Усё наваколле азарала полымя. П. П е с т р а к. Сонна залаціла верхаві-ны толькі самых высокіх гор. У. К о р б а н. АСЕННІ, ВОСЕНЬСКІ. Ад ветру асенняга хіліц-ца колас, змаўкае над нівамі радасны голас... М. Т а н к. А за акном чорная ноч, гу-дуць, завываюць в о с е н ь-с к і я ветры. М. Л ы н ь к о ў. АСЕЦЬ, ВОСЕЦЬ, КЛУНЯ. Вячэралі ў кухні без Ануп- рэя: ён начаваў у асеці, дзе сушыўся лён. М. М а ш а р а. Сохла паўдзённае паветра, з-пад ног падымаўся пыл, і ад жмені каласоў несла дымнай в о с е ц ц ю... М. Н і к а н о в і ч. Ды вы з канём? дык заяз-джайце, вось тут пад клу-н я ю стаўляйце, сюды, за гэты стог саломы! Я. К о л а с. АСЕЛ, ІШАК. А слу з напоўненай машною леў акаваны лапы ліжа... Я. К у п а л а. Я ў пустыні, канешне, вяр-блюда шукаў, а сустрэў, як на смех, аднаго і ш ака. A. В о л ь с к і. АСІЛАК, СІЛАЧ, ЗДАРА-ВЯК, ЗДАРАВІЛА, ЗДАРА-ВЕЦ, ВОЛАТ, АТЛЕТ; БУ-ГАЙ (перан.). Ад голаду нават і ён, ка-лісыіі проста асілак, тут неўзабаве адчуў, што не можа хадзіць. Я. Б р ы л ь. Сам не сілач, ён любіў ад-шукоўваць у людзей кантрасты паміж кволай знешнасцю і моцным духам. У. К а л е с н і к. Ен быў не тое каб з д а р а-в я к, але дужы, шырокай кос-ці чалавек. I. Ч ы г р ы н а ў. За ім я бачу нечыя шырокія плечы і цвёрды крок. Праз хвіліну я пазнаю калгаснага здаравілу, сакратара пар-тыйнай ячэйкі, каваля Антона, а за ім Грыбаля. Я. С к р ы-г а н. На ўсім гэтым няшчасці грэ-лі рукі хабарнікі, раскашава-ліся з д a р а ў ц ы, якія хава-ліся ад пазіцый пад сцяг дапа-могі бежанцам. М. Л у ж а н і н. He вылучаецца нічым — ні сілай волата, ні ростам. А. Астрэйка. 3 суседняга пакоя выншаў стройны, рослы, гадоў двацца-ці трох, атлет з правільнымі рысамі твару... А. Карпюк. 44 Гэтакі, пане ты мой, б у-гай — белабілетнік... Колькі табе каштавала? I. Г у р с к і. АСІНАВЫ Іпра драўніну: АСОВЫ: Слімак як стаяў, так і асеў увесь, затрапятаўшыся, як а сіна в ы ліст. М. Л ы н ь-к о ў. Мы грэліся каля пячуркі, у якой млява, з трывожным па-піскваннем, дыміліся а с о в ы я галавешкі. М. X в е д а р о в і ч. АСІПНУЦЬ, АХРЫПНУЦЬ. Вар’ят Гітлер аж а с і п, за-клікаючы да паходу на каму-нізм. Р. Сабаленка. Боганчык зусім а х р ы п, крычучы. I. П т а ш н і к а ў. АСКЕТ, ПУСТЭЛЬНІК; МА-НАХ (перан.). Каб спакусіць святых а ске-таў, шатан прымаў аблічча жанчыны. Я. К о л а с. Калега — манах. Ен лю-біць глуш і адзіноцтва і хо-ча жыць пустэльнікам. ЯК о л а с. АСЛАБЕЦЬ, САСЛАБЕЦЬ, АСЛАБНУЦЬ, САСЛАБНУЦЬ, АБЯССІЛЕЦЬ, ЗНЯСІЛЕЦЬ, ЗНЯСІЛІЦЦА, ЗАНЯДУ-ЖАЦЬ, АБНЯДУЖАЦЬ, ЗНЯ-ДУЖЫЦЦА, ЗМАГЧЫСЯ, ЗАНЕМАГЧЫ, ЗНЕМАГЧЫ, АБНЕМАГЧЫ, АБНЕМАГ-ЧЫСЯ, ЗНЕМАГЧЫСЯ, АК-ВОЛЕЦЬ, СТАМІЦЦА, УТА-МІЦЦА, ПРЫТАМІЦЦА, ЗА-ТАМІЦЦА, НАТАМІЦЦА, ЗМАРЫЦЦА, ЗАМАРЫЦЦА, ЗАДЫХАЦЦА, ЗВЕРАДЗІЦ-ЦА, УВЕРАДЗІЦЦА, ПЕРА-ВЕРАДЗІЦЦА, ЗМАРДАВАЦ-ЦА, СПРАЦАВАЦЦА, НАРА-БІЦЦА, ПЕРАРАБІЦЦА, ЗА-ПАРЫЦЦА, ПАДАРВАЦЦА, НАДАРВАЦЦА, НАДЛАМАЦ-ЦА, ПАДКАСІЦЦА, НАЦЯ- ГАЦЦА, ЗНЯБЫЦЦА, ЗДА-РОЖЫЦЦА, ПРЫСТАЦЬ, ПРЫТУПАЦЦА, ПРЫБІЦЦА, ЗАЦЯГАЦЦА, ЗДАЦЦА, ЗДАЦЬ, ДАЦЦА, ЗНІБЫТ-КАВАЦЦА, СТРАЦІЦЬ СІ-ЛЫ □ ВЫБІЦЦА 3 СІЛЫ, ВЫБІЦЦА 3 СІЛ, ЗБІЦЦА 3 НОГ, ЗВАЛІЦЦА 3 НОГ, HE ЧУЦЬ РУК. Там ужо зусім аслабеў. Забівала дух, халодны пот змачыў яго ўсяго. КЧ о р-н ы. He дзеля таго саслабела яна, што галодная была... Я д в і г і н Ш. Па ўсім відаць, што саюзні-кі хочуць, каб мы а с л а б л і, a потым яны прадыктуюць нам свае ўмовы. I. Г у р с к і. Ногі мае ад стомы ўжо адзервянелі і не гнуцца ў ка-ленях — так с а с л а б л і і са-млелі. Б. С а ч а н к а. Душы сільныя а б я с с і л е-л і... ЯК у п а л а. На пятыя суткі ён так з н я-сілеў, што не мог узняцца з зямлі. М. Т к а ч о ў. Што ні крок —• то па пояс, па грудзі ў снег, знясіліў-ся ўшчэнт. I. Мележ. Ці, можа, папраўдзе падума-ла, што ад работы я заня-д у ж а л а? Я. С к р ы г а н. У Турка ад напружання мле-лі рукі, — здавалася, яшчэ праз дзесяць хвілін ён зусім абнядужае і выпусціць немца. В. Б ы к а ў. Відаць, знядужыўся ад паездак па атрадах... М. Т к а-ч о ў. Начальства з дарогі. 3 м а г-л о с я... A.. К у л я ш о ў. Ці то ўжо занемагла, ці ногі адняло ад радасці, але ж не ступіла насустрач, нават і рук не працягнула. ЯБ р ы л ь. Але і мы з не магл і. Сіл мала засталося ў целе... В. Б ы-к а ў. 45 Але калі а б н я мо г дзед — бацькаў і дзядзькаў бацька — дык тады выразна чакалі, каб ён хаця хутчэй апаражніў ха-ту. КЧ о р н ы. А жонка мая апошнім часам зусім абнемаглася, ані не здолее. Б. С а ч а н к а. Хомка знямогся і ледзь пераступаў нагамі. М. Г а р э ц-к і. Вельмі ж акволелі вы гэ-та, бо не чулі, як і прывезлі вас, як і нагу перавязаў фель-чар. П. Г а л а в а ч. Канчаецца шлях мой, era-Mi ў с я я дужа, ніхто ж мне не скажа: прысядзь! ЯКолас. У т а м і ў с я, вараненькі, ідзе, спатыкнецца... ЯКупала. Але ж, мабыць, госці нейкія далёкія, пэўна, п р ыт а міл і-с я? У. Д у б о ў к а. Затаміўся хлопчык бегу-чы, аж расчырванеўся... Я. К о-л а с. Ходзячы па алеях ад дрэва да дрэва, мы так нат а мілі-с я, што калі паднялося высо-ка ў неба сонца і пачало пры-пякаць, мы не маглі перастаў-ляць ног. Б. С а ч а н к а. Конь з м а р ы ў с я, бегчы да-лей ужо сіл не мае. А. П а ў-л о в і ч. Урэшце замарыліся і селі. Б. С а ч а н к а. Мне то нічога, а дзед адразу з а д ы х а ў с я: узгорак тра-піўся надта круты. А. Я к і м о-в і ч. Уставай! Зверадзіўся вельмі! Ц. Г а р т н ы. А што ж, няхай патроху пры-вучаецца да работы. Вельмі, думаеш, ён там увярэдзіц-ц a? КК р а п і в а. He пераверадзішся надта, калі занясеш. А. П а л ь-ч э ў с к і. Бацька дык з м а р д а в а ў-с я за дзень, з ног зваліўся. I. Пташнікаў. Спрацаваліся без му- жыкоў, пагараваліся! Б. М і-к у л і ч. Н а рабілася так, што ішла цёмным балотам к свай-му агеньчыку як не сваімі нагамі. I. М е л е ж. Хіба ж ён перарабіўся! Яму і зносу не будзе, сто га-доў пражыве... А. Ч а р н ы ш э-в і ч. Ты вось што, Амяльян, бя-ры вілы ў рукі ды на стог. A то вунь Даніла з Янкам удвух запарыліся. A. A cine н к а. Хіба няма каму памагчы? Можаш паоарвацца. П. П е с т р а к. Але выйшаў бензін. Н a da-pea ў с я і змоўк, нібы мёрт-вы, матор. A. В о л ь с к і. Ну, я дужэйшы, устаяў, ён надламаўся, улюбіўся, ну і пакаціўся... А. Петрашке-в і ч. Была слабенькай, а потым такі перапалох, смерць маці... Ну, і зусім падкасілася. М. Т к а ч о ў. Аднак лажыся і ты, ды і мне пара адпачыць, нацягаўся за дзень. М. Л ы н ь к о ў. Ян зусім з н я б ы ў с я, ледзь-ве ходзіць. А. Ч а р н ы ш э в і ч. Яна здарожылася. Ня-хай адпачне, тады будзе есці. КЧ о р н ы. Тры мілі — не смех! Конік худы — прыстаць можа. Я. К у п а л а. Прытупаўся маскаль, не можа ісці далей... К а з к а. Валодзькін зусім ужо п р ы-б і ў с я і ледзьве-ледзьве клы-паў... В. Б ы к а ў. Якаў адчуў, што дарэшты зацягаўся; не насілі ногі. А. Ч а р н ы ш э в і ч. Штосьці здаўся без пары, слаб стаў ранавата. А. Б я л е-в і ч. Бачачы, што мы з Саўкам зусім даліся і ад недаядан-ня пасінелі, маці папрасіла 46 Саўку схадзіць да дзеда, каб той хоць чым-небудзь памог нам, калі не бульбай і хлебам, то хай бы хоць дзень парабіў ля хаты. Б. С а ч а н к а. Дзёр, як мог, аж зліўся по-там, змок, знібыткаваўся, мінуў поле, ў бор зялёны ледзь-ве ўжо дабраўся. А. Паўло-в і ч. Яна ст р аціл а с і л ы зусім і ледзьве тупала ля хаты ўдзень. К. Ч о р н ы. Цяжка, брат, ісці, ўжо в ы-б і л і с я з с і л ы. М. Т а н к. 3 доляй змагацца з сіл в ыб іў с я я... ЯК у п а л а. Сёння ў райвыканкоме, заў-тра ў мясцкоме, а там у ляс-ніцтва, а потым у сельсавет, а ўрэшце — і зноў у райвыкан-ком, у мясцком. 3 б і ў С Я 3 но г проста... X. Ш ы н к л е р. Калі яна з в а л і ц ц а з н о г — каб хоць слова хто ёй сказаў добрае. Каб хто вады ёй падаў. К. Ч о р н ы. Сонца ўзыдзе — мы працу-ем, сонца зойдзе — р у к не ч у е м... А. Б а ч ы л а. АСНОВА, ПАДСТАВА, ГЛЕ-БА, ГРУНТ, БАЗА, ГІАДМУ-РАК, ФУНДАМЕНТ; УСТОІ (мн.). Зямля, брат, для мужыка — а с но в a... М. 3 а р э ц к і. Пан — вораг селяніна, таму няма ніякай падставы яго шкадаваць... I. Навуменка. Знявага чалавечай асобы, ту-пая муштра, цяжкія бытавыя ўмовы — усё гэта падрыхтоў-вала глебу для рэвалюцый-ных пратэстаў і паўстанняў. М. Хведаровіч. У грунце гэтай непрыязна-сці ляжала пачуццё зайздрасці. М. 3 а р э ц к і. Трэба, каб усе гэтыя машыны нашы заводы далі, трэба, як кажуць, падвесці пад сельскую гаспадарху індустрыяльную б а з у. КК р а п і в а. Магутнай партыі п а д м у р ак, яе хрыбет і дыктатура, яе граніт — рабочы клас. А. Б я л е в і ч. Я не кажу таго, што ў боль-шасці каровы — фундамент усяго: здохні карова — і няма чаго есці, і прападае гаспадар-ства. Ц. Г а р т н ы. I ўсім начальнікам ён [га лоўны губернскі жандар] му-сіў слаць рапарты аб кожнай, нават самай нязначнай, дробя-зі, якая так ці іначай закрана-ла дзяржаўныя ўстоі Расій-скай імперыі ў Гродзенскай гу-берні, куды яго перавялі на службу зусім нядаўна. А. Я к і м о в і ч. АСТАТАК, АСТАЧА, РЭШ ТА. Прыйшоў нястатак, забраў а с т a т а к. П р ы к а з к а. Яго пачаставалі астачаю ад абеду панскіх слуг. КЧ о р-н ы. Гэтую рэшту сала ён па-лажыў у кішэню з развагаю: — А гэта я занясу Марыльцы. К. Ч о р н ы. АСТЫЦЬ, ВЫСТЫЦЬ, ПРАСТЫЦЬ, АХАЛОДАЦЬ, АХАЛАДЗЕЦЬ; АДУБЕЦЬ, ЗЛЕДЗЯНЕЦЬ (разм.). Хата за ноч добра такі а с т ы л а. П. П е с т р а к. Ды ў печы трэба было па-ліць, в ы с т ы л а за ноч хата... А. Ч а р н ы ш э в і ч. Даўно і чай наш п р а с т ыў. X. Ш ы н к л е р. Адчувалася, што печка ўжо ахалодала, і нечая рука палэпала па блясе падлогі, ці няма чаго падкінуць. М. Л о-б а н. Слаўся змрок, у цені тра-ва даўно a х а л а д з е л а... К. Ч о р н ы. Еш, бо крупнік а д у б е е ... Я. К о л а с. 47 Зноў з падвалаў прыйшла ці-шыня, кроў зледзянела ў жылах. М. Т а н к. АСУДЖАЦЬ, СУДЗІЦЬ, ДАКАРАЦЬ, БІЧАВАЦЬ. I Марыя не асуджала яе за гэтыя, магчыма, трохі і ліш-нія словы. А. Кулакоўскі. Сябе суджу і д а к a р а ю бязлітасна суровай меркай... А. Л о й к а. Ды ўсё больш хвалім сябе самі, другіх б іч у е м заўсяг-ды. Я К у п а л а. АСЦЯРОЖНА, СПАСЦЯ-РОЖЛІВА, НАСЦЯРОЖАНА, ЗАСЦЯРОЖЛІВА, 3 АСЦЯ-РОГАЙ, БЕРАЖНА, АБАЧЛІ-ВА, АПАСЛІВА □ 3 АГЛЯД-КАЙ. Асцярожна везлі муж-чыны вулей. Я. К о л а с. Спасцярожліва ідуць Нупрэй і дзед Талаш праз лес, прабіраюцца праз зараснікі ба-лот, праходзяць бязлюдныя па-ляны між лесу і балот. Я. К о-л а с.