ст. у Вільні.
3 «Goniec Wilenski» — польская шавіністычная газета, якая выдавалася на пачатку XX ст. у Вільні.
4 «Вйленскйй Вестнйк» — гл. заўвагу да артыкула «Этнаграфічны вечар у Вільні».
5 «Северо-западный Голос» — рускае выданне ліберальнага кірунку, якое выходзіла ў Вільні на пачатку XX ст.
6 «Наша Копейка» — штодзённае перыядычнае выданне, разлічанае ў першую чаргу на дробных гандляроў і рамеснікаў. Выдавалася да рэвалюцыі ў Вільні на рускай мове.
Нацыянальнае адраджэнне чувашоў (с. 59)
Надрукавана ў «Нашай Ніве», 1909, № 39, 24 верасня / 7 кастрычніка, пад псеўданімам С. Ясеновіч.
1 «Хыпар» (у публікацыі С. Палуяна назва газеты недакладная: «Хыпор») — першая газета на чувашскай мове, выдавалася са студзеня 1906 па чэрвень 1907 г. На яе старонках друкаваліся такія прагрэсіўныя пісьменнікі таго часу, як М. Акімаў, Т. Тымкі, М. Паларусаў-Шэлябі і інш. «Хыпар» у перакладзе на беларускую мову азначае не «газета», як піша С. Палуян, а «весці».
Пасля публікацыі ў «Лістах у будучыню» гэты артыкул С. Палуяна ў перакладзе на чувашскую мову, як і рэцэнзія на саму кнігу, былі апублікаваны ў Чувашыі (гл.: Юмарт Г. Белорус пйсателё — чавашсем ^йнчен // Коммунйзм Ялаве (Чебоксары). 1987. Январь, 11).
Якуцкі нацыянапьны рух (с. 61)
Надрукавана ў «Нашай Ніве», 1909, № 43, 22 кастрычніка / 4 лістапада, пад псеўданімам С. Ясеновіч. Гэты артыкул С. Палуяна атрымаў у Якуціі шырокі розгалас: пра яго неаднойчы пісалі, яго
цытавалі, перакладалі на якуцкую мову (гл.: Барковскйй Алесь. Сергеіі Полуян. Якутское нацнональное двйженйе. Койданово: Кольвіна [Б. г.].
1 У публікацыі «Нашай Нівы» надрукавана памылкова: 1950год.
2 У арыгінале недакладна: тойаны. Трэба — таёны.
Аб беларускім наііыянальным адраджэнні (с. 62)
Надрукавана ў «Нашай Ніве», 1909, № 46, 12/25 лістапада. Пытанні духоўнага адраджэння г. зв. малых нацый асабліва хвалявалі С. Палуяна, яны знайшлі ўвасабленне ў яго артыкулах «Нацыянальнае адраджэнне чувашоў», «Якуцкі нацыянальны рух» і інш.
Гэты нумар «Нашай Нівы» друкуе шэраг віншавальных матэрыялаў (Янкі Купалы, М. Багдановіча, А. Паўловіча і інш.) у сувязі з трохгадовым юбілеем выхаду газеты ў свет. Адразу пад артыкулам змешчаны статыстычныя дадзеныя колькасці змешчаных у ёй матэрыялаў, падлікам якіх, магчыма, займаўся таксама і С. Палуян: «За тры гады жыцця “Нашае Нівы ” было ў ёй выдрукавана: 906 карэспандэнцый з 489розных вёсак імястэчак Беларусі; 246 вершаў 61 песняра і 91 апавяданне 36 розных пісацеляў».
1 «Завірухай», «палітычнай завірухай» С. Палуян звычайна называў падзеі рэвалюцыі 1905-1907 гг.
2 Маюцца на ўвазе культурна-асветныя арганізацыі тыпу пецярбургскага «Круга беларускага» (уГурток беларускай народнай асветы»), які выдаў на сабраныя ахвяраванні «Вязанку» Янкі Лучыны (1903), «А7т7»(І904) і два нелегальныя гектаграфічныя зборнікі — «Калядную пісанку» і «Велікодную пісанку» (1904).
3 Аўтар артыкула мае на ўвазе Беларускую рэвалюцыйную грамаду (1902-1906) ) і Беларускую сацыялістычную грамаду (19061918) — нацыянальныя партыі леванародніцкага кірунку.
4 «Загляне сонца і ў наша ваконца» (1906-1914) — беларускае выдавецкае таварыства (гл. заўвагу да артыкула «Пра нацыянальную школу ў Беларусі», с. 281).
5 «Беларускі лемантар, або Першая навука чытання» (1906) Каруся Каганца, першая кніга, якую выпусціла суполка «Загляне сонца і ў наша ваконца». «Першае чытанне для дзетак беларусаў» Цёткі было другой кнігай, выдадзенай суполкай у 1906 г.
6 «Мінчук» — беларускае выдавецкае таварыства. Працавала ў 1906-1908 гг. у Мінску.
7 «Наша Хата» (1907-1911) — віленскае кнігавыдавецкае таварыства. Выпусціла шэсць беларускіх кніг агульным тыражом 15 тысяч асобнікаў, у тым ліку «Другое чытанне для дзяцей беларусаў» Якуба Коласа, «Тарас на Парнасе», «Архіп і Лявонка» Максіма Горкага і інш.
Кулыпурнае значэнне малых нацый (с. 65)
Артыкул апублікаваны ў «Нашай Ніве», 1909, № 47, 19 кастрычніка / 2 лістапада. 1 па ідэйнай скіраванасці, і па стылю ён непасрэдна суадносіцца з цыклам газетных матэрыялаў пра «малыя нацыі», пра неабходнасць падтрымкі іх культуры, ідэнтычнасці, аб чым пісаць у газеце восенню 1909 г. выпала на долю С. Палуяна: «Нацыянальнае адраджэнне чувашоў» (№ 39), «Якуцкі нацыянальны рух» (№ 43), «Аб беларускім нацыянальным адраджэнні» (№ 46). Асобныя з гэтых артыкулаў былі падпісаны псеўданімам С. Ясеновіч (першыя два), астатнія ішлі без подпісу.
Лісты з Украіны (с. 67)
Гэта сістэматызаваны агляд культурна-гістарычнага жыцця ўкраінскага народа пачатку XX ст., беларуска-ўкраінскіх літаратурных сувязей. Ён насычаны багатым фактычным матэрыялам, прасякнуты духам братэрскай павагі даУкраіны і яе культуры. Распачаў у «Нашай Ніве» газетную рубрыку «Лісты з Украіны» ЯнкаЖурба, які ў той час жыў на Чарнігаўшчыне, вучыўся ў Глухаўскім настаўніцкім інстытуце. Усяго ў 1909-1910 гг. з’явілася дванаццаць «лістоў». Першыя чатыры напісаў Янка Журба: лісты 1 — 1909, № 13-14; 2 — № 15; 3—№ 16; 4 — № 19. Астатнія, пачынаючы з пятага, як засведчыў К. Езавітаў (гл. яго артыкул «Сяргей Палуян і яго пара», с. 219), належаць С. Палуяну. Гэта лісты: 5 (1909, № 23, 4/13 чэрвеня), 6 (1909, № 25, 18 чэрвеня / 1 ліпеня), 7 (1909, № 26, 25 чэрвеня / 8 ліпеня), 8 (№ 33,13/26 жніўня), 9 (1909, № 34,20 жніўня / 2 верасня), 10(1909, №42, 15/28 кастрычніка), 11 (1910, №8, 18 лютага/2 сакавіка) і 12(1910, № 11, 11/24 сакавіка).
КНІГІ ОНЛАЙН
