Сіла павялічвалася жадан-нем дасягнуць свайго. П. Г а л а в а ч. Калі хочаш нечага д а м а г-ч ы с я, то будзь у сабе ўпэў-нены. Я. С к р ы г а н. I як мы ні дабіваліся ад яе, каб сказала, у чым справа, ні-чога не д а б і л і с я. М. Taps ц к і. Наш сябра тытул а т р ы-м а ў. Ну што ж, насі, такая справа. Н. Г і л е в і ч. Тут паміж імі і я, выцягнуў-шыся, стаю, каб хоць о а-с т а ц ь як да бацькавых плеч галавой. М. Т а н к. Пакуль ты свайго д a п н е ш, што мы есці будзем? Я. К у-п а л а. Мікалай Камароўскі два ра-зы ездзіў у раён, раз нават у самы калгаснэнтр заходзіў, як быў на машынным складзе (аб-задачваў жняярку), а нічога адразу дастукацца не мог. К. Ч о р н ы. 135 Праўдаю найдалей д о й-д з е ш. П р ы к а з к а. Шматгадовай работай з д а-б ы ў чалавек права на такі адпачынак. А. Б я л е в і ч. Мы заваявалі ў міну-лым годзе першынство ў рэс-публіцы. Т. X а д к е в і ч. ДАТЫКАЦЦА, ДАКРА-НАЦЦА, КРАНАЦЦА, КРА-НАЦЬ, ЗАКРАНАЦЬ, КРА-ТАЦЬ, ЧАГІАЦЦА, ЧАПАЦЬ, БРАЦЦА; ДАТЫРКАЦЦА, ДАТЫРКАЦЬ (разм.). Часам Алена д а т ы к а л а-ся рукою да локця чалавека, які поўз уперадзе, і намагала-ся здагадацца, хто гэта. 1. Ш а-м я к і н. I вось да твару яго дакра-н а е ц ца цёплая далонь. Я. Б р ы л ь. Напільнік, здавалася, ледзь-ледзь кранаўся жалеза, але яно пачынала блішчаць, як люстэрка. A. А с і п е н к а. Да дрэў прыглядваўся Сы-мон, к р а н а ў рукой дубочкі. А. Б я л е в і ч. Цёплы вецер асцярожна з а-к р а н а е ліст. М. Т а н к. Яна была тады яшчэ малая і ёй хацелася к р а т а ц ь пальцамі кожнае пасаджанае ім дрэўца. К. Ч о р н ы. Пасміхаецца, як бульбяныя жывыя лісточкі мякка ч а п а-ю цца за калені. Я. Б р ы л ь. Нязвыкла слухаць, як плу-гі ч a п а ю ц ь каменне. I. Пташнікаў. He будзе ж ён бруднымі ру-камі за коўдру б р а ц ц а, па-вінен ён памыцца як след. М. Л ы н ь к о ў. Калены яго датыркалі-с я да самага носа. ЯМ а ў р. Шчака яго раз-поразу да-т ы р ка ла шчакі Розы, якая зусім і не прабавала адхіляцца. Ц. Г а р т н ы. ДАУГАНОГІ, ЦЫБАТЫ, ПАДГАЛІСТЫ; ДАУГАЛЫГІ (разм.); ДЗЫБАТЫ (абл.). Даўганогі, як бусел. П р ы м а ў к а. Цыбатыя птушкі скачуць між куп’я, скачуць, крычаць. К. Ч о р н ы. Яны стаялі поруч, адзін — малады, падгалісты, з гу-стой чарнявай чупрынай, дру-гі — ссутулены, шыракаплечы. A. М а р ц і н о в і ч. Ячны злавіў на пракосе не вельмі спрытную жабу і, крык-нуўшы буслу: «лаві, д а ў г а-л ыг Н», шпурнуў яе назад. Я. Б р ы л ь. Д з ы б а т ы, як журавель. П р ы м а ў к а. ДАУЖНІК Ішто не выплаціў доўгу своечасова: НЯДОІМ-ШЧЫК; ДЭБІТОР (спец.). Адны плацілі акуратна, дру-гія цягнулі бог ведае колькі, і мы не маглі пазбавіцца ад даўжнікоў ці, як у нас казалі, дэбітораў. Я. С к р ы г а н. Барыла кожны дзень, як апантаны, насіўся па хатах, пытаў, хто як плаціць падат-кі, памагаў секвестратару апіс-ваць маёмасць у нядоім-шчыка ў... А. Б а ж к о. ДАУНІ, ДАУНІШНІ, СТА-РЫ, ЗАСТАРЭЛЫ, СТАРА-ДАУНІ, СТАРАЖЫТНЫ, НЕ-ЗАПАМЯТНЫ, НЕЗАПОМ-НЫ, АРХАІЧНЫ. Д а ў н я г а бяссілля ўжо ў грудзях няма. А. Г у р л о. Абознік пачаў расказваць даўнішнюю прыгоду. Б, С а ч а н к а. Затросся дол, і пачалі ку-ляцца на ганку дзеці праз па-рог, па звычаю с т а р ы м, каб не баяцца грымот і на вяку трывог. М. К а л а ч ы н с к і. Застарэлую хваробу цяжка лячыць. П р ы к а з к а. 136 Калісьці, у старадаўні час, жыў ганарысты пан у нас. У. Д у б о ў к а. Дастатак мроіўся толькі ў снах, кранаў душу ў легендах ды с т а р а ж ы т н ы х падан-нях. А. Кулакоўскі. Здалося, некалі ў незапа-м я т н ы я часы тут адбывала-ся жорсткая сутычка магутных нечалавечых сіл. Т. X а д к е-в і ч. Ад камепя, як і раней, ві-лася па кручы вытаптаная з н е з а п о м н ы х часоў сня-жынка. A. А с і п е н к а. С т а р о е, a р х а і ч н а е, адсталае жыве тут побач з но-вым, перадавым, сучасным. В. В о л ь с к і. ДАУНО, ДАУНЫМ-ДАУНО; ЦЕПЕРСЯ (абл.); КАЛІ (пе-ран.) □ КАТОРЫ ЧАС, КА-ТОРАЯ ПАРА, HE СЯГОННЯ, СТО ГАДОУ. Было гэта д а ў н о, калі жыў яшчэ мой дзед, а сам я толь-кі пачаў даставаць падба-родкам да верху стала. Я. Б р ы л ь. Хлопчык д а ў н ы м-д а ў н о забыўся, што ёсць дзесьці на свеце хлеб і бульба. 3. Б fl-fl у л я. Ц е п е р с я гэта было. ЯС к р ы г а н. К а л і тое было, як ён за-снуў на прызбе, а рукі аднялі-ся аж цяпер. I. Пташнікаў. Чыстага жытняга хлеба я таксама ўжо к а т о р ы ч а с як не еў. А. Я к і м о в і ч. Бацькі к а т о р а я п a р a няма дадому. В. А д а м ч ы к. Татка, ведаеш не с я г о н-н я, за каго я толькі пайду, або за нікога. Я. К У п а л а. Божа мой, сто г а д о ў не мыўся! A. А с і п е н к а. ДАХ, ПАКРЫЦЦЁ /сала-мяны, чарацяны: СТРАХА. У бубны д а х а ў вецер б'е, грыміць па ім, звініць, пяе... М. Багдановіч. I расцягнулася яго жыллё на падворку доўгай каўбасой з рознай трываласцю сцен, з розным пакрыццём — дзе чаротам, дзе саломай. М. Р а-к і т н ы. 3 саламянай с т р а х о й мая хатка, гумно. Я. К у п а л а. ДАЦЬ, ПАДАЦЬ, АДДАЦЬ, ВЫДАЦЬ, НАДЗЯЛІЦЬ, УДЗЯЛІЦЬ, АДЗЯЛІЦЬ, НА-ДАРЫЦЬ, УСТУПІЦЬ Ідвум ці многім: РАЗДАЦЬ /у рукі: УРУЧЫЦЬ; УЗЫЧЫЦЬ, УДРУЖЫЦЬ, СУНУЦЬ, ПАД-СУНУЦЬ, ТКНУЦЬ, УТ-КНУЦЬ, АДВАЛІЦЬ (разм.) /двум ці многім: РАСТОРКАЦЬ (абл.); АХВЯРАВАЦЬ (кніжн.). Гэтаму д а й, таму д а й, a дзе ўзяць? КЧ о р н ы. Рыгор дастаў з кішэні ка-пейку і п а д а ў яе хлапчуку. Ц. Г а р т н ы. Марыя аддала дзяўчын-цы свой шынель, а сама ўзяла малога на рукі. A. К У л а к о ў-с к і. А за геройства мне на той пядзелі Калінін ордэн в ы д а ў у Крамлі. A. А с т р э й к а. Нас маці-зямля наша ўсім н а д з я л іл a.... A. Р у с е ц к і. Калі — не дай бог —• у д з е-л я ц ь пясок!.. 3 торбай вясной пайсці давядзецца!.. I. М е-л е ж. I яшчэ ёсць просьбы, ды ўсіх не а д з е л і ш. М. Л у-ж а н і н. Адной нас маці н а д а р ы-л а мовай. К. К і р э е н к а. Мы нашай няволі канец па-лажылі, і нашай свабоды ні-кому не ў с т у п і м. П. Г л е б-к а. Ен хацеў прадаць зямлю, a 137 грошы р а з д а ц ь бедным. А. Ч а р н ы ш э в і ч. Нядаўна Зіну прымалі ў камсамол, у р у ч ы л і парты-занскі медаль. X. Жы чка. Ен у з ы ч ы ў ім сіняга і чырвонага чарніла, пяро і па-перы на чарнавікі. Я. К о-л а с. А вам тады ўдружыць не мог. Лічаныя коні былі. М. Лупсякоў. Іван Іванавіч с у н у ў Ніне ў рукі ключ і пайшоў за Дро-бышам. Б. М і к у л і ч. А чаму гэта Мацвей і вяс-н-ою з камітэцкага аўса ка-рысць меў і цяпер яму п а д-с у н у л і два пуды грэчкі. К. Ч о р н ы. Бачыў я, як ён прадае — за цаною не стаіць, кожнаму, які трохі з начальства там ці з чы-ноўнікаў іхніх, услугоўвае — і перадасць, і гасцінчыка т к н е. Я. С к р ы г а н. Жанчына і апамятацца не паспела, як дзядзька Лявон у т к н у ў кошык ёй у рукі... У. К о р б а н. Тады а д в а л і ў ён мне срэбны рубель. М. Л у ж а н і н. Абы-як растраціць, р aero р к а ць прадукт можна, толькі хіба ж гэта парадак? М. Т к а ч о ў. Пані Вашамірская ахвя-р а в а л а на званіцу стара-свецкія пярсцёнкі з дарагімі каменнямі... 3. Б я д у л я. ДАЦЬ МАГЧЫМАСЦЬ, ДАЦЬ, ДАЗВОЛІЦЬ. Д а ц ь ім магчымасць жыць не толькі так-сяк, кар-міць і адзяваць дзяцей, а і вучыць іх, гэта найвялікшая дзяржаўная справа. А. Ч а р-н ы ш э в і ч. Усю ноч не далі яму за-снуць гэтыя новыя боты. Я. Брыл ь. Гэта вясна дазволіла ім пакінуць вёскі. КЧ о р н ы. ДАЧАКАЦЦА, ДАЧАКАЦЬ, ПРЫЧАКАЦЬ, ДАЖЫЦЦА, ДАЖЫЦЬ; ДАЖДАЦЦА, ДАЖДАЦЬ (абл.). Распалі агні верьі ў будуч-насць, што дзён лепшых мы д а ч а к а е м с я. Я. К у п а-л а. Ды не век я тут гарую, д а-ч а к а ю волі... Я. К о л а с. Прычакала ўдава долі, даросласці сына... ЯК о л а с. Айцец ваш, рамізніцкую бір-жу трымаючы, над фаэтонамі і брычкамі распараджэнне меў, а вы да машыны аўтамабіль-най д а ж ы л і с я. КЧ о р н ы. Я не плачу па родным на-родзе, — сяк ці так д а ж ы в е долі яснай. Я. К у п а л а. Ці даждуся калі кос і песень касцоў на другой, на вялікай касьбе? Я. К у п а л а. Ну, не д а ж д ж э ён, каб гэта яму так мінулася. П. Г а-л а в а ч. ДВАРАНІН /у Польшчы і на захопленых ёю Беларусі, Украіне: ШЛЯХЦІЦ, ШЛЯХ-ЦІЧ; ШЛЯХТУН (зняваж.). Але там, дзе закранаюцца інтарэсы д в а р а н, памешчы-каў, цар ніколі не стане на бок сялян. Я. К о л а с. Глынскі быў ш л я х ц і ц і хоць чым-небудзь імкнуўся ад-рознівацца ад простага му-жыка. Я. К о л а с. Паджылы ш л я х ц і ч вы-скачыў з касцёла і затрос перад старцамі кулакамі. КЧ о р н ы. ёсць толькі асаднікі, паме-шчыкі, кулакі, ксяндзы, войт, a за імі пацягнуліся беларускія кулакі, сальнікі, засцянковыя ш л я х т у н ы, прафесіяналь-ныя зладзеі. П. П е с т р а к. ДВОЙЧЫ, ДВА РАЗЫ. У нядзелю ён праходзіў паўз нашу хату д в о й ч ы — на ры-нак і адтуль. I. Ч ы г р ы н а ў. Трымайся, мой хлопчык! Два разы не паміраць! I. Ш а м я к і н. ДЖАЛІЦЬ, КУСАЦЬ. На кожным кроку д ж а-ляць камары. В. В о л ь с к і. А восы як вылецяць ды як сталі яго к у с а ц ь. К а з к а. ДЗЕЙНАСЦЬ; ЧЫННАСЦЬ (абл.). 3 вялікімі падзеямі распачы-нае Лабановіч сваю педагагіч-ную дзейнасць, думаючы, што цемната — галоўная пры-чына цяжкага жыцця сялян. Р. Ш к р а б а. Змаганне — яно патрабуе разнастайнай ч ы н н а с ц і. Ц. Г а р т н ы. ДЗЕЙНЫ, АКТЫУНЫ, ІН-ТЭНСІУНЫ; ДЗЕЛАВЫ, НЕ-УГАМОННЫ (разм.); ЧЫН-НЫ, НЕУГАМАВАНЫ (абл.у НЕСЙАКОЙНЫ, НЯСТОМ-ны, нястрымны, няу-РЫМСЛІВЫ, НЕУТАЙМАВА-НЫ, ГАРАЧЫ, КІЙУЧЫ, БУРНЫ, ЖЫВЫ (перан.). Гэта быў дзейны чалавек і практычны работнік. КЧ о р-н ы. Цяпер жа, калі і Андрэй так цвёрда гаворыць пра калгас, маці стала больш а к т ы ў-н а ю яго прыхільніцай. Я. К о-л а с. «Пярэстасць» паэзіі Багда-новіча як стыль, як стыхію ха-рактэрнага і арыгінальнага та-ды толькі і зразумееш, калі ўспомніш, што ў аснове яе — адзінасць і н т э н с і ў н ы х інтэлектуалыіых пошукаў. А. Л о й к а. Прасторная і светлая канто-ра, куды ўвайшоў Пракоп, бы-ла галоўным дзелавым штабам калгаса. Я. К о л а с. Справа ў тым, што наша неўгамонная важатая прыдумала цудоўны план пера- тварэння балотца ў сажалку. А. Я к і м о в і ч. Ігнат быў камсамолыіам. Ен браў ч ы н н ы ўдзел ва ўсім калгасным жыцці. М. Л ьі н ь к о ў. Ен быў задаволены н е-ў г а м а в а н ы м сваім культ-працаўніком. X. Ш ы н к л е р. I рашыў будаваць н е с п а-к о й н ы салдат гідрастанцыю на трыццаць пяць кілават. A. К у л я ш о ў.