След, вечна жывы
Творы. Успаміны. Прысвячэнні. Даследаванні
Сяргей Палуян
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 336с.
Мінск 2018
Зб. Анапрэенка Я. Душой і сэрцам — з беларусамі II Маяк Палесся (Брагін). — 2014. — 8 ліст.
37. Славутыя землякі: адной з вуліц Брагіна плануецца надаць імя Сяргея Палуяна // Маяк Палесся. — 2015. — 17 крас.
38. Будовіч-Барадуля Т «Ты быў, як месяц, адзінокі...»// ЛіМ. — 2015. — 16 кастр. — С. 6.
39. Кабржыцкая Т, Рагойша В. Зінаіда Дзярабіна, пляменніца Сяргея Палуяна: «Сяргей быў вельмі ўпарты, заўсёды даводзіў сваё...» // ЛіМ. — 2015. — 23 кастр.
40. Чарнякевіч Ц. Матэрыялы ла біяграфіі пісьменнікаў нашаніўскага часу (паводле ф. 368 Літоўскага цэнтральнага дзяржаўнага архіва) // Асоба і Час : беларускі біяграфічны альманах. — Мінск : Лімарыус, 2015. — Вып. 6.
41. Вабішчэвіч Т. Гістарыяграфічнае значэнне і пошукавы патэнцыял артыкула «Сяргей Палуян і яго пара» Кастуся Езавітава // Роднае слова. — 2015. — № 10; 2016. — № 2, 3.
42. Вабішчэвіч Т. Дзённік Аляксандра Няпрыцкага-Граноўскага як новая крыніца жыццяпісу Сяргея Палуяна // Роднае слова. — 2016. — № 11, 12.
43. Стома Л. Сцежкамі Сяргея Палуяна // Калінкавіцкія навіны. — 2017. — 30 чэрв.
44. Панізнік С. Як месяц — адзінокі // Светлымі дарогамі братэрства: знаёмствы, адкрыцці, дыялогі / уклад. В. Рацэвіч; прадм. В. Казакова. — Мінск: Звязда, 2017.
КАМЕНТАР
«След, вечна жывы» — яшчэ адно, пасля «Лістоў у будучыню» (1986), выданне твораў Сяргея Палуяна. Новае выданне, значна адрознае ад папярэдняга. Укладальнікі кнігі імкнуліся па мажлівасці сабраць усё, што ў свой час было апублікавана пісьменнікам у беларускай і ўкраінскай перыёдыцы («Наша Ніва», «Рада», «Украінська Хата»), паказаць, як адгукнуліся на яго смерць і што сказалі пра яго сучаснікі, як яго асоба ўшанавана ў мастацкіх творах. Праведзена зверка ўсіх публікацый з першакрыніцамі, зроблены належныя моўныя ўдакладненні, запоўнены купюры папярэдняга выдання. Зменена структура кнігі, значна ўзбагачаны раздзелы ўспамінаў, прысвячэнняў і інш. Вынікі паглыбленага аналізу жыццёвага і творчага шляху С. Палуяна рэалізаваны ў раздзелах «Слядамі неафіта», «Жыццяпіс Сяргея Палуяна (паводле апошніх рэканструкцый»), «Шырыня дыяпазону падзвіжніцкай працы Сяргея Палуяна», якія ўвайшлі ў склад аналітычнага матэрыялу Т. Кабржыцкай і В. Рагойшы «Неафіт Адраджэння».
На жаль, многае са спадчыны С. Палуяна дагэтуль не знойдзена, а магчыма, страчана для нас назаўсёды. Як вядома са слоў сучаснікаў дачасна памерлага пісьменніка, ён, апрача публіцыстычных і крытычных артыкулаў, пісаў вершы, апавяданні, п’есы, укладаў хрэстаматыю па беларускай літаратуры, збіраў матэрыялы па гісторыі Беларусі і інш. He адшуканы пакуль што і лісты С. Палуяна (апрача дзвюх невялікіх паштовак, знойдзеных апошнім часам Ц. Чарнякевічам у Вільнюсе ў фондах Літоўскага цэнтральнага дзяржаўнага архіва). У той жа час толькі ў адным архіўным зборы М. Багдановіча, які да Вялікай Айчыннай вайны захоўваўся ў АН БССР, было восем палуянаўскіх лістоў і два лісты яго стрыечнага брата 1. Бахонкі. Удзячны за ўвагу і падтрымку, выказаную ў лістах даяго, М. Багдановіч паслаўС. Палуяну свой фотаздымак з наступным вершаваным надпісам:
Я, нядужы, бясскрыдлы паэт, Помню, раз пазабыў сваё гора, Боў той час атрымаў ваш прывет. Я— нядужы, бясскрыдлы паэт: Мо не выскажа вам трыялет, Дык хоч гэты партрэт хай гавора, Як нядужы бясскрыдлы паэт На гадзіну забыў сваё гора.
3 шчырым паважаннем М. Багдановіч. Яраслаў, 9.11.1910 г.
Будзем спадзявацца, што з цягам часу хоць бы некаторыя з невядомых цяпер твораў С. Палуяна, у тым ліку яго лісты, будуць адшуканы і вернуты чытачу.
Тэксты ў гэтым выданні, разлічаным на шырокага чытача, падаюцца паводле норм сучаснай арфаграфіі і пунктуацыі. Асаблівасці аўтарскай лексікі захоўваюцца. Пры наяўнасці ў першапублікацыях некалькіх лексічных варыянтаў (напрыклад, часопіс і часопісь) перавага аддаецца тым, якія адпавядаюць нормам сучаснай літаратурнай мовы.
Пераклад на беларускую мову матэрыялаў з украінскай і рускай моў, пазначаных у каментары зорачкаю *, зроблены В. Рагойшам. Назвы публікацый, заключаныя ў квадратныя дужкі, дадзены ўкладальнікамі выдання.
Кабржыцкая Таццяна, Рагойша Вячаслаў.
Неафіт Адраджэння (с. 5)
Кабржыцкая Таццяна Вячаславаўна (нар. у 1941) — беларуская пісьменніца і педагог, сябра Саюза пісьменнікаў Украіны. Кандыдат філалагічных навук, дацэнт. Заслужаны работнік БДУ. Лэдзі ордэна Княгіні Вольгі. Даследчыца ўкраінскай літаратуры і беларуска-ўкраінскіх літаратурных сувязей. Перакладчыца твораў М. Багдановіча. В. Быкава, У. Караткевіча і некаторых іншых беларускіх пісьменнікаў на ўкраінскую мову і ўкраінскіх (казачны эпас, Б. I. Антоныч і інш.) — на беларускую. Аўтар манаграфічнага даследавання « Дзве Радзімы — Украіна і Беларусь — пад міратворчымі крыламі буслоў» (2011). Ініцыятар, навуковы кіраўнік і сааўтар шэрагу вучэбных дапаможнікаў для студэнтаў: «Фальклор
і літаратура: феномен беларуска-польска-ўкраінскага культурнага сумежжа» (2011), «Нарысы суседазнаўства: Украіна, Польшча ў прасторы і часе вачыма беларусаў» (2012), «Гісторыя ўкраінскай літаратуры: украінска-беларуска-польскія літаратурныя дыялогі» (Ч. 1 — 2012; Ч. 2 — 2014), «Украінская літаратура: хрэстаматыя. У пяці частках» (Ч. 1 — 2004; Ч. 2 — 2009; Ч. 3 — 2014), «Наш і не наш Сяргей Пясецкі» (2014) і інш.
Рагойша Вячаслау Пятровіч (нар. у 1942) — беларускі пісьменнік і педагог, сябра Саюза пісьменнікаў Украіны. Доктар філалагічных навук, прафесар. Заслужаны работнік БДУ. Кавалер ордэна Францыска Скарыны. Тэарэтык і гісторык літаратуры, вершавання, мастацкага перакладу, даследчык беларуска-іншанацыянальных, у тым ліку беларуска-ўкраінскіх, літаратурных узаемасувязей. Перакладчык паэтычных і празаічных твораў I. Франко, Лесі Украінкі, М. Кацюбінскага, Б. I. Антоныча, А. Ганчара, Д. Паўлычкі, У. Яварыўскага і інш. на беларускую мову. Аўтар кніг «Тэорыя літаратуры ў тэрмінах» (2001), «Паэтычны слоўнік» (Выд 3-е — 2004), «Беларускае вершаванне» (2010), «Мой Трыглаў. Кніга пра Янку Купалу, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча» (2012) і інш. У сааўтарстве з Т. Кабржыцкай уклаў «Лісты ў будучыню» (1986) Сяргея Палуяна, выдаў кнігі «Карані дружбы: Беларуска-ўкраінскія літаратурныя ўзаемасувязі пачатку XX стагоддзя» (1976), «Слядамі знічкі. Пра Сяргея Палуяна»(1990), «Украінская літаратура іўкраінска-беларускія літаратурныя ўзаемасувязі» (Ч. 1 — 2012; Ч. 2 — 2015; Ч. 3—2016).
Даследаванне«Неафіт Адраджэння» раскрывае лёс С. Палуяна ў часава-прасторавым кантэксце гісторыка-філасофскіх, эстэтыкакультурных складнікаў фарміравання мастацкага свету беларускага пісьменства на пачатку XX ст. Напісанае з улікам навейшых літаратуразнаўчых канцэпцый, яно змяшчае часткова і матэрыял уступнага артыкула «Ускрылены рэвалюцыяй» да кнігі Сяргея Палуяна «Лісты ў будучыню» (Мінск, 1986. С. 6-30).
НЕШТОДЗЁННЫ ПАГЛЯД
Гэты раздзел кнігі склалі апавяданні, публіцыстычныя артыкулы, працы па гісторыі беларускай літаратуры, рэцэнзіі С. Палуяна на асобныя беларускія і ўкраінскія выданні. Тэксты размешчаны ў тэматычна-храналагічным парадку і вылучаны ўчатыры падраздзе-
лы: 1) Мастацкія творы. 2) Публіцыстыка. 3) Гісторыя літаратуры. Крытыка. 4) Лісты.
Частка друкаваных твораў пісьменніка падпісана сапраўдным прозвішчам, большасць з іх — псеўданімамі ці крыптанімамі: С. Ясеновіч, П. Ян, С. П., П. і інш. Некалькі публікацый змешчаны ў «Нашай Ніве» без подпісу. Прыналежнасць іх С. Палуяну ўстанаўліваецца на аснове тэксталагічнага аналізу (тэматычная, моўнастылёвая блізкасць іх да аўтэнтычных палуянаўскіх матэрыялаў і інш.) і дэдуктыўнага пошукавага метаду (шляхам паступовага звужэння кола магчымых аўтараў). Прымаюцца таксама пад увагу адносіны кіраўнікоў газеты «Наша Ніва», прадстаўнікоў г. зв. «верхняй палаты», да С. Палуяна, які выконваў разам з Ядвігіным Ш. «усю штодзённую работу рэдакцыі», трымаў «шчыльную сувязь з чытацкімі нізамі», але, тым не менш, не мог паставіць пад асобнымі публікацыямі свайго сапраўднага прозвішча: «“верхняя палата” строга прытрымлівалася лініі нераскрывання сваіх супрацоўнікаў, каб манаполія прадстаўніцтва руху была выключна ў яе руках» (гл. пра гэта ўспаміны Вацлава Ластоўскага). Бадай, адзін Максім Багдановіч адваяваў сваё права, у тым ліку і з дапамогай С. Палуяна, падпісваць усе свае публікацыі ў «Нашай Ніве» ўласным прозвішчам.
Мастацкія творы
Хрыстос Уваскрос! (с. 38)
Гэты версэт, як і апавяданне «Вёска», быў надрукаваны ў «Нашай Ніве» пасля смерціС. Палуяна(1910.№ 16-17,15(28) красавіка). Уваходзіў таксама ў кнігу «Дыяменты беларускага прыгожага пісьменства: Зборнік абраных твораў В. Дуніна-Марцінкевіча, Мацея Бурачка, Ядвігіна Ш., Я. Коласа, Я. Купалы, С. Палуяна, М. Багдановіча, 3. Бядулі і А. Гаруна» (Кіеў: Бел. выдавецтва «Зорка», 1919. С. 63-65).
У версэце «Хрыстос Уваскрос!», дзе, па словах М. Багдановіча, «наўсім працягу б ’еццахваля напружанага пачуцця», С. Палуян у міфалагічна-рэлігійнай форме ўвасобіў глыбокі сацыяльны змест— ідэю духоўнага адраджэння роднага народа, «уваскрэсення» яго з грамадскага небыцця. Такая форма мастацкага выяўлення, з аднаго боку, была цалкам даступнай для ўспрымання тагачаснага чытача,
добра знаёмага з рэлігійнай міфалогіяй і абраднасцю, аз другога— дазваляла абысці царскую цэнзуру. Так учынялі ў той час многія беларускія пісьменнікі — Ф. Багушэвіч, Цётка, Янка Купала, Якуб Колас і інш. Дарэчы, у Янкі Купалы ёсцьверш, напісаны ў 1911 г., з той самай назвай — <.<Хрыстос васкрос» — і аналагічным вызваленчым пафасам (гл.: Купала Янка. Поўны збор твораў: у 9 т. Мінск, 1997. Т. 3. С. 51-52). Вось яго заключная страфа:
Хрыстос васкрос!.. К табе, о Божа, I я ў дзень гэты просьбу шлю: Хай Беларусь, мая старонка, Ўваскрэсне к вольнаму жыццю!
1 Гэтыя і наступныя два вершаваныя радкі запазычыў С. Палуян з вершаЯнкі Купалы «Вялікдзень», які быў напісаны 23 сакавіка 1909 г. і апублікаваны ў «Нашай Ніве» (1909. № 13-14, 26 сак. / 8 крас.).
Вёска (с. 40)
Спачатку апавяданне было змешчана ў кіеўскім часопісе «Украінська Хата», 1910, № 6, с. 381-382, у перакладзе на ўкраінскую мову Мікіты Шапавала. Перадрукоўваецца з «Нашай Нівы», 1910, № 43, 21 кастрычніка, дзе ўпершыню апублікавана ў арыгінале з падзагалоўкам «3 цыклу “Забраны край”».
КНІГІ ОНЛАЙН
