Смерць у Венецыі
Toмас Ман
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 392с.
Мінск 2018
лівым. На ім быў чырвоны гальштук, яго капялюш з шырокімі палямі апярэзвала стракатая стужка.
Падзьмуў цёплы, як сырадой, штармавы вецер; дождж ішоў рэдка і не надта спорна, але паветра было вільготнае, густое і напоўненае застаялымі выпарэннямі. Шоргат, ляскат і посвіст забівалі слых, а Ашэнбаху, якога ажно пачало ліхаманіць пад грымам, здалося, што злыя паветраныя духі робяць у прасторы сваю ганебную справу, а выродлівыя птушкі мора знішчаюць, раз’ядаюць і брудзяць усякім паскудствам ежу асуджанага. Бо спякота адбівала ахвоту есці, і ўсё больш настойліва з’яўлялася думка, што страва атручана заразнымі рэчывамі.
Ідучы за прыгажуном, Ашэнбах аднойчы надвячоркам заглыбіўся ў самую блытаніну хворага горада. Страціўшы здольнасць арыентавацца на мясцовасці — бо ўсе завулачкі, вадаёмы, масты і невялічкія плошчы лабірынта нічым паміж сабою не адрозніваліся, — не ўпэўнены ўжо ў напрамках свету, ён цяпер думаў толькі пра тое, як не страціць з поля зроку таго, за кім ён так пажадліва памкнуўся; вымушаны быць ганебна асцярожным, тулячыся да сцен, хаваючыся за тымі, хто ішоў наперадзе, ён працяглы час не ўсведамляў сваёй стомы і зняможанасці, якія ад перажыванняў і бясконцага напружання апанавалі яго цела і душу. Тадзя ішоў за астатнімі сямейнікамі; у вузкіх праходах ён звычайна прапускаў наперад гувернантку і сясцёрманашак і, няспешна ідучы асобна, час ад часу паварочваў галаву, каб, зірнуўшы сваімі своеасабліва цёмна-шэрымі вачыма цераз плячо, упэўніцца, што закаханы не адстаў. Ён бачыў і не выдаваў яго. Заварожаны гэтым веданнем, спакушаны гэтымі вачамі ісці наперад, ганебна трапіўшы на павадок свайго жарснага захаплення, закаханы краўся следам за сваёй непрыстойнаю надзеяй — і ўсё-такі высветліў нарэшце, што яна падманула яго сваім позіркам. Палякі мінулі крышку выгнуты мост, вяршыня дугі схавала іх ад пераследніка, а калі ён сам апынуўся на тым баку, то іх ужо не ўбачыў. Ён шукаў іх у трох напрамках, наперадзе і з двух бакоў вузкага і бруднага ўзбярэжжа, але — марна. Нервовае радражненне, няўпэўненасць вымусілі яго нарэшце адмовіцца ад пошукаў.
Яго галава палала, яго цела аблівалася клейкім потам, ён адчуваў дрыжыкі ў патыліцы, ён пакутаваў ад невыноснай смагі, ён пачаў шукаць месца паблізу, дзе можна было б пад’есці. Перад маленькаю крамаю агародніны ён купіў крышку ягад, клубніц, пераспелых і мяккіх, і з’еў іх на хаду. Перад яго вачыма паўстала невялічкая плошча, якая здавалася закінутаю, зачараванаю; ён пазнаў гэтае месца, дзе некалькі тыдняў таму прыняў неажыццёўлены пасля план наконт уцёкаў. На прыступках вадазборніка, пасярэдзіне плошчы, ён прысеў і прыхінуўся галавою да цаглянай акругласці. Было ціха; на вуліцы проста з бруку расла трава. Вакол ляжала смецце. Сярод старых дамоў рознай вышыні навокал вылучаўся адзін, падобны да палаца, са спічастымі вокнамі, за якімі адчувалася пустэча; дом быў упрыгожаны невялічкімі балконамі з ільвамі. На першым паверсе суседняга дома месцілася аптэка. Цёплыя павевы прыносілі час ад часу пахі карболкі.
I вось ён сядзеўтам, майстар, ганаровы мастак, аўтар «Галетніка», які ўтакой узорна чыстай форме адкінуў бадзяжнае жыццё і змрочную глыбіню, не прыняў прадоння і зганіў заганнае; той, хто так высока ўзняўся, хто пераадолеў свае веды і перарос усялякую іронію, прызвычаіўся да заўсёднасці масавага даверу; той, чыя слава была прызнаная афіцыйна, чыё прозвішча набыло дваранскую прыстаўку і чый стыль прыводзіўся як прыклад для маладых, — вось ён сядзеў там; яго павекі былі апушчаны; толькі час ад часу яго з’едлівы і збянтэжаны позірк ажываў, зноў хаваючыся, а яго звялыя вусны, касметычна прыпаднятыя, артыкулявалі асобныя словы з таго, што фармуляваў яго паўсонны мозг, карыстаючыся дзіўнаю логікай трызнення.
«Але ж прыгажосць, Федр, — запомні! —толькі прыгажосць ёсць боскаю і адначасова відочнаю, і яна, такім чынам, уяўляе сабою шлях пачуццёвага і, мой юнача Федр, шлях мастака ў духоўнасць. Але няўжо ты думаеш, мой любы, што мудрасцю і сапраўднай мужчынскаю годнасцю можа калі-небудзь авалодаць той, для каго шлях у духоўнасць вядзе праз пачуццёвасць? Ці, магчыма, ты думаеш (я даю табе свабоду выбару), што гэта — небяспечна-прыемны шлях, сапраўды шлях памылак і грэху,
які абавязкова вядзе ў аблуду? Табе неабходна ведаць, што мы, творцы, не можам ісці па шляху прыгажосці без таго, каб да нас не прымкнуў Эрас і не аб’явіў сябе правадыром; мы нават можам быць свайго кшталту героямі і дысцыплінаванымі ваярамі, але ўсё роўна, мы — як жанчыны, бо жарснае пачуццё — гэта тое, што ўзвышае нас, а нашым палкім пачуццём павінна застацца каханне, — гэта і наш трыумф, і нашая ганьба. Ты ж, пэўна, бачыш, што мы, творцы, не можам быць ані мудрымі, ані годнымі? Што мы абавязкова трапляем у аблуду, што мы абавязкова застаёмся распуснымі асобамі ды аматарамі пачуццёвых прыгод? Захоўванне майстэрства ў стылі — гэта падман і дурасць, нашы слава і ганаровы стан — гэта толькі фарс, давер да нас з боку натоўпу — надзвычай смешны; выхаванне народу і моладзі праз мастацтва — гэта рызыкоўная справа, якую варта забараніць. Бо як можа быць выхавацелем той, каму ад нараджэння ўласцівая непапраўная і натуральная цяга да прадоння? Мы, верагодна, можам вырачыся гэтай цягі і дамагчыся паважнасці, але як бы мы ні круціліся, яно нас вабіць. I мы адкідаем вызвольнае пазнанне, бо пазнанне, Федр, не валодае паважнасцю і строгасцю: яно валодае ведамі, разуменнем, здольнасцю прабачыць, без непасрэднасці і формы; яно сімпатызуе прадонню, яно і ёсць прадоннем. Такім чынам, мы яго рашуча не прымаем, і ў будучыні застаецца адзінае, да чаго мы імкнёмся, — прыгажосць, гэта значыць — прастата, велічнасць і новая строгасць, ды яшчэ: непасрэднасць і форма. Але форма і непасрэднасць, Федр, прыводзяць да ап’янення і пажадлівасці, прыводзяць, магчыма, шляхетнага чалавека да брутальнай распушчанасці, якая адмаўляецца яго ўласнай прыгожаю строгасцю як штосьці агіднае, яны таксама прыводзяць да бездані. Нас, творцаў, кажу табе, яны даводзяць да пагібелі, бо мы не здольныя ўзвышацца ў сабе, мы можам толькі распуснічаць. Ну, я пайду, Федр, а ты заставайся тут, і толькі калі я знікну з твайго поля зроку, тады ідзі й ты».
Праз некалькі дзён Густаў фон Ашэнбах, адчуваючы сябе нядобра, уранні выйшаў з курортнага гатэля крыху пазней, чым звычайна. Яму трэба было пераадолець пэўныя прыпадкі галавакружэння, якія закранулі і цела, пры несупынным нарастанні страху і бездапаможнасці, з адчуваннем безвыходнасці і бесперспектыўнасці, ды яшчэ не ведаючы, з чым гэта было звязана — з навакольным светам ці ўласным жыццём. У фае ён убачыў вельмі шмат багажу, падрыхтаванага для ад’езду, спытаў у швейцара, хто ад’язджае, і ў адказ пачуў польскае шляхецкае прозвішча, якога ён ужо патаемна і чакаў. Ён успрыняў яго спакойна, ніводная рыска яго апалага твару не здрыганулася, толькі галава прыўзнялася крышку, быццам паказваючы, што міжволі чалавек атрымаў інфармацыю, якая яму і непатрэбная, і спытаўяшчэ: «Калі?» Адказ быў: «Пасля ланчу». Ён кіўнуў і пайшоў на мора.
Там было няўтульна. Па шырокай роўнай вадзе, якая аддзяляла ўзбярэжжа ад пясчанай водмелі, бесперапынна беглі кучаравыя баранчыкі. Восеньскі настрой, адчуванне нежыццёвасці павісла над амаль што апусцелымі курортамі — калісьці такімі стракатымі, — пляжны пясок у якіх не падтрымліваўся ўжо ў былой чысціні. Фотаапарат, відаць, безгаспадарны, замацаваны на трыножным штатыве, стаяў каля самага мора, накінутая на яго чорная хусціна з лопатам развявалася на халодным ветры.
Тадзя з двума-трыма сябрукамі, якія яшчэ засталіся, з правага боку ад кабіны рухаўся да сваіх, і Ашэнбах, адпачываючы ў сваім шэзлонгу, з пакрывалам на каленях, прыкладна на аднолькавай адлегласці ад мора і кабінак, яшчэ раз паглядзеў у яго бок. Гульня без сведкаў, бо жанчыны, відаць, заняліся падрыхтоўкай да ад’езду, здавалася, пайшла не па правілах, а потым і зусім сапсавалася. Гэты каржакаваты і ў касцюме з поясам, з чорнымі, напамаджанымі валасамі, якога клікалі «Яшу», раззлаваны і аслеплены кінутым яму ў твар пяском, распачаў барацьбу з Тадзем, якая хутка закончылася падзеннем слабей-
шага прыгажуна. Як быццам у апошнюю гадзіну прыслужніцкі дух больш нікчэмнага ператварыўся ў жорсткую грубасць і вырашыў адпомсціць за працяглае рабства; пераможца адразу не адпусціў пераможанага, а, трымаючы яго каленам на зямлі, настойліва ўціскаў ягоны твар у пясок, так што Тадзя і без барацьбы ўжо ледзьве не задыхаўся. Ягоныя спробы скінуць з сябе цяжкое цела былі сутаргавымі, у нейкія моманты ён ужо нават адмаўляўся ад іх, а калі потым і паўтараў, то гэта былі толькі паторгванні. Агорнуты жахам, Ашэнбах хацеў ужо кінуцца на выратаванне, калі гвалтаўнік нарэшце адпусціў сваю ахвяру. Тадзя, вельмі бледны, прыўстаў і застаўся сядзець некалькі хвілін нерухома, абапёршыся на руку, з ускудлачанымі валасамі і пацямнелым позіркам. Потым ён усё ж такі ўстаў як след на ногі і паволі пайшоў адтуль. Яго паклікалі, спачатку бадзёра, потым баязліва, просячы; ён не чуў. Чорнавалосы, якога, відаць, адразу апанавала пачуццё раскаяння з прычыны сваёй выхадкі, дагнаў яго і спрабаваў прымірыцца. Яму адмовілі адным рухам пляча. Тадзя ішоў напрасткі да вады. Ён быў босы і апрануты ў ільняны касцюм у палоску з чырвоным бантам...
Ён пастаяў са схіленаю долу галавою каля самай вады, малюючы кончыкамі пальцаў нагі фігуры на мокрым пяску, а потым сышоў з берага ў плыткае прыбярэжжа, дзе ў самым глыбокім месцы вада не даходзіла да каленяў; ён пайшоў далей, павольна пасоўваючыся наперад, і дайшоў да пясчанай водмелі. Там ён нейкую хвілю пастаяў, павярнуўшы твар, каб глядзець у далячынь, а потым паволі пачаў адступаць усё далей налева ад доўгай і вузкай паласы голага дна. Аддзелены ад сушы шырокім пасам вады, ганарліва адлучыўшыся ад сябрукоў, ён, надзвычай самотны, дэзарыентаваны, ішоў з ускудлачанымі ад ветру валасамі ўжо далёка ў моры, пад парывамі ветру, насустрач туманнаму бязмежжу. Ён яшчэ раз спыніўся, каб паглядзець вакол сябе. I раптам, быццам штосьці ўзгадаўшы, як ад штуршка, ён павярнуў тулава, упёршы руку ў сцягно, прыгожа крутнуўся, змяніў сваю асноўную позу і цераз плячо зірнуў на бераг. А той, хто назіраў за ўсім, сядзеў, як і сядзеў заўсёды раней, быццам толькі што вярнуўшыся з уцёкаў, і гэты змрочны позірк, зда-
КНІГІ ОНЛАЙН
