Смерць у Венецыі
Toмас Ман
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 392с.
Мінск 2018
Свята дасягнула сваёй кульмінацыі. У глыбіні пукатыхложаў за накрытымі сталамі людзі пілі і закусвалі, у той час як каля парапетных сценак паны ў чорных і каляровых фраках з вялізнымі хрызантэмамі ў пятліцах нахіляліся да напудраных плячэй фантастычна апранутых і мудрагеліста прычэсаных дам і, бесклапотна размаўляючы, паказвалі ўніз на стракатую мітусню ў зале, на публіку, якая тоўпілася ў групках, рухалася паволь-
нымі ручайкамі, запавольвала рух, пачынала віраваць і зноў прарэджвалася ды мігцела стракатымі фарбамі.
Жанчыны ў вольных сукенках і ў вялізных капелюшах са стужкамі, падвязанымі пад падбароддзем мудрагелістымі бантамі, абапёршыся на высокія кійкі, трымалі перад вачыма ларнеты на доўгіх ручках, а падбітыя ватаю плечы мужчын даставалі амаль да палёў іх капелюшоў-цыліндраў... Гучныя жарты ўзляталі аж да верхніх ярусаў, а там прывітальна ўздымаліся куфлі з півам і келіхі з шампанскім. Шмат хто з адкінутаю назад галавою таптаўся перад адкрытай сцэнаю, на якой шматколерна і з віскатам адбывалася штосьці эксцэнтрычнае. Потым, калі заслона шумна зацягнулася, усё з рогатам ды воплескамі падалося назад. Гучна зайграў аркестр. Усё весела змяшалася. I залацістае, нашмат больш яркае, чым дзённае, святло, якое напоўніла шыкоўнае памяшканне, надало вачам прысутных яркае ззянне, прычым усе пачалі паспешлівымі, беспрычынна пажадлівымі ўдыхамі ўцягваць у сябе цёплы пах, які хваляваў, зыходзячы ад кветак і віна, ад страў, пылу, пудры, парфумы ды святочна распаленых целаў.
Аркестр перастаў іграць. Усе спыніліся і са смехам пазіралі на сцэну, на якой адбывалася штосьці новае: адтуль чулася кваканне і сапенне. Чатыры-пяць чалавек у сялянскім адзенні на кларнетах і смычковых, гундосячы, парадзіравалі храматычныя высілкі музыкі з «Трыстана»... Дэтлеф на нейкі момант заплюшчыў вочы, бо яго павекі гарэлі. Яго адчуванні так абвастрыліся, што ён перажываў пакутлівую жарсць яднання, якая прамаўляла з гэтых гукаў нават у сваёй наўмыснай скажонасці, і раптам зноў у ім узнялася задушлівая тута самотнага чалавека, які губляўся ў зайздрасці ды любові да светлага і звычайнага дзіцяці жыцця...
Лілі... Для яго душы гэта імя складвалася з маленняў і пяшчоты; а цяпер ён не мог больш утрымліваць свой позірк ад спакусы таемна скіравацца на тую далёкую кропку... Сапраўды, яна была там, яна стаяла ззаду, на тым самым месцы, дзе ён пакінуў яе нядаўна; і часам, калі натоўп раздвойваўся, ён бачыў яе ўсю — як яна, у сваёй малочна-белай сукенцы, аб-
шытай срэбрам, схіліўшы сваю бялявую галаву крыху набок, з рукамі за спінаю, стаяла, прыхіліўшыся да сцяны і ў размове з маленькім мастаком, хітравата і пранізліва глядзела яму ў вочы, якія, як і ў яе, былі сінімі, неглыбока пасаджанымі і незасмучанымі...
Пра што яны размаўлялі, пра што ж яны ўвесь час размаўлялі? Ах, гэтая балбатня, якая так лёгка і без намаганняў струменілася з невычарпальнай крыніцы бяскрыўднасці, непрэтэнцыёзнасці, нявіннасці ды весялосці і ў якой ён удзельнічаць не ўмеў, бо яго жыццё, спаралізаванае пакутамі творчасці, праходзіла ў летуценнях і спазнанні існага, у памяркоўнасці, і гэткім чынам зрабіла яго сур’ёзным і запаволеным! Ён знік, у прыпадку ўпартасці, адчаю і велікадушнасці незаўважна ўцёк і пакінуў тых дваіх сам-насам, каб потым здалёку, адчуваючы задушлівую рэўнасць у горле, бачыць усмешку палёгкі, з якой яны ў поўным узаемаразуменні глядзелі адно на аднаго, радуючыся, што пазбавіліся ад яго прыгнятальнай прысутнасці.
Навошта ён прыйшоў, навошта ён толькі зноў сёння прыйшоў? Што гнала яго на ўласныя пакуты змешвацца з абыякавым натоўпам, які аточваў і раздражняў яго, нізвання не прымаючы яго ў сваю рэчаіснасць? Ён гэта добра ведаў, гэтыя варункі! «Мы самотнікі! — так ён недзе напісаў у часіну шчырай адкрытасці, — мы адасобленыя летуценнікі ды няўдачнікі жыцця; тыя, хто праводзіць свае задуменныя дні на штучнай ды ледзяной узбочыне, па-за ўсім існым... тыя, хто распаўсюджвае вакол сябе халоднае дыханне непераможнай адчужанасці, як толькі мы паспяваем паказаць сярод жывых істот свае лбы, адзначаныя радзімым знакам пазнання і прыгнечанасці... мы бедныя прывіды існавання, паўз якіх праходзяць з баязлівай насцярожанасцю і якіх як мага хутчэй зноў пакідаюць на волю лёсу для таго, каб наш пусты зрок, які ўсё ведае, больш не перашкаджаў панаванню радасці... усе мы песцім у сабе патаемную і разбуральную пажадлівасць да бяскрыўднасці, прастадушнасці ды жыццёвасці, да кропелькі сяброўства, адданасці, даверлівасці і людскога шчасця. "Жыццё”, з якога мы выключаны, — не як уяўленне крывавай велічы й дзікай прыгажосці,
не як штосьці незвычайнае з’яўляецца перад намі, незвычайнымі; не, яно — нармальнае, прыстойнае ды шаноўнае — вось што царства нашае тугі, гэта жыццё ў сваёй спакуслівай банальнасці...»
Ён зірнуў у бок той пары, бо ў гэты час смех на ўсю залу заглушыў ігру кларнетаў, якія перавялі цяжкую і салодкую любоўную лірыку ў пранізлівую сентыментальнасць... Гэта вы, адчуў ён. Гэта вы — цёплае, мілае, прастадушнае жыццё, якое з’яўляецца адвечнай супрацьлегласцю духу. He верце, што ён вамі пагарджае. He верце ягонай міне паблажлівасці. Мы крадземся за вамі, мы — гномы падзямелля і мудра-немыя страшыдлы, мы — далёка, а ў нашых вачах гарыць прагная пажадлівасць, падобная да вас.
Ці варухнецца гонар? Няўжо ён не хоча пагадзіцца, што мы самотныя? Няўжо ён пахваліцца, што тварэнне духа гарантуе любові больш высокае з’яднанне з тымі, што жывуць паўсюдна і ва ўсе часы? Ax, а з кім? 3 кім? Заўсёды ж толькі з такімі самымі, як мы, з пакутнымі і пажадлівымі ды беднымі, і ніколі — з вамі, блакітнавокімі, у каго няма патрэбы ў духу!
...I вось яны пайшлі танчыць. Паказы на сцэне скончыліся. Аркестр «адрываўся» і спяваў. Па роўнай падлозе слізгалі, круціліся ды калыхаліся пары. I Лілі танчыла з маленькім мастаком. Як прывабна ўздымалася яе галоўка над «келіхам» вышытага срэбрам стаячага каўнерыка! Ступаючы і круцячыся спакойна і эластычна, яны рухаліся наўкол у цесным памяшканні; яго твар быў павернуты да яе, і з усмешкай ды стрыманай адданасцю салодкай трывіяльнасці рытмаў яны працягвалі нязмушаную размову.
Раптам у яго, самотнага, рукі прыйшлі ў рух, быццам нешта беручы і фармуючы. Вы ўсё-такі мае, адчуў ён, і я вышэйшы за вас! Хіба ж я з усмешкаю не бачу наскрозь вашыя простыя душы? Хіба ж я не заўважаю і не захоўваю са здзеклівай усмешкай кожнае наіўнае памкненне вашых целаў? Хіба не напружваюцца, гледзячы на вашую несвядомую мітусню, ува мне сілы слова ды іроніі настолькі, што сэрца ў мяне пачынае моцна біцца ад парывання і палкай здольнасці, гуляючы, вылепіць вас ды
выставіць ваша неразумнае шчасце судакранання ў святле майго мастацтва перад усім светам.
I потым у ім бяссільна і пажадліва зноў абрынулася ўсё, што так упарта было паднялося. Ах, адзін раз, адну б толькі ноч, такую, як гэтая, не быць мастаком, а толькі чалавекам! Аднойчы пазбегчы пракляцця, якое нязменна гучала: табе нельга быць, ты павінны глядзець, табе нельга жыць, ты павінен тварыць; табе нельга любіць, ты павінен ведаць! Жыць, любіць і хваліць толькі аднойчы ў верным і сціплым пачуцці! Толькі аднойчы быць сярод вас, быць у вас, быць вамі, вы — жывыя! Аднойчы сёрбаць вас замілаванымі глыткамі — вашу асалоду звычайнасці!
Ён схамянуўся, адвярнуўся. У яго з’явілася адчуванне, быццам на ўсіх гэтых прыемных распаленых тварах, як толькі яны яго заўважылі, з’явіўся запытальны гідлівы выраз. Жаданне ўцячы адсюль, пашукаць цішыні і змроку раптам зрабілася ў ім такім моцным, што ён не здолеў стрываць. Узяць ды пайсці адсюль, уцячы без развітання так, як перад гэтым ён уцёк ад суседства з Лілі, і пакласці дома гарачую і нядобра затуманеную галаву на халаднаватую падушку. Ён пашыбаваў да выйсця.
Ці заўважыць яна? 3 ім так было ўжо: сыход, маўклівае, поўнае гонару і адчаю знікненне з залы, з саду, з якога-небудзь месца вясёлых забаў — з прытоенаю надзеяй выклікаць у светлай істоты, да якой імкнешся ўсёю душой, кароткае імгненне ценю, разгубленага роздуму, спачування... Ён спыніўся, яшчэ раз зірнуў у яе бок. Голас малення загучаў у ім. Застацца, цярпліва вытрываць, пабыць каля яе нават на адлегласці і чакаць непрадбачанага шчасця?.. Дарма. He было аніякага збліжэння, ніякага ўзаемаразумення, ніякай надзеі. Ідзі, ідзі ў цемру, абшчапі галаву рукамі і заплач, калі можаш, калі ў тваім свеце здранцвення, спустошанасці, зледзянення, духу і мастацтва ёсць слёзы!.. Ён пайшоўз залы.
У грудзях панаваў пякучы боль, які бязгучна пранізваў, і адначасова неасэнсаванае, неразумнае чаканне... Яна ж павінна была ўбачыць, павінна была зразумець, павінна была прыйсці, пайсці за ім, хоць бы дэманструючы спачуванне; павінна была б затрымаць яго на паўдарозе і сказаць яму: «Застанься тут,
парадуйся, я кахаю цябе». I ён сцішыў хаду, хоць і ведаў, напэўна ведаў, што яна ні ў якім разе не прыйдзе, маленькая Лілі, якая вунь танчыць і нязмушана балбоча...
Было дзве гадзіны папоўначы. Калідоры апусцелі, а за доўгімі сталамі гардэробаў сонна вадзілі носам наглядчыцы. Ніхто, акрамя яго, не думаў ісці дадому... Ён захутаўся ў паліто, узяў капялюш і кій, выйшаў з тэатра.
На плошчы ў белавата прасвечаным тумане зімовай ночы доўгім шэрагам стаялі карэты. Са звешанымі галовамі, з накінутымі на спіны гунькамі перад вазкамі стаялі коні, а захутаныя рамізнікі тым часам, разбіўшыся на купкі, тупалі на зляжалым снезе. Дэтлеф кіўнуў аднаму з іх, і пакуль чалавек рыхтаваў свайго каня, ён нерухома стаяў у вестыбюлі, выставіўшы сваю галаву, у скроні якой стукала кроў, на халоднае, даўкае паветра.
Посны прысмак пеністага віна выклікаў у яго жаданне закурыць. Ён механічна дастаў цыгарэту, запаліў сярнічку і прыпаліў. I вось, у той момант, калі сярнічка патухала, яму пабачылася штосьці, чаго спачатку ён не зразумеў, перад чым бездапаможна і ў роспачы стаяў з павіслымі рукамі і што не мог потым ані выкінуць з галавы, ані забыць...
3 цемры вынырнуў, як толькі зрок прыйшоў у нармальны стан пасля асляплення маленькім полымем, здзічэлы схуднелы твар з рудой барадою, з якога запаленыя, звыродліва аблямаваныя вочы ўтаропіліся ў ягоныя з выразам шалёных кпінаў і з пэўнай пажадліва-запытальнай пранізлівасцю... На адлегласці якіх двух-трох крокаў ад яго, з рукамі ў глыбокіх кішэнях штаноў і з настаўленым каўняром моцна патрапанай курткі ён прытуліўся да аднаго з ліхтарных слупоў, што стаялі абапал дарожкі да самага ўвахода ў тэатр, — чалавек, якому належаў гэты спакутаваны твар. Яго позірк слізгануў па Дэтлефавай постаці, па яго футравым паліто, з якога звісаў долу тэатральны бінокль, аж да самага лакіраванага абутку, каб потым зноў гэтым пажадлівым і прагна-дапытлівым позіркам уцяцца ў яго; толькі адзін раз чалавек коратка і пагардліва выпусціў паветра праз нос... і потым яго цела здрыганулася на марозе, яго азызлыя шчокі, здавалася, яшчэ больш запалі, павекі ж тым ча-
КНІГІ ОНЛАЙН
